Morgunblaðið - 09.12.1954, Síða 3

Fimmtudagur 9. des. 1954
MORGUISBLAÐIÐ
19

Einn kunnnsti skurðlæknir álíunnur vnr nærri fnll-
inn í skóln fyrir slæmn kunndttu í iutinu og grísku
HVAÐ hugsa þeir menn, sem
daglega starfa með skurðhníf
í hönd, vitandi það, að hin
minnsta skyssa hans eða aðstoðar
manna getur valdið dauða? —
Hverja tilfinningu vekur það, að
uppfinna nýjar leiðir til björgun-
ar mannslífa? Verður skurðlækn-
irinn fyrr eða síðar tilfinninga-
laus slátrari, eins og oft má lesa
um í bókum?
•
Ferdinand Sauerbruch hefur
svarað þessum spurningum. í 50
ár starfaði hann sem skurðlæknir
og hefur verið læknir konunga,
betlara, milljónamæringa og iðju
leysingja, hárra og lágra úr öll-
um stéttum þjóðfélagsins. Nú
hefur hann skrifað endurminn-
ingar sínar og þar veitir hann
svör við flestum þeim spurning-
um, sem maður gæti hugsað sér
að spyrja hann.
FRÁ FÁTÆKT
TIL HÁSKÓLANÁMS
„Ein mynd stendur ljóslega fyr-
jr augum mínum,“ skrifar Sauer-
hruch. „Ég kom inn í verkstæði
afa míns. Móðir mín kraup á kné
á gólfinu fyrir framan konu, sem
var að verzla, og var mamma
að bisa við að hneppa þessum
óteljandi hnöppum, er tíðkuðust
é kvenskóm í þá daga. Hún setti
skóna á fætur konunnar, hneppti
að og frá, og var einstaklega kurt
eis, er hún afgreiddi viðskipta-
vininn, sem sat á þægilegum stól
fyrir framan hana. Annar við-
skiptavinur sat á næsta stól, og
Matthildur móðursystir mín
kraup þar. Ég féklr æfinlega sting
í hjartað, er ég sá þeta. Ég gat
ekki sætt mig við hugsunina um
það, að þessar konur, er sveip-
■uðu mig ást og hlýju, ynnu slíkt
þjónustustarf, sem voru — eins
Og mér kom það fyrir sjónir —
þeim ósamboðin. Sjálfsálit mitt
beið hnekki af þessu. Ég hlýt að
hafa verið 12 eða 13 ára gamall,
þegar þessi þyrnir í augum mín-
um varð þess valdandi, að ég
gerði fyrstu uppfinningu mína“.
Fyrirætlun Sauerbruch var að
búa til betri hnappa á kvenstíg-
vélin, nokkurs konar þrýsti-
hnapp. Honum tókst að búa til
Ólíka hnappa á verkstæði afa
hans með sömu höndum, sem
nokkrum árum síðar, í fyrsta sinn
í sögu læknislistarinnar tók lif-
andi hjarta úr brjóstkassa með-
yitundarlauss sjúklings. Þegar
Bfi hans reyndi að fá einkaleyfi
fyrir þrýstihnöppunum varð allt
annað uppi á teningnum. Skó
yerksmiðja hafði þá þegar fram-
leitt slíka hnappa og fengið einka
leyfi á þeim, og móti þeim
gat Ferdinand Sauerbruch ekki
hafið samkeppni, það ieyfði efna-
hagur hans ekki.
Með fátæklegri hjálp móður-
eystur hans hóf Sauerbruch náms
feril sinn. Hann var ekkert gáfna
Ijós og við sjálft lá að hann félli
vegna slælegrar kunnáttu í lat-
nu og grísku. Hann hafði þó sett
sér ákveðið takmark. Hann ætl-
aði að verða læknir og hjálpa
meðbræðrum sínum í sjúkdóms-
stríði, sem hann þekkti svo vel
úr fátækrahverfi stórborgarinn-
ar, þar sem hann ólst upp. Jafn
vel þegar hann var orðinn kandi-
dat í Kassel, voru erfiðleikarnir
miklir. Honum varð brátt ljóst,
að versti óvinur vísindanna var
hið gamla framtaksleysi og of-
stækisfull trúrækni. Á sjúrahús-
inu var yfirhjúkrunarkona, sem
var þess fullviss, að allir sjúk-
dómar væru áfellisdómar Guðs.
