Morgunblaðið - 09.12.1954, Qupperneq 9

Fimmtudagur 9. des. 1954
MORGVNBLAÐIÐ
25
Kristin heimsmenning
efiir Olaf Olafsson kristniboða
ISLENDINGAR urðu seinir á
sér til virkrar þátttöku í
kristniboði, allt að því hundrað
árum seinni til en hinar Norður-
landaþjóðirnar. Svo fjarri fór því
fyrir fjörutíu árum, að við ts-
lendingar fylgdumst með eða lét-
iim til okkar taka hverju kristni
Guðs miðaði í heiminum, að það
vakti undrun en enga gleði, er
fyrsti maður hérlendur tók heil-
aga köllun alvarlega og gerðist
kristniboði.
Hinar Norðurlandaþjóðirnar
höfðu þá um tugi ára sent út
þúsundir kristniboða. * Þá var
einnig nýafstaðið alheims kristni-
boðsþing. — Það er einróma vitn-
isburður kristinna áhugamanna á
Norðurlöndum, að fátt hafi haft
jafn frjóvgandi og örvandi áhrif
á trúar og kirkjulíf, og sjálfboða-
Starf að heima og ytra trúboði.
Hér á landi hafa þó ávallt ver-
ið fleiri eða færri trúfastir og
fórnfúsir kristniboðsvinir, sumir
hverjir úr hópi mætustu manna
þjóðar og kirkju okkar.
Fimmtíu ár eru liðin í haust
eíðan stofnað var elzta kristni-
boðsfélag okkar, Kristniboðsfé-
lag kvenna í Reykjavík. Starfar
það enn með ágætum. Um líkt
leyti eru liðin tuttugu og fimm
ár síðan stofnað var Samband
íslenzkra kristniboðsfélaga. Eiga
nú öll íslenzk kristniboðsfélög
aðild að því. Náið og blessunar-
ríkt samstarf hefur ávallt verið
milli Kristniboðssambandsins og
KFUM og K. félaga hér á landi.
Um árabil styrkti Kristniboðs-
sambandið þá Ólaf Ólafsson og
síra Jóhann Hannesson til starfs
í Kina, en þeir störfuðu þar á
yegum norskra félaga. í>á styrkti
það til náms í kristniboðaskóla
erlendis tvo unga menn, þá Bene-
dikt Jasonarson og Felix Ólafs-
son. Hér heima hefur Kristniboðs
sambandið þrjá fasta starfsmenn.
Aukaaðalfundur Kristniboðs-
sambandsins 1952 markaði tíma-
mót í sögu þess. Samstarfsfélag
okkar í Noregi, „Norsk luthersk
misjonssamband", hafði þá fyrir
fjórum eða fimm árum hafið
nýtt kristniboð í Suður-Eþíópíu
og sent þangað nokkra sinna
kristniboða, er áður störfuðu í
Kína. Hið nýja trúboðsumdæmi
þess er mjög stórt. Þörf á fleiri
kristniboðum er þar brýn og að-
kallandi. Var því' eðlilegt að til
tals hafði komið að Samband ís-
lenzkra kristniboðsfélaga tæki að
sér skika þessa stóra umdæmis.
Nokkur undanfarin ár hafði hér
verið safnað fé í kristniboðs-
stöðvarsjóð. Virtist nú sem vís-
bending hefði verið gefin um
það, að kristnir íslendingar stofn-
uðu og starfræktu á eigin kostn-
að og ábyrgð, kristniboðsstöð i
heiðnu landi.
Þannig var málum komið þeg-
ar mikið á annað hundrað kristni
boðsvina tóku ákvörðun um að
verða við tilmælum, er borizt
höfðu frá Noregi, um að hefja
kristniboð meðal Konsóbúa i
Suður-Eþíópíu. Skyldi verja til
þess fé kristniboðsstöðvarsjóðs,
sem var þó vitanlega hvergi
nærri fullnægjandi. Var þeirri
ákvörðun mjög fagnað og mæltist
hún vel fyrir út á við.
