Morgunblaðið - 19.12.1954, Blaðsíða 2

18
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 19. des. 1954
Guðmundur Gisiason Hagalin:
Bók, sem ég ætlaði að skrifa
1 Bók, sem ég ætlaði að skrifa.
Thor Jensen:
' Minningar. Reynsiuár.
Skrásett hefur
Valtýr Stefánsson.
Bókfellsútgáfan, Rvík 1954.
HAUSTIÐ 1939 bjó ég nokkrar
vikur í Hótel Skjaldbreið i
Reykjavík, hreinritaði síðara
bindið af Sögu Eldeyjar-Hjalta
og las prófarkir af báðum bind-
tinum — með aðstoð Lárusar
IBlöndal, bókavarðar.
Þá var það dag einn, að til
mín kom kunningi minn og
flokksbróðir, Kjartan Ólafsson í
Hafnarfirði. Við settumst að
kaffidrykkju og röbbuðum
margt. Kjartan vissi, að hverju
ég var að vinna, hugði gott tii
bókarinnar og spurði, hvenær
hennar væri von. Ég sagði honum
það — eftir því sem ég bezt
vissi. Hann þagði um hríð, en
mælti síðan:
,,Það er einn maður, sem þú
þyrftir að kynnast og fá að skrifa
eftir. Það er Thór gamli Jensen.
Þar er geymd merkileg saga, því
að sá maður hefur margt lifað
og mikinn þátt tekið í þróun ís-
lenzkra atvinnuvega.... Annars
þekkirðu hann kannski?"
Ég brá við og tók að róa í sæti,
sagði því' næst:
„Satt segir þú um það, að þar
mundi vera merkilegt bókar-
efn., — en nei, — ég þekki hvorki
gamla manninn né neinn af son-
,um hans.“
„Ég er vel málkunnugur Ólafi
, Thórs,“ mælti Kjartan, ,,og hitti
bann stundum. Ég skal minnast
á þetta við hann, — og það fyrr
en síðar.“
s „Þakka þér fyrir,“ sagði ég.
Nú liðu nokkrir dagar. Þá kom
til mín einn af kunningjum mín
um og flokksbræðrum. Hann
mælti:
„Kjartan Ólafsson gat þess við
mig, að þú mundir gjarnan vilja
skrifa sögu Thórs Jensen.“
„Já, okkur Kjartani kom sam-
an um, að það mundi geta orðið
merkileg bók.“
„Það getur vel verið, en ég vil
vara þig við að taka þér slíkt
fyrir hendur. Ég er viss um, að
það mundi vekja tortryggni á þér
í Flokknum.“
Ég leit á manninn allstórum
augum og sagði:
„Ég hef ekki hingað til látið
Flokkinn skammta mér kunn-
ingja, á ýmsa ágæta málvini í
öðrum flokkum, og saga Thór
Jensen er ekki ómerkilegri þátt-
ur í íslenzkri atvinnusögu eða
léttvægari sem persónusaga, þó
að Thór sé ekki alþýðuflokks-
maður og synir hans séu at-
kvæðamenn í íslenzku atvinnu-
lífi og sumir alláhrifamiklir í ís-
lenzkum stjórnmálum.“
„Jæja, góði, þú ræður auðvit-
að, hvað þú gerir,“ sagði kunn-
ingi minn. „En sanna þú til.“
Ég mun hafa ýfzt nokkuð á
svip og í máli, og varð ekki miklu
meira tilrætt um þetta.
En fám dögum síðar kom til
mín Kjartan Ólafsson á nýjan
Jeik. Hann var þungur á svip og
mælti:
„Ég hitti Ólaf Thórs í gær.
llann hefði viljað leggja þessu
lið — það er ég viss um, en þarna
jerum við of seinir til, Valtýr
> Ötefánsson ritstjóri er byrjaður
þessu verki.“
W Þar meg var ekki frekar um
‘" jþað rætt, að ég ritaði sögu Thórs
*,Jensen, en síðan þetta haust hef
l'ég vænt sögunnar frá hendi Val-
Jtýs fyrir hver jól. Og nú er kom-
>ið út fyrra bindi hennar.