Ef Guð vildi, að menn hlytu bata,
gætu læknar orðið að liði, annars
ekki — og sérhver önnur afstaða
tvseri guðlast. Ekki urðu aðstæð
Ferdinand Sauerbruch ritar endui'nunninuar sínar — enþegaFKonstantín.tóuárum
^ sioar, komst aftur til valda, fékk
eftir
Gerhard F. Hihenthal
urnar hagfelldari, þegar í ljós
kom, að þessi sama hjúkrunar-1
kona var góð vinkona þáverandi
keisaradrottningar, Victoriu
Louise, sem þekkt var af þröng-
sýni. Á sunnudögum var skil-
yrðislaust kirkjuganga og bæn.
Þá tók sjúkrahúsið ekki á móti
sjúklingum, og enga skurðaðgerð
mátti framkvæma. Sunnudag
nokkurn flutti sjúkrabifreiðin
þungt haldinn sjúkling á sjúkra-
húsið. Maðurinn var augsýnilega
að dauða kominn og Sauerbruch
undirbjó uppskurð. Þegar hann
kom inn í skurðstofuna, varð
honum ljóst, að hann var þar al-
einn. Yfirhjúkrunarkonan hafði
skipað hjúkrunarkonunum að
fara til messugjörðar.
Hann varð öskuvondur. Hann
fékk dyravörð sér til aðstoðar við
svæfinguna og bjargc\5i þannig
lífi mannsins. Daginn eftir var
hann kallaður fyrir háttsettan
embættismann, sem tilkynnti
honum, að hann yrði kærður fyr-
ir að rjúfa ró hvíldardagsins, •—
en úr því varð þó ekki. Vinkona
keisaradrottningarinnar notfærði
sér þá hina ágætu aðstöðu, — og
Sauerbruch fékk „lausn í náð“.
ÞAÐ ER EKKI HÆGT AÐ
GERA SKURÐAÐGERÐ
Á BRJÓSTHOLI
Þannig voru sem sagt aðstæð-
urnar við þýzk sjúkrahús um alda
mótin 1900. Nokkrum árum síðar
varð Sauerbruch aðstoðarlæknir
við háskólasjúkrahúsið i Breslau.
Yfirmaður hans var hinn heims-
kunni Mikulicz.
Eitt sinn sagði Miklulicz:
„Hundruð þúsunda manna deyja
vegna þess, að við getum ekki
gert skurðaðgerðir á brjóstholi".
Það var allra þrá, að geta með
skurðaðgerð læknað berklaveik-
ina — þennan hræðilega sjúk-
dóm, sem milljónir manna þjáð-
ust af.
Ferdinand Sauerbruch hóf þeg-
ar að leita lausnar þessarar brenn
andi spurningar. Það hafði tek-
izt að gera skurðaðgerðir á kvið-
arholi, þá hlaut einnig að vera
ERINDREKI VILHJALMS
Sauerbruch reikning sinn greidd-
an“ eins og tvær slípaðar gler-! „Ég sé mér til mikillar gleði' an.
rúður og þannig áttu þau að og ólýsanlegs hugarléttis, að
halda andardrættinum í gangi. j vinstra lungað þrútnað.i af lofti,
Hreyfingar brjóstkassans draga jafnskjótt og lágþrýstingurinn' KEISARA
teygjanlegt lungað á eftir sér, j hafði verið myndaður í klefan-1 S&mtímis því, sem Sauerbruch.
um. Grárautt fyllti það aftur út j gegndi stöðu sinni í Sviss, yar
í brjóstholið. Sjúklingnum hafði hann ráðgefandi skurðlæknir
ekki orðið hið minnsta um þetta.
Hjarta og lungu störfuðu óað-
finnanlega.
SAUERBRUCH SKRIFAR
SÖGU
Fréttin um hinn sögulega upp-
skurð, sem Sauerbruch hafði gert
breiddist eins og eldur i sinu um
allan heim. Frá öllum löndum
komu læknar til þess að lcynnast
af eigin raun lágþrýstiklefanum
og aðferðinni við lungnaaðgerðir.
Margir háskólar reyndu að fá
Sauerbruch sem kennara, en
hann þekktist boðið frá Sviss,
þar sem hann varð prófessor í
skurðlækningum, samtímis því,
sem hann opnaði þar einkasjúkra
hús.
Veggir þessa einkasjúkrahúss
hins keisaralega þýzka hers. —-
Þrisvar í viku sótti herlvíll hann.
yfir landamærin og hann vann á
hersjúkarhúsum að baki þýzka
hersins á Vesturvígstöðvunum.
Að lokum héldu stjórnmálin inn-
reið sína í líf Sauerbruchs áriíf
1918. Vilhjálmur keisari boðaði
hann á sinn fund og fékk honum
það verkefni í hendur að fara.
til Búlgaríu og Tyrklands og leita
áheyrnar hjá þjóðhöfðingjum.
