Morgunblaðið - 28.11.1954, Blaðsíða 8

24
«*e{
M ORGUIS BLAÐIÐ
SúnnUdagúr '28'. 'nóv. '1954
IV
Kristmann Guðmundsson skrifar um
BÓKMENIMT I R
Samtíð og saga, VI. bindi.
Ritstjóri Steingrímur J.
Þorsteinsson. — Leiftur.
SAFNRIT háskólafyrirlestra er,
að vonum, girnilegt til fróðleiks,
og er einnig þetta bindi gott
manni til fræðslu og uppbygg-
ingar. Það hefst á einni beztu
hugvekju, sem ég hef lengi lesið.
Nefnist hún „Vísindi, tækni og
trú“, Og er eftir Pálma Hannes-
son.
Grein þessi á erindi til allra
hugsandi manna, því hún er rituð
af þekkingu, djúptækri reynslu
og mannviti, og frábærlega
i. snjöll að allri gerð. Hún myndi
vekja mikla athygli, ef hún birt-
ist í víðlesnu tímariti einhverrar
stórþjóðar, — og vona ég að það
megi verða. — Það sem hún fjall-
ar um á hljómgrunn í öllum
mannheimi í dag, og svo vel er
með efnið farið, að hún gæti án
efa- orðið Tjölmörgum drjúg til
trausts og halds í vandamálum
tilverunnar. Öfgalaus rannsókn
og vitræn meðferð höfundar á
viðkvæmu og örðugu eíni, skiln-
ingur hans og hófstilling ásamt
tiginmannlegri einlægni og rök-
fastri formgerð munu gera rit-
'gerð þessa langlífa í bókmennt-
úm okkar.
„Áætlunarbúskapur“ nefnist
grein eftir Ólaf Björnsson, snot-
urlega rituð, en svo „hlutlaus“,
■ að mér er ekki, að lestri hennar
loknum, ljóst hversvegna höf.
1 hefur verið að skrifa þetta. Vera
mun það þó mín sök, en ekki
hans.
Þá er fróðleg og vel rituð grein
eftir Magnús Már Lárusson:
„Dómkirkjan í Skálholti". Rekur
höf þætti úr sögu kirkjunnar í
,'stuttu en skipulegu máli, og set-
úr fram vel rökstuddar tilgátur
um gerð hinna ýmsu kirkjubygg-
inga á staðnum.
Grein er eftir Gylfa Þ. Gísla-
son, er hann nefnir: „Verða
vandamál atvinnulífsins leyst
með aukinni tækni“. Er hún hag-
fræðilegs eðlis, og skortir mig
þekkingu til að dæma um hana.
Þá er fróðleg grein eftir Björn
Magnússon: „Þróun guðsþjónustu
forms íslenzku kirkjunnar fra
siðaskiptum“. Voru mér þau mál
að mestu leyti ókunn og þótti
gott að fræðast um þau, og svo
hygg ég að fleirum muni fara.
Gwyn Jones heitir maður,
prófessor í ensku og enskum
bókmenntum við University
College of Wales, í Aberystwyth.
Hann flutti fyrir nokkrum árum,
við Háskóla íslands, þrjá fyrir-
lestra um Mabinogion og Fjóra
þætti Mabinogi, en það eru forn-
ar sögur Walesbúa. Pétur Sig-
urðsson hefur gert íslenzka þýð-
,ingu af fyrirlestrum þessum, sem
eru bráðskemmtilegir og girni-
legir til fróðleiks hverjum þeim,
; er kynnast vill hinum ágætu
gallísku bókmentum. En þær
eru okkur svo andlega skyldar,
— enda upprunnar meðal for-
feðra okkar á Bretlandseyjum, —
að það ætti að vera okkur menn-
ingarkrafa að kunna skil á þeim.
Loks er prýðileg ritgerð eftir
Sigurbjörn Einarsson: „Upptök
| trúarbragða“, skrifuð af sannfær
ingu hinns trúaða manns, en jafn-
framt af samruna þekkingar,
skilnings og vits, sem ávallt er
unun að kynnast.
„Örlaganornin að mér réð“
Æfisaga Þorsteins Kjarvals
Skráð hefur Jón G. Jóna-
tansson. — Helgafell.