Fyrstu kristniboðar íslenzkir í
Eþíópíu, þau Felix Ólafsson og
kona hans, Kristín Guðleifsdóttir,
voru vígð til starfsins við hátíð-
lega athöfn í Hallgrímskirkiu í
Reykjavík, 28. desember 1952.
! D
Evangeliskt kristniboð hófst
ekki i Eþíópíu í stórum stíl fyrr
en á þriðja tug þessarar aldar,
miklu seinna en í öðrum lönd-
um Afríku. Einkum eru það
sænskir, enskir og amerískir
kristniboðar, sem þar starfa með
góðum árangri. Elzt er starf
Svía, yfir áttatíu ára. Svíar hafa
gert öðrum kristniboðum þann
ómetanlega greiða að útvega
þeim kristna, eþíópska samverka
menn.
Suður-Eþíópía hefur, hvað
effir Steingrím Davíðsson
UM VEGAMAL skólastjóra Blönduósi
kristniboð og vestræna menn-
ingu snertir, verið ónumið land.
Koptisk kristni hefur ekki út-
breiðst þangað. Landsmenn eru
mjög frumstæðir, margklofnir
ættflokkar, er tala hver sína
tungu, og hafa einatt átt í blóð-
ugum erjum. Sá byrjun kristni-
boðs, sem þar er nú hafin, gefur
einstaklega góðar vonir. Trúar-
leg vakning, sem átti upptök sín ’
í vestur hluta landsins, hefur
borizt suður á bóginn og haft
mikil áhrif. Á nokkrum mánuð-
um fjölgaði þar söfnuðum norska
á ® —5 ®
Síðnri grein
kristniboðssambandsins úr sjö
upp í rúmlega fimmtíu.
Konsó er eitt þeirra héraða
Suður-Eþíópíu, sem eru enn lítt
könnuð. Norskir kristniboðar
hafa farið þar um nokkrum sinn-
um, með því að héraðið er á milli
tveggja stöðvarumdæma þeirra.
Segja þeir að þéttbýlt sé I Konsó
og skammt milli fjölmennra
þorpa. En það auðveldar mjög
kristniboðsstarfið.
Norskir kristniboðar hafa
gert okkur þann mikla greiða, að
tryggja íslenzkri kristniboðsstöð
I hentugan stað í stóru þorpi, höf-
I uðstað héraðsins, er nefnist
Bakaule. Liggur hann miðbiks í
héraðinu.
Kristniboðar okkar, Kristín og
Felix, dvöldu fyrstu mánuðina í
Addis Abeba, höfuðstað Eþíópíu,
og lærðu þar ríkismálið, amhar-
isku. Vonir standa til að þau
leggi á þessu ári hyrningarstein
íslenzkrar kristniboðsstöðvar í
Konsó.
□
Nýlega hefur vísindamaður
einn, Thor Rasmusen, ritað langa
grein um kristniboð í Aftenpost-
en, fjöllesnasta blað Norðmanna. I
Hann hafði verið fulltrúi Norð-
manna í nefnd, sem var send til
Eþíópíu í sambandi við rann-
sóknir, sem hafa verið gerðar í
ýmsum löndum, sem eru skammt
á veg komin og þarfnast tækni-
legrar aðstoðar. |
I Niðurlagsorð greinarinnar eru
á þessa leið: |
i ,,Á vissum stöðum ber stund-
um við að talað er niðrandi um
kristniboðsstarfið. Vér álítum að
menn ættu að fara varlega í það.
Maður lítur öðrum augum á
kristniboðið, eftir að hafa heim-
sótt kristniboðsstöðvar í Eþíópíu.