.... Ég greip þessa bók með
talsverðri eftirvæntingu, og ef til
■"vill hef ég hafið lesturinn með
-meiri gagnrýni en ella hefði orðið
f ;fyrir það, sem nú hefur verið
« frá skýrt. En það er frómt frá að
segja, að þó að bókin sé mjög á
Valtýr Stefánsson hefur skrif-
að stutta þætti framan við
nokkra kafla bókarinnar. Eru
þessir þættir prentaðir með ská-
letri til aðgreiningar frá sjálfum
söguköflunum. í fyrsta þættin-
um er skýrt frá uppruna Thórs
Jensen og fjallað um umhverfi
það, sem hann ólst upp í, í öðr-
um er gerð grein fyrir heima-
vistarskólanum, sem Thor var i
Listiðnaður er tíðkaðist með
r
Egypfiim hafinn á Istandi
anum réðu miklu um mótun hans
og líf hans allt. Hann unni mjög TyrYLEGA átti frú Þóra Stefánsdóttir viðtal við fréttamenn í sam-
föður sínum og mun hafa kennt r r bandi við listiðnað, sem frúin hefur unnið að síðastliðið ár,
einstæðingstilfinningar að honum og er nú kominn í verzlanir.
látnum, og í heimavistarskólan-i
um var hann að mestu einangr- ‘ . Er her um ,að ræða emileraðar
aður frá móður og systkinum og eiorskálar, öskubakka, kerta-
frá hinu iðandi lífi Borgarinnar stjaka og skildi, úr eir. Frú Þóra
við Sundið. Hann varð því ekki emilerar munina sjálf og notar
eins bundinn ættingjum sínum, til þess mulinn bergkristal í upp-
þjóð sinni og hinu margbreyti- runalegum litum. Eru það aðal-
lega lífi hennar og hann hefði lega öskubakkar og kertastjakar,
orðið ella, og kennslan í skólan- sem frú Þóra hefur emilerað að
um, hinar ströngu reglur og þessu sinni. Eru munir þessir
miklu kröfur til margvíslegra og mjög smekklegir og vel gerðir.
mikilla starfa og til hegðunar og — Eg hefi ekki orðið vör við
hlýðni, mun hafa stælt viljá hans, að mikið væri gert af þessu hér
kennt honum að treysta sjálfum á landi, sagði frú Þóra. Að vísu
sér og hvatt hann til þess ásetn- er það til, svo hér er ekkert sem
ings að verða sem fyrst sjálfráð- heitir algjörlega nýtt á ferðinni.
ur og sjálfbjarga. Svo kom þá Eg var { Danmörku og Þýzka-
til sögunnar mjög einkennilegt ]an(ji { fvrra og kynnti mér þessa
atvik, sem olli því, að leið hans jgjUj sem ég varð strax mjög hrif-
la ekki til verkfræðináms og in af Sérstaklega j Þýzkalandi.
framkvæmda viðsvegar um lond ( Eirskálarnar kaupir frú Þóra
a vegum ans s ,|arma?ns °& tilbúnar, en emileringuna gerir
framtaks, heldur ut til Islands
og í búðarholu norður á Borð-
eyri.