þessara landa. Sauerbruch fór í
ferð þessa undir því yfirskyni
að heimsækja þýzku sjúkrahúsin.
í Búlgaríu og Bosporus — en í
vasa sínum hafði Sauerbruch tvö
keisaraleg bréf, þar sem Vil-
hjálmur keisari reyndi að hafa
áhrif á stjórnmál Búlgaríu og
1 Tyrklands.
Sauerbruch við sjúkrabcð
það fylgir honum eftir vegna við-
„ „ . , Fyrn hluta ermdisins var lett
geyma nokkuð af sogu Evropu, * , . TT. ... ., . _
, , j ,, . I að rækja. Hmn virti og vitri Fer-
þar sem konungar og drottnmgar, . , , ..,.
leituðu lækninga alvarlegra dtma"d konungUr ,sklldl sa,m-
sjúkdóma sinna. Hið þekkta1 StUndlS’ að eitthvað veigamikið
var bak við heimsókn Sauer-
loðunaraflsins. En eitt var mér! beiklaheilsuhæli í Davos var þar bruchs og þeir ræddust við undir
þó fyllilega ljóst: Tækniframfar-1 skammt fra °S íl^argir sjuk->
ir nútímans gerðu það mögulegt,
að maður skapaði után frá þenn-
an þrýsting í brjóstholinu
í nrjostnoimu, sem
væri hinn sami og sá, sem var
því eðlilegur.
Ég varð svo æstur, að ég réð
mér varla. Ég hellti köldu vatni-á
lingar komu þangað til þess að
I reyna hið síðasta úrræði Sauer-
bruch skurðhnífinn. Einn rík-
asti maður Evrópu, gamli Roth-
schild, borgaði af frjálsum vilja
15.000 svissneskra franka íyrir, , „ . „ .... . ., , ..
tvær læknisvitjanir og notaði
tækifærið til þess að ávíta Sauer
! fjögur augu. Sauerbruch sá þá,
( að Þýzkaland hafði tapað stríð-
inu og það var aðeins spurning-
um daga, hvenær Austurríkl
félli.
Tyrkjasoldán var erfiðari við-
að ná fundi hans og þegar Sauer-
höfuð mér og glaðvaknaði sam- j ^því"að''hann "™eða”svo 1 bruchloks slaPp.mnt höllina-
stundis. Eg klæddist að nokkru var álit Rothschild gamla _ lifði' ^atti þakka það sjukietka emnar
leyti og fór síðan ofan í kjallara' um efni fram gauerbruch bjarg-j® eftirlætiskonum soldansms.
sjúkrahússins, vakti aðstoðar-aði utanríkisráðherra Rússlands'1 * J* ,Vaf f.ral Evr°PU °g
menn rannsóknarstofunnar og með djarfri skurðaðgerð, eftir að «UC J 3 r3Un Um’
reyndi að skýra fyrir þeim verk- b f sérfræðinear töldu aðeerð ð SJUkleikinn var uppspum emn.
efnið, enda þótt þeir væru hálf- vonÍauSa - Sr benð mlkla' HuSmynd hennar var að fl^a ^
sofandi ___ Ég hafði vfir setn- -v. , . „ s það tókst henni. Tíu árum síðar
soidiiui. Iidiui yiu seui abyrgð“, sagði hann við Sauer- • ,, „ *
inpuns cpm Mikulirz hsfði caot i i a „ ... j ss SBUGrbruch hsns sftur. Þsð
ínguna, sexii iviikuiicz naioi sagi bruch. „Eg verð að lifa. Ætlun-1 , , , T • • ,
við mig: „Hundruð þúsunda arverk mjtt „„ 1:-., ■var 1 skuggahverfi T.eipzigborgar,
er mikið. Eg ætla
Hann
þar sem hún var forstöðukona
pútnahúss.
manna deyja vegna þess eins, að að torfima Þýzkalandi.