Þar er unnið raunhæft starf
landsmönnum til heilla.
| Kristnir menn kynnast einatt
innbornum mönnum fyrstir
hvítra manna, og er þeirra verk
því hið þýðingarmesta. Það er
oftast erfiðleikum bundið að á-
vinna sér traust landsmanna. En
starf kristniboðanna er svo ó-
eigingjarnt og þörf á hjálp mikil,
að þeir ná fljótlega sambandi við
fólkið. Með framkomu sinni
ávinna þeir trú sinrii og yfirleitt
menningu hvítra manna, virð-
ingu og lof. Ég tel að kristni-1
boðsstarf í Eþíópíu, rekið með
tiltölulega litlu fjármagni, sé
landinu til meira gagns en áætl-
anir um tæknilega aðstoð, sem
mundi kosta stórveldin milljónir
króna að íramkvæma."
Kristniboð er raunverulega ena
skammt á veg komið, þó að mik-
ið hafi áunnizt og nokkur byrjun
verið gerð í flestum löndum
heims.
Hlutföll milli kristinna og ekki
kristinna manna voru fyrir
nokkrum árum, í stærstu kristni-
boðslöndunum, sem hér segir: í
Afríku einn á móti sjö. (Eru þá
vitanlega meðtaldir meðlimir
koptisku kirknanna í Eþíópíu og
Frh. á bls. 27.
ÞAÐ er kunnara en frá þarf að
segja, að atvinnuhættir okk-
ar íslendinga hafa breytzt svo
stórkostlega og skjótlega á síð-
ustu áratugum og mest á síðasta
aldarfjórðungi, að mörgum finnst
rétt að kalla það byltingu og má
það rétt vera.
Fyrir rúmum aldarfjórðungi
voru t. d. hestabökin og hest-
kerran einu flutningatækin á
landi, nema á stuttum leiðum út
frá Reykjavík, en þar var bíll-
inn tekinn til nokkurra flutninga
seint á öðrum tug aldarinnar. Nú :
er svo komið að hesturinn er j
næstum horfinn af vegunum. Bif-
reiðar smáar og stórar hafa tek-
ið við öllum fólks- og vöruflutn-
ingum á öllum þeim vegum, þar
sem hjól geta snúizt hindrunar-
lítið, a. m. k. þegar frost- og snjó-
létt er. Nú telst ekki lengur hægt
að búa þar í sveit, sem ekki er
unnt að flytja allar vörur að og
frá á bílum. Það verður að við-
urkennast að þetta er staðreynd.
Sá bóndi, sem býr á jörð, sem
ekki er í akvegarsambandi við
næstu kauptún eða alfaraleiðir,
er ekki samkeppnisfær við þá er
búa við akvegi. Hver sá bóndi,
er lifa vill menningarlífi og það
vilja þeir allir og sem vill eftir
beztu getu taka þátt í framþróun-
inni, uppbyggingu landsins og
ræktun þarfnast miklu meiri
flutninga en áður þekktist. Hann1
þarf að flytja að sér mikið magn |
af byggingarefni, meðan hann er '
að hýsa jörð sína eftir þörfum.
Hann þarf árlega mikið af að-
keyptum áburði til túnræktunar-
innar, því nú ber sig ekki leng-
ur búrekstur, ef fóðurs þarf að,
afla á óræktuðum engjum. Þess '
vegna verða þeir bændur, sem
ekki hafa góð flæðiengi að auka
svo út tún sín og rækta vel, að
allur heyfengur verði tekinn inn-
angarðs og á svo sléttu túni, að
hægt sé að nota hvers konar
heyvinnsluvélar. En þá er til þess
að taka að sumum jarðvinnslu-
vélum verður vart komið lengra
en akvegir ná. Og svo er það um
mörg ný og nauðsynleg tæki til
búrekstrar og bygginga.