MAÐUR SÁ, er saga þessi fjallar
um, er bróðir meistara Kjarvals, ‘
málarans mikla, og væri það eitt
nóg til að vekja áhuga lesandans.
En Þorsteinn er einnig sjálfurj
karl í krapinu og þarf ekki lánað-
ar fjaðrir. Er hann og talsvert
kunnur maður, svo margann mun
fýsa að kynnast æfiferli hans. |
Það er skemmst frá að segja
að fyrri hluti bókarinnar, sem
fjallar um æsku og unglingsár
I Þorsteins, er kostagóð og merki- |
leg frásögn af bláfátæku íslenzku
sveitabarni, er verður að hrekjast
frá foreldrum sínum fimm ára
garnall, sökurn örbyrgðar, og alast
upp hjá vandalausum um skeið.
Rösk sextiu ár eru liðin síðan
þessi æskusaga gerðist, en hin-
um yngri lesendum mun kannski
finnast að trúlegra væri, ef liðið
hefðu sex hundruð ár. Svo gjör-
ólík eru, sem betur fer, þau kjör,
er börn í íslenzkum sveitum eiga
nú að búa við, að nálega er óskilj
anlegt hve mikið djúp er stað-
fest milli síðustu tuga nítjándu
aldar og miðbiks þeirrar tuttug- (
ustu. Við, sem lifað höfum það,
sem af er þessari öld, vitum að j
rétt er með farið, vi'.lim það af
eigin sjón, ef ekki reynd. En
unglingunum mun veitast erfitt
að trúa því og örðugara að skilja.
Þess vegna er mjög þýðingar-
mikið að sem flestir greinagóðir
menn, er lifað hafa þessa ótrú-
legu umbreytingartíma í íslenzku
þjóðlífi, segi frá reynslu sinni af
þeim. Það mun gera komandi
kynslóðum léttara fyrir að átta
sig á þróun íslenzks menningar-
lífs á því tímaskeiði, er mörland-
inn hoppaði úr meisum og mó-
kláfum upp í flugdreka nútím-
ans.
Lýsing Þorsteins á reynslu
æskuáranna eru menningarsögu-
lega merkar, en jafnframt einkar
hugljúfar. Það er unun að lesa
þær. — Aftur á móti verður æfi-
sagan því leiðinlegri sem árum
fjölgar og síðasti þriðjungur bók-
arinnar skilur fátt eftir í huga
lesandans.
Það er einkum fyrsti þriðjung-
urinn sem gefur henni gildi. Þar
er hóflega sagt frá baráttu „þjóð-
ar í nauðurn" á tíð, sem full-
orðnir menn muna, en er þó kyn-
lega fjarlæg nútímanum. Og
þannig er um efnið fjallað að
þótt frásögnin sé víða nokkuð
raunsæ, hefur hún á sér æfintýra
blæ. — „Yfir hið liðna bregður
blæ blikandi fjarlægðar“, segir
Grímur Thomsen. Á þann hátt
verður lýsing liðinna tíma oftast
sannari en í meðferð „harðsoð-
inna“ nútímahöfunda, er skortir
skilning á sálarlífi horfinna kyn-
slóða. Þetta fólk var ekki óham-
ingjusamt, eins og við myndum
verða í sporum þess; það hafði
allt annað viðhorf til lífsins. •—
Þorsteinn kemst nokkuð nærri
sannleikanum, er hann segir:
„Meðfætt þolgæði varnaði lífs-
leiðanum inngöngu í hjörtu þessa
umkomulitla fólks, svo og trúin
á nauðsynlega eymdargöngu
þessa heims, til að öðlast rétt til
annars lífs, — lífs dásemdanna.
— í von og trú kom umhyggja
þeirra sterkast fram“.
Satt er það, að trúin á Guð gaf
feðrum okkar og mæðrum mik-
inn styrk. En því má ekki
gleyma, að ýmsir af beztu kost-
um Ásatrúar voru þá enn lifandi
í hugum fólksins, fyrir áhrif bók-
menntanna, — og lifa raunar
enn. Til guðs sins og skáldanna
hefur íslenzka þjóðin jafnan sótt
þann andlega styrk og kraft, sem
gerði henni kleift að þrauka af,
þegar flest veraldargæði voru
frá henni tekin. ■— Mætti henni
nú auðnast, í velgengni sinni, að
sýna þessum aðilum báðum verð-
ugt þakklæti!