Lýsingin á hinu íslenzka um-
hverfi og aðstæðum þar er mjög
skýr, þó að ekki sé hún sérlega
ýtarleg, og lesandinn fylgist
greinilega með jafnt innri sem
ytri ferli hins unga og umkomu-
litla útlendings. Sakir' vitsmuna
sinna, næmrar athyglisgáfu, sam-
vizkusemi í störfum og sívökull-
ar viðleitni til að nema — og
til að þroskast að marki aukinn-
ar getu og frama, öðlast hann
furðu fljótt þekkingu á íslenzk-
hún sjálf. Bergkristalnum ýmist
stráir hún muldum á hlutina eða
lætur hann í heilu lagi á þá, og
brennir síðan í ofni við 850-—900
stiga hita. Með þessu móti býrl
hún til j'misskonar mynstur. i
Érú í>óra hefur aðallega fengizí
við listiðnað þennan síðastliðið
ár, en hefur þó mörg undanfar-
in ár, unnið að ýmiskonar teikn-
ingum og meðal annars málað
nokkuð. (
Frú Þóra kvaðst hafa mikinií
áhuga fyrir að emilera einnig
silfur. Hefur hún jafnvel j
hyggju að byrja á því eftir ára-
mót í vetur.
Þótt listiðnaður þessi sé lítfl
kunnur hér á landi, mun hanrí
vera ævagamall, og alltaf verið
stundaður eitthvað hjá ýmsunK
þjóðum. Til dSemis má nefna að
fornleifafræðingar hafa fundið i
forngröfum Egypta emileraða
eirmuni og mun fyrirmyndin það
an vera runnin.
nesi, og fellur hug til hennar,
og þau bindast tryggðum. Hún
Thor Jensen
frá tíu til fjórtán ára aldurs, í
þeim þriðja er fjallað um ætt og
foreldra frú Þorbjargar Jensen,
fjórði greinir frá sjóslysi, er
svipti hana syni hennar og fyrir-
vinnu, fimmti er um heimilishagi
Thórs og frú Þorbjargar í Borg-
arnesi — og sá sjötti um hina
svokölluðu Vídalínsútgerð og
upphaf hinnar örlögþrungnu
plágu, botnvörpuveiða við ís-
landsstrendur. Allir þessir þætt-
ir eru skipulegir, lausir við mála-
lengingar og vel og látlaust skrif-
aðir.
Sögukaflárnir eru níu. f þeim
segir Thór Jensen sjálfur frá —
í fyrstu persónu. Þar hefur sögu-
ritarinn valið vandfarna leið. Það
er síður en svo auðvelt að skrifa
þannig eftir sögumanni, að frá-
sögn í fyrstu persónu verði ekki
fáskrúðug og jafnvel fátækleg
að orðalagi, að minnsta kosti all-
víða — eða stíllinn ójafn og mis-
litur, ýmist á honum svipur sögu-
manns eða söguritara, stundum
líka lúgkúrulegt- svipleysi. En
yfir frásögninni í þessari bók er
samfelldur blær, ekki ýkja sér-
kennilegur, en látlaus, mótaður
rólegri íhygli og heiðríkri yfir-
sýn gáfaðs manns, lífsreynds og
hlýhuga. Og brátt heillast les-
andinn af frásögninni, nýtur
hennar og finnst að eins og frá béndi á tveimur jörð h
er sagt hljoti umhverfi, menn og
atburðir að hafa verið.
alÉamaðyr á Kófal Borg!
NÝLEGA kom til landsins skozkur sjónhverfingamaður að
nafni Mr. Oliver Mackenzie. Mun hann sýná sjónhverfingar
á Hótel Borg á hverju kvöldi kl. 9—10 fram yfir áramót.
Jóhannes Jósefsson hótelstjóri1^
um þjóðháttum, hugsunarhætti. boðaði blaðamenn í gær til fund-
fólksins og möguleikum þeim sem > ar V*Ö sig og hinn nýkomna sjón-
atvinnuvegir og viðskiptalif. hverfingamann. Mr. Mackenzie
höfðu upp á að bjóða. Hann met-1 kvaðst vera hinn ánægðasti yfir
ur fljótlega íslending og Dana komunni hingað. Hann sagði sér
ekki eftir þjóðerni, heldur mann- j Þ®tti alls ekki kalt. Það væri
gildi, og hann kynnist íslenzkri (tvennt, sem sér félli sérlega vel,
sveitastúlku, ættaðri af Snæfells-
Athugnsemd
og leiðrétting
RÚMLEGA 30 AR ....