Þó mikið hafi verið byggt á
undanförnum árum í flestum j
sveitum landsins, er enn langt
eftir að því marki, sem nást þarf
á sem allra skemmstum tíma, að
vel sé hýst úr varanlegu efni á j
hverri byggilegri jörð. Þess eru
og mörg dæmi að ágætar jarðir |
hafa lagzt í eyði vegna húsaleysis
og bóndin hefur ekki treyst sér
til, kostnaðarins vegna að byggja.
Enda erfiðir aðflutningar gert
það ókleift m. a. vegna hárra
vinnulauna; og fólkseklu. Nú
kemur engum í hug að reiða
heim á klökkum, 60 km vega-
lengd, sement til byggingar íbúð-
arhúss á jörð sinni, eins og hinn
atorkusami bóndi gerði, er byggði j
fyrsta steinhúsið í sveit á ís-
landi. Þá var þetta mögulegt þótt
dýrt væri, því margt var þá fólk
á heimilum og vinnulaun lág. Nú
er öldin önnur. Tími lestaferð-
anna er langt að baki í flestum
sveitum. Akvegirnir hafa verið,
teygðir, svo vítt sem verða má
um flestar byggðir, og þó eru enn
margar byggðar jarðir án ak-
vegasambands, sem liggur við
borð að verða yfirgefnar af þeim
sökum og enn aðrar og jafnvel
heilar sveitir komast í eyði af
sömu ástæðu, sem áður getur.
Vegakerfið, sem lagt hefur verið
um landið út frá bæjum og kaup-
túnum er af ýmissi gerð, og að
miklu leyti af vanefnum gert,
enda eðlilegt þegar þess er gætt
hvað vegalagningar eru gífurleg-
ar en fjármagn lítið, til þess að
byggja fyrir.
Á fyrstu tugum aldarinnar
voru aðal leiðirnar um
landið oft nefndir póstvegir, þar
sem aðal póstar fóru, sem þá voru
í þjóðvegarflokki. En aðrir veg-
ir um héruð út frá verzlunar-
stöðum voru flokkaðir eins og
enn er, þeir lengstu um aðal-
byggðir sýsluvegir og þeir styttri
hreppavegir. — Veruleg skriða
komst ekki á lagningu þjóðvega
fyrr en seint á öðrum tug aldar-
innar. Þegar bílarnir fara að
ryðja sér til rúms er hert á
lagningu og ruðningum vega á
fjölförnustu leiðum. En nær jafn-
snemma voru stofnuð vegafélög
til framkvæmda lagningu sýslna-
vega. En kostnaður við þær fram
kvæmdir varð að mestu leyti að
koma frá bændum sem sveitirnar
byggðu og vegi notuðu, að
nokkru sem beint framlag og að
nokkru óbeint sem gjöld til
sýslusjóða eða nýbýlasjóða. Stór
lán voru tekin og skuldir hlóð-
ust á vegafélögin og sýsluvega-
sjóðina. Haldlitlir vegir voru
lagðir, þá þurfti að leggja sem
lengst fyrir sem minnsta pen-
inga. En eftir því sem bílum
fjölgaði og flutningaþörfin óx
vegna ýmissa framkvæmda og
breyttra búskaparhátta lagðist
viðhald þessara þróttlitlu vega
með ofurþunga á héraðssjóði og
vegafélög. Og þegar sýnt þótti
að þessir aðilar gátu ekki leng-
ur valdið böggum þessum, gripu
löggjafarnir til þess ráðs, að taka
lengstu og fjölförnustu sýsluveg-
ina í þjóðvegatölu. Þessi þróun
hefur orðið á mörgum árum.
Nú fyrir tveimur árum t. d.
var þjóðvegakerfið lengt um
rúml. eitt þús. km með inntöku
nýrra sýsluvega. En það sem lög-
gjöfum vorum láðist þá var að
auka framlag til veganna í hlut-
falli við stækkun vegakerfisins
og úr þeim mistökum hefur enn
ekki verið bætt. Vík ég nánara
að því síðar. En það má ljóst
vera, að þeir sem nota þessa vegi
eru að engu bættari nema síður!
sé, þótt vegirnir skipti um nafn
og heiti þjóðvegir, ef hvorki fæst
fé til lagningar eða viðhalds.