íslenzk gullsmíði.
Afmælisrit, gefið út af
skartgripaverzlun Jóns
Sigmundssonar, við lok
hálfrar altlar starfsemi,
29. okt. 1954. — Ritgerð
eftir Björn Th. Björnsson.
FALLEG bók og smekklega út
gefin. Hefst hún á sögu þess fyr-
irtækis, er að útgáfunni stend-
ur, og er hún samofin sögu gull-
smiðanna hérlendis á vorri öld.
Jón Sigmundsson var merkur
maður, á sína vísu og eru honum
gerð verug eftirmæli með bók
þessari.
Ritgerð Björns Th. Björnsson-
ar, sem er meginefni bókarinnar,
50 bls., er saga íslenzkrar skart-
gripagerðar, allt frá heiðni, vel
rituð og skipulega.
Loks eru þrjátíu og tvær Ijós-
myndir af íslenzkum skartgrip-
um fornum.
,p. rV£
Ítast ú Hólmsá ,j Hornafirði
valdi skemmdum á engjum
Áin hefur breylf farvegi og rennur nú í Djúpuá
HÖFN í HORNAFIRÐI, 20. nóv.
FREMUR hefur verið rigningasamt hér undanfarið og er jörð
auð og fjöll upp að brúnum. Sauðbeit hefur verið ágæt og
hlýindi hafa verið í lofti. Vegir eru vel greiðfærir og afkoma
fólks góð.
HÓLMSÁ BREYTTI
FARVEGI
Nokkrar áhyggjur hafa menn
hér þó út af hátterni Hólmsár á
Mýrum, en hún hefur breytt
um farveg og brotið sér leið
austur með jöklinum og fellur
nú í Djúpá. Er allmikil hætta
á að í vatnavöxtum geti áin
flætt yfir mikið graslendi og vald
ið skaða.
6—7 BÆIR í HÆTTU
i Hinn upprunalegi farvegur ár-
innar iiggur í vestur og yfir
Hólmsáraura. Hefur áin runnið
j þannig frá ómunatíð. En í sumar
, tók hún að brjóta sér leið með-
fram jöklinum og fellUr hún nú
til austurs og kemur í Djúpá,
sem aftur á móti rennur um
slétt graslendi, sem um 7 bæir
| eiga engjar á. Eru þessar engj-
ar í bráðri hættu ef hlaup kem-
j ur í ána.
LÍTIL HÆTTA í VETUR
Ekki er þó svo mjög hætt við
að áin geti valdið neinum skaða
í vetur, þar sem óvenjulegt er
að miklir vatnavextir eigi sér
stað yfir veturinn. En í vor má
má búast við öllu illu, þegar
leysingar byrja og eins er mikil
hætta é stórhlaupum í miklum
hitum að sumrinu, þegar jökull-
inn bráðnar og rennur í ána. —
Sem stendur er ekkert hægt að
gera, vegna þess að ekki er hægt
að komast að jöklinum þar sem
þarf.
HAFIZT HANDA í VOR
Þegar þiðnað hefur úr jöklin-
um í vor, á þeim stað sem áin
breytti farvegi sínum, hafa menn
í hyggju að sprengja úr honum
j klett, og breyta þannig rás ár-
innar í sinn rétta farveg, og
; sveigja hana aftur til vesturs
yfir Hólmsáraura.
MIKIÐ f HÚFI
i Þykir , bændum, sem vonlegt
er, allmikið í húfi, og vilja bjarga
gróðurlöndum sínum undan eyði-
i leggingu, en mest byggð er ein-
mitt á þeim stað sem áin er lík-
legust að flæða yfir. Mjög óþægi-
leg aðstaða er þó við jökulinn
til þessarra aðgerða og verður
þessvegna að bíða vors. HVergi
nærri er þó öruggt' að áin flæði
ekki fram í vetur, en mundi þó
sennilega valda rriinni skemmd-
um en að vor- og sumarlagi.
— Gunnar.
V0RP4 DAGA
Jólakveðjan til
íslendinga og íslandsvina
erlendis verður fallega
myndabókin
SlABIö vm BAGA
Formáli eftir
ÁRNA ÓLA ritstióra.