það er ekki hægt að framkvæma hélt að Sauerbruch væri Sviss-
skurðaðgerðir 1 brjostholmu . Eg lendingur. Hönd hins þýzka ætt-
verð að skyra fra þvi, að aætlun jarðarvinar titraði> þegar hun' I ÞRIÐJA RÍKINU
mma hafði eg gert dagana næstu lyfti lunga sasanovs úr brjóst-1 Um bað leyti sem þriðja ríkið
a undan meðan eg var a stofu- ]cassanum j kom til sögunnar, var Sauerbruch.
gangl eða meðan ég haut upp | Konstantin Grikklandskonung- heimsfrægur læknir og forstöðu-
og niður troppur". ur> sem steypt hafði verið af stóh maður skurðlæknadeildar Char-
Á dýrum voru gerðar nokkrar í fyrri heimsstvrjöld, hélt nú inn úe í Berlín. Eitt af þyngstu
tilraunir, sem þó voru ekki sem 1 reið sina í sjúkrahús Sauerbruch skyldustörfum hans var að ann-
hægt að finna leið til þess að kom ^rangursrikastar Hugmyndin ásamt drottr.ingu sinni og fylgd- ast Hindenburg ríkiskanslara og
ast inn í brjóstholið. j var að bua til Jágþj-ýsííJíiefa, þar arliði. Konungur þjáðist af hjálpa honum sársaukalítið yfir
„Allar hugmyndir mínar í þess sem hægt væri að ákveða loft-1 „empyem“ (greftri i lungum) og í annan og betri heim. Hinn gamli
um efnum eru komnar vegna þrýstinginn, svo að þrýsingur á borðaði lítið, en þvi meir tók föru hermaður tók örlögum sínum.
áhrifa utan frá“, segir Sauerbruch lungu yrði ekki of mikill Loks neyti hans til sín af kampavíni, ems og við mátti búast.
í endurminningum sínum. „í Er- rann upp sá dagur, þegar fyrsti sem flaut i striðum straumum og >>Og na megið þér segja „Föru-
furt varð ég vitni að því, að mað-1 sjúklingurinn var lagður á skurð- matarborðin svignuðu af gómsæt- nautinum" að hann megi gjarnan
ur, sem hlaut dálítið gat á brjóst-1 arborðið. Maðurinn með skurð- um réttum. En nú kom reiðar- k°ma“ voru síðustu nrð hans við
kassann lézt skömmu síðar. Þá hnifinn hugsaði sig eltki um, — slagið: konungurinn áíti enga Sauerbruch.
kynnti ég mér allt nákvæmlega' og sjálfur hefur Sauerbruch lýst peninga til að greiða dvöl sína Fyrirmenn Þriðja ríkisins birt-
viðvíkjandi þessum atburði. [þessari vel heppnuðu skurðað- og fylgdarliðs síns. Heimsókn ust læknisaugum Sauerbruch eins
Lengi vel gekk ég sem í leiðslu gerð, sem markaði tímamót í þessa virðulega sjúklings hafði 0g hrollvekjandi fylking. Hann.
og ekkert annað komst að í huga | nútíma skurðlækningum. nærri gert Sauerbrueh gjaldþrota
mínum en hvötin, sem ég hefði
hlotið við orð meistara míns:
„Hundruð þúsunda manna deyja
vegna þess, að ekki er hægt að
framkvæma skurðaðgerðir á
brjóstholti". Að öðru leyti gætti
ég vinnu minnar, en ég man enn
þá greinilega, að ég var oftast
nær með mikinn hjartslátt, því
ég var í þann veginn að finna
lausn þessa hræðilega vanda-
máls.
Hugleiðingar mínar leiddu til
ályktunar, sem ég gat ekki um-j
flúið. Það var ekki hægt að leysa j
vandamálið með eða í manninum j
sjálfum. Það var ekki unnt að
breyta líkamsbyggingu mannsins j
að neinu leyti. Lágþrýstingurinn'
í brjóstholi mannsins var eitt af
lífsskilyrðunum. Lungu og innri
brjóstveggur áttu að „loða sam-

• «n« - - - ^111'11
í ökuferð með von Hindenburg ríkisforseta.
varð að heimsækja Hitler — ekki
sem læknir, heldur sem pólitísk-
ur sendiboði, því að Hitler reyndi
að notfæra sér hann í pólitísku
augnamiði. Þar voru og hershöfð-
ingjar og fyrirmenn, sem fyrirlitu-
nazistana. Þar var hinn dularfulli
Himmler, sem tortryggði alla,
einkum vísindamenn. Hér kemur
einnig við sögu — eftir banatil-
ræðið við Hitler hinn 20. júni
1944 — Kalíenbrunner, yfirmað-
ur öryggismálanna, sem yfir-
heyrði Sauerbruch um kunnings-
skap hans við nokkra af tilræðis-
mönnunum. Gestapo og böðullinu
voru ekki fjarri, og dauðinn, sem
hann svo oft hafði bægt frá
sjúklingum sínum beið hans á
næsta leiti.
Loks komu hin bitru leikslok-
.Feiknastórt loftvarnarbyrgi í
Frh, á bls. 27.