Þótt búið sé á þennan hátt sem
áður segir að létta nokkuð dráps • í
klyfjar sýslna og sveitarfélaga,
þá stynja þau undan þungum
byrðum samgöngumálanna. Eins
og áður er sýnt eykst flutninga-
þörfin árlega og kröfurnar vaxa
um nýja og endurbætta vegi. —
Flutningatækin stækka og hlass-
þunginn vex. Lélegu vegirnir,
sem þoldu kerrur og létta bíla
flettast sundur undan hinum
þungu flutningatækjum nútím-
ans. Þessvegna er sýslum og
sveitafélögum ofvaxið með þeim I
tekjustofnum, sem þau hafa, að
byggja upp og viðhalda því vega-
kerfi, er þau hafa á sínu fram-
færi. Af þeim ástæðum eru uppi
háværar raddir um að enn beri
að lengja þjóðvegakerfið að
miklum mun, með upptöku sýslu-
vega. 1
Þetta getur þó ekki bjargráð
talizt, nema því aðeins að ríkið
auki stórlega framlag til nýbygg-
inga og viðhalds vegunum og láti
endurbyggja gamla vegi. Þess er
og að gæta að þjóðvegakerfið er
nú þegar svo mikið og þarf svo
mikilla endurbóta við, að ríkið
verður á næstu árum að hækka
verulega framlag til þjóðveg-
anna, svo þeir svari kröfum tim-
ans og komist í viðunanlegt horf.
Verður það fullerfitt viðfangs-
efni fyrir ríkið, þótt ekki verði
bætt við þjóðvegina næstu árin. |
Það er og ekki rétt að taka um-
ráðarétt á vegunum algerlega af
sýslufélögunum. En hitt ber að
gera til úrbóta að sjá sýslum og
sveitafélögum fyrir nægilegum
tekjustofnum svo þau geti innt
þau hlutverk af hendi, sem þeim
er ætlað í samfélaginu. Á þann
hátt verður bezt séð fyrir lausn
þessa þáttar samgöngumálanna.
Þeir skilja bezt sem eiga afkomu
sína undir- góðum vegum hvað
gera þarf. Þeim er vel til þess
trúandi að fórna fé og kröftum
svo sem þeir hafa áður gert, til
að byggja upp vegina svo sem
yfirráðasvæði þeirra nær og lög-
gjöfin veitir þeim rétt til auk-
inna tekjustofna.
í Morgunblaðið ritaði ég síðast-
liðinn vetur grein um samgöngu-
mál. Leiddi ég þar í ljós rök fyrir
því að nauðsyn væri brýn á að
endurbyggja gömlu þjóðvegina á
sem skemmstum tíma. Sýndi ég
þar fram á að allir þeir akvegir,
sem byggðir voru á þeim tíma
að hestvagnar og léttir bílar voru
aðalflutningatækin en klyfjahest-
unum sleppir, hafa ekki burðar-
þol sem nútíma farartæki krefj-
ast, hvað þá fyrir þau sem vænt-
anleg eru. Næstum árlega eru
fluttir inn stærri og stærri bílar
og er að því stefnt að spara
flutningskostnað með burðar-
magnsmeiri bílum en nú þekkj-
ast hér á landi. Auk þess sem
slitlag gömlu veganna er allt of
þunnt og þollaust eru þeir flestir
of mjóir og lágir, enda signir í
jörðu. Þessir gömlu vegir eru af
þessum sökum grimmilega við-
haldsfrekir. Vegna þess hve mold
arlagið er þunnt, eru tíð klaka-
hlaup í þeim á vorin. Og fyrir
mikla umferð þungra bíla á þeim
tíma, fara oft langir kaflar á
þeim í ófærð og svað, sem ærna
peninga kostar að gera við. Fer
oft stór hluti viðhaldsfjárins til
þessa og endurtekur sig ár eftir
ár, þótt nokkuð misjafnt sé eftir
tíðarfari. Óútreiknanlegt er slit
á farartækjum og aukinn rekstr-
arkostnaður þeirra vegna um-
brotafæris.