Aðspurður sagðist hann hafa
reynist honum þegar ástúðlegur! Skotlandi á þessum vetri, en
og fágætlega skilningsríkur og' Máckenzie kemur nú fra Edin-
samhentur lífsförunautur, og horg-
hinn erlendi piltur, sem hefur
einangrazt frá ættingjum sínum
og þjóð sinni, tengist fyrir þetta
traustari böndum því fátæka og
að ýmsu framandlega, en þó fyrir
margra hluta sakir merka fólki,
sem lifir við lítinn kost í stór-
brotnu, strjálbýlu og kröfuhörðu
landi. Og nú vex piltinum ennþá
trú á sjálfan sig og framtíðina
og hann færist í aukana til um-
sýslu og framkvæmda. Hinn um-
komulitli Kaupmannahafnar-
sveinn er svo eftir áratugs dvöl
á íslandi ekki einungis orðinn
verzlunarstjóri, heldur líka fjár-
og það væri kaldur matur og kalt í MORGUNBLAÐINU í gær var
veður! Annars hefði ekki snjóað frétt af umræðum og afgreiðslu
nema einn dag í nóvember í [ máls í Efri-deild Alþingis undir
fyrirsögninni: „Nauðsynlegt að
vistheimili stúlkna fái jákvæða
afgreiðslu.“
Frétt þessi er mjög villándi og
að sumu leyti alröng.
Það er t. d. ekki satt, eins Og
(þar segir, að breytingartillaga
starfað mest í Skotlandi þau min vig frv_ Gísla Jónssonar
rúml. 30 ár, sem hann hefði ver- j þingmanns Barðstrendinga hafi
ið við sjónhverfingar. Við og viðí verið um það) )ag undirbúningur
hefði hann þó farið til London skuli ekki hafinn fyrr en fé er
og einstaka sinnum til annarra
staða í Englandi eða á megin-
landinu.
Thór Jensen var kominn af
greindu og dugandi alþýðufólki.
Föðurafi hans var veitingamaður,
en faðirinn framtakssamur múr-
ari og trésmiður. Móðirin var
dóttir barnakennara í þorpi einu
í nágrenni Kaupmannahafnar. í
kreppu þeirri, er fylgdi ósigri
Dána 1864, tapaði faðir Thórs
eignum sínum, og bjuggu hjónin
síðan með tólf börn í þröngu
leighúsnæði. Þegar Thór var níu
ára, missti- hann föður sinn. Þá
varð mjög þröngt í búi, annað
veifið hálfgildings sultur. En fyr-
ir sakir gáfna og þekkingar
komst Thór tíu ára gamall í
heimavisíarskóla, þar sem hann
í fjögur ár naut ókeypis kennslu
og vistar.
Foreldrar Thórs Jensen hafa
sýnt börnum sínum ást og um-
hyggju. Thór var greindur, fjör-
mikill, en þó dreyminn og hneigð
ur til að fara sinna eigin ferða.
Mjög var hann athafnasamur.
Honum var snemma yndi að því
að reikna og fjalla um tölur, —
hann lá sem barn og lék sér að
því löngum stundum að reikna
í huganum. Kom þar fram hneigð
in til fjársýslu, og í ást hans á
, qntuwi ,veg fn húg. pruqdi. ha|a Uandat'ræði/jg ^ögp lýstj sér útþrá J
UnWið tfrS Inihhi* hfendl, laá * éilHanfe'o# afthdfnahvhtJFöðuiinifes-
hana með sívaxandi ánægju. irinn og vistin í heimavistarskól- J
Oliver Mackenzie.
skapar og beitarjörð, hefur þegar
komið auga á tvo mismunandi, en
jafnverðmæta kosti íslenzkra
sveita til búskapar — og er bú-
inn að öðlast vináttu og traust
borgfirzkra athafnamanna í
bændastétt.