Verð í faílegu bandi
aðeins kr. 65.00.
Myndabókaútgáfan.

Mlnningarorð
HTJN lézt að heimili sínu, Holts-
götu 37, laugardaginn 20. þm.,
og verður borin til moldar á
morgun.
Ragnhildur var fædd að Tuma-
stöðum í Fljótshlíð í Rangár-
þingi 1. júní 1887 dóttir hjón-
anna Sigriðar Bjarnadóttur frá
Kálfsstöðum í Vestur-Landeyj-
um, og Benedikts Oddssonar,
Eyjólfssonar bændahöfðingja að
Sámsstöðum í Fljótshlíð. Er sá
ættleggur þekktur um flestar
sveitir sunnanlands.
| í þessari fögru sveit óx Ragn-
hildur upp, — þar voru hennar
bernsku stöðvar. Þeirra minntist
hún ávallt með hlýjum huga. —
Þaðan voru öll æfintýrin, — því
| „út um stéttar urðu þar, éinatt
skrýtnar sögur“, eins og frændi
hennar og fornvinur, skáldið Þor-
steinn Erlingsson, kvað. Þaðan
! átti hún vor bernsku sinnar og
drauma.
Til Reykjavíkur fluttist hún
árið 1903. Þar lifir hún sín æsku-,
þroska- og manndómsár. Þar
finnur hún hamingju sína og lífs-
köllun. Þar giftist hún éftirlif-
andi manni sínum, Þorsteini F.
Einarssyni, húsasmíðameistara,
ættuðum frá Stokkseyri í Árnes-
þingi. Eignaðist með honum
indælt^heimili og efnileg börn,
þrjár dætur og þrjá sonu. Einn
sona þeirra lézt fyrir fáum ár-
um, hin fimm eru búsett hér í
Reykjavík.
Ragnhildur var barn hinnar
nýju aldar á íslandi, aldar tækni
og framfara í þjóðlífinu. Hún sá
hið unga ísland rísa úr áþján og
örbyrgð, vaxa til sjálfstæðis og
frelsis. Hún sá Reykjavík vaxa
úr litla fiskimannáþorpinu —
gamla vesturbænum — í stóra
glæsta riýtízku borg. Hún yfirgaf
þó aldrei sinn gamla Vesturbæ.
Þah BJjS hún alla sína búskapar-
tJð. Vesturbærinn var og hennar,
æskuheimili, — aðrar bernsku-
stöðvar ' riæst' Fíjótshííðinni,'
• sem ól hana sem barn við brjóst
sinnar móður.
j Ragnhildur var stórglæsileg
, kona, vel látin af samtíð sinni,
! tryggur vinur og vinmörg Henn-
ar verður ætíið minnzt af öllum,
! sem eitt sinn kynntust henni,
sem glæsilegrar heilsteyptrar og
góðrar konu, með virðingu og
trega.
j Mín fyrstu spor út í heiminn,
' sem unglings, lágu að dyrum
þeirra hjóna. Þar hef ég ávallt
síðan notið móðurhanda. Mína
hjartans þökk fyrir allt. Það
verða hin jarðnesku laun fyrir
I ást og umhyggju. Þannig er lífið,
allt hverfleikanum háð. En hve-
nær verður stærsta skuldin gjaldi
greidd?
Eg bið þér, frænká mín, vel-
farnaðar til landsins ókunna.
, Guðs blessun fylgi þér á hinum
: nýju brautum, til vaxtar og full-
komnunar.
1 AstvinUnum eftirlifandi, eigin-
, manni og börnum, bið ég Guðs-
' friðar. Verði þinn vilji, himneski
faðir.
Axel Oddsson.
tíikiB úrva:
tráloínnaz-
ftrinírum, *teinh? ingjum,
íyrnaiokkum, hálsmemim,
jkyrtuhnöppnm, brjóet-
hnöppum, armböndum o. fl.
41lt úr ekta gnlli
Hunir þessir ezu smíðaðir
> vinnugtofa rnmní, Aðalstr.
3, og seldir þar Pisteandi.
Kjartaia Ásiu an3Lson,
iruIUmi&tir.
Slxni 1290. ■— Reykjavík.