í áðurnefndri grein rökstuddi
ég einnig hversu mikill sparnað-
ur ynnist á viðhaldi veganna, ef
gömlu vegirnir væru endur-
byggðir og hve fljótt það endur-
greiddist beint og óbeint, sem til
þess færi, Endurtek ég ekki nema
að litlu leyti þau rök hér.
Nokkur undanfarin ár hefur
vegamálastjóri beðið um fjár-
veitingu til endurbyggingar þjóð-
vega en verið synjað þar til 4
síðasta þingi. Þá mun hann hafa
farið fram á 2. millj. kr. fjár-
veitingu til þessa. Þó fjárveit-
ingavaldið viðurkenndi þá í
fyrsta skipti þörfina, veitti það
aðeins fjórða hluta hins umbeðna
eða fimm hundruð þúsund krón-
ur og á þann einstæða hátt að
þessi upphæð var klipin af allt of
naumu viðhaldsfé er fjármála-
ráðuneytið áætlaði. Þessi upp-
hæð gerir 24 þús. kr. í hvert
hérað að meðaltali. Hrekkur það
skammt til að endurbyggja
marga tugi km vegi í hverri
sýslu, þegar viðhaldsféð er líka
allt of lítið, er ekki mögulegt að
vegirnir fullnægi þeim kröfum,
sem tíminn gerir.
Árið 1955 er fjárveiting til við-
halds þjóðveganna hækkuð vertj-
lega frá því sem það er á þessa
árs fjárlögum. Þó þessi hækkvjn
sé ekki nægileg til að mæta á-
aukinni viðhaldsþörf ber áð
fagna þessari þróun. Væri jafö-
framt veitt veruleg upphæð íil
endurbygginga þjóðvega mætti
svo fara að áætlað viðhaklsfé
reyndist nokkuð nægilegt. En svo
sem áður er lýst nægir ekki neín
smáfjárveiting til endurbótanrta.
Hóflega áætlað kostar hver kjn
á endurbyggðum malarvegi vai
anlega traustum u. þ. b. 60 þí§
kr. að meðaltali. Fást þá enduý-
byggðir átta km fyrir fjárveijt-
inguna á þessu ári. Á fjárlagá-
frumvarpi því, sem nú liggfr
fyrir þinginu eru ætlaðar 500 þits.
kr. til þessa. Hér má áreiðanleáa
betur ef duga skal.
Þótt mig vanti upplýsingar um
lengd þeirra þjóðvega, sem bráð-
ust er þörf að endurbyggja, þá
er mér kunnugt að um er að ræða
mörg hundruð km. Hlýtur fjár-
veitinganefnd Alþingis að geta
fengið nákvæma skýrslu þar um,
ef þær liggja ekki þegar fyrir. Er
eðlilegast og reyndar sjálfsagt að
áætla heildarkostnað nauðsynleg
ustu endurbóta og árlegra fjár-
veitinga miðað við að þær verði
framkvæmdar á næstu þremur
árum. En nauðsynlegastar endur-
byggingar eru auðvitað á lang-
leiðum yfir landsfjórðungana. —•
Síðan yrðu teknar fyrir aðrár
fjölfarnar leiðir um byggðir
landsins og þeim framkvæmdum
hraðað sem kostur er á.
Þótt ekki sé hægt að nefna
ábyggilegar tölur til þessara
framkvæmda næstu þrjú árin,
samkvæmt ofansögðu, má fuil-
yrða að minnsta hugsanleg árlcg
fjárveiting er 5—6 milljónir. —
! Svar við þeirri væntanlegu al-
Frh á bls. 27.',