Hann stefndi síðan hröðum
skrefum til aukins vegs og mik-
illa umsvifa og efna. Á búskapn-
um græddi hann, þó að búsýslan
væri aukageta, en svell viðskipta
lífsins reyndist honum hált. Ein-;
stæð óhöpp, mikil bjartsýni og
viðsjál viðhorf erlendra kaup-
sýslumanna við íslenzkum verzl-
unarháttum hjálpuðust að til að Þessi skozki galdramaður sýndi
steypa honum á sprettinum, og síðan blaðamönnum galdra sína.
þá er hann í þessu bindi skilur Þótti mönnum að því allgóð
við lesandann, á hann ekkert skemmtun hvernig hann lét
nema góða konu og efnileg börn, göngustaf komast fyrir í litlu
sem hann getur ekki framfleytt urr*slagi. gerði hókus-pókus með
nema með lántöku. | bandi með furðulegum afleiðing-
Þetta er fróðleg bók, vel gerð um- Einnig kenndi hann blaða-
og skemmtileg, látlaus og hugð- monnurn heppileg brögð í póker-
næm og upphaf að merkum og sPilamennsku, en ekki var nú
veigamiklum þætti í þróunarsögu auðvelt að komast til botns í
íslenzks atvinnu- og viðskipta- Þeirri kennslu svona í fljótu
lifs. j bragði! Ýmislegt fleira skemmti-
Bókin er prýdd mörgum mynd- sÝndi Mackenzie og munu
um af mönnum og stöðum og vafalaust fjölmargir eiga
vönduð að öllum frágangi. j skemmtilega stund við að horfa
Guðm. Gíslason Hagalín. a sjónhverfingar hans í sölum
. _____j Hótel Borgar, þar sem hann eins
.i m » * $ « í fg * fyfr fegir, mun ,skþmmta á
tk BÍ ZW ko AlJÚL'tSA J. hterfju kvöldi kl.-9—1Ð frámlyfár
T í MORGUNBLAÐINU ▼ áramót.
veitt til hans á fjárlögum.“
í frumvarpi G. J. segir: „Hefja
skal þegar undirbúning að stofn-
un og rekstri vistheimilis fyrir
stúlkur skv. fyrirmælum 37. gr.
laga nr. 29, 9. apríl 1947 um
vernd barna og ungmenna.“
Við þetta hafði ég ekkert að
athuga. Það er búið að stofna,
skv. lögunum frá 1947, vistheim-
ili fyrir drengi. Næsti áfangi er.
skv. sömu lögum, að stofna vist-
heimili fyrir stúlkur. Drengja-
heimílið var stofnað eins og lög-
in gera ráð fyrir, „þegar fé var
veitt til þess á fjárlögum." Til-
laga mín var um, að hið sama
gilti um vistheimili stúlknanna,
að það yrði stofnað, auðvitað að
undirbúningi loknum, þegar fé
yrði til þess veitt á fjárlögum.
Ég taldi gott, að undírbúningur-
inn hæfist strax, en ekki samboð-
ið flokkum þeim, sem nú fara
með ríkisstjórn og bera ábyrgð
á fjármálum ríkisins, að sam-
þykkja löggjöf, er fyrirskipar
sjálfa framkvæmdina — sem get-
ur orðið að stofnkostnaði, skv.
áætlun flutningsmanna, 6—8
milljónir — án þess að í löggjöf-
inni sé hinn venjulegi og þing-
legi fyrirvari forsjálnihnar um
að fé sé veitt til framkvæmd-
arinnar á fjárlögum.
Það væri gildislaust fyrir
stjórnarflokkana að afgreiða
hallalaus fjárlög — og ekki hrós-
vert — ef þeir svo samtímis settu
löggjöf, sem fyrirskipaði há út-
gjöld úr rikissjóði utan fjárlag-
anna.
í Morgunblaðsfréttinni er sagfc
frþ jifstöðy ^órjs j^-t^nssonar
þinferriannfe iVéstur-SkaÉtffeHiaga
Frh. á bls. 24