Morgunblaðið - 19.12.1954, Blaðsíða 8

24
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 19. des. 1954
5-
JÓN BJÖRNSSON
SKRIFAR UM
BÓKMEIMNTI

Guðm. G. Ilagalín:
KONAN í DA.LNUM OG
DÆTURNAR SJÖ
Bókaútgáfan Norðri.
BÖKAÚTGÁFAN Norðri hefur i
ár, eins og flest undanfarin j
ár, sent frá sér nokkrar ævisögur i
íslenzks fólks, sem að einhverju
leyti hefur skapað sér sérstöðu i
þjóðfélaginu. Má meoJ. þeirra
nefna minningar Þorbjarnar
Björnssonar á Geitaskarði, sem
lítillega hefur áður verið getið í
bókmenntaþáttum þessum, en
verða gerð ítarlegri skil síðar.
Þorbjörn er, eins og kunnugt er,
landskunnur héraðshöfðingi og
ágætlega ritfær, svo að sjálfs-
ævisaga hans er verðmæt viðbót
við íslenzkar ævisagnabókmennt-
ir. — En bók sú er hér liggur
fyrir, er annars eðlis. Það er
frásögn alþýðukonu, rituð eftir
henni sjálfri af Guðm. G. Haga-
lín, af þeirri leikni og nærfærni,
sem Hagalín er eiginleg, er hann
ritar ævisögur. í þessari grein
bókmenntanna er Hagalín óum-
deilanlega með þeim fremstu hér
á landi. Saga Eldeyjar-Hjalta og
fleiri ævisögur, er hann hefur
skrásett, hafa orðið meðal vin-
sælasta lesefnis þjóðarinnar á
síðustu áratugum.
Konan í dalnum og dæturnar
sjö er ævisaga skagfirzkrar al-
þýðukonu, Moniku Helgadóttur á
Merkigili. Er þar sagt nákvæm-
lega frá umhverfi og sveitarbrag,
en höfuðáherzlan er lögð á líf
og starf Moniku, sem húsmóður
á afskekktu heimili, þar sem við
allskonar erfiðleika var að etja.
Þetta er saga um óbilandi kjark
og trú á hlutverk sitt, og er þó
auðsætt, að sú kona, sem segir
frá, sér ekkert óvenjulegt í sam-
bandi við líf sitt og starf. Frá-
sögnin öll er mótuð af hógværð,
en þó er hér í raun og veru um
hetjusögu að ræða. Það fer ekki
hjá því, að maður minnist lýs-
inga Heiðarbýlissagnanna við
lestur sumra kaflanna í þessari
bók. En hér er um að ræða blá-
beran veruleika; það fólk, sem
um er að ræða, tók hlutunum
með sálarjafnvægi, sem vekur
undrun og aðdáun, og hin bjart-
sýna trú á sigur yfir öllum erfið-
leikum er sá grundvöllur, sem
ekkert fær haggað Saga Moniku
er sagan um sigur manneskjunn-
ar yfir öllum ytri erfiðleikum
hversu þungbærir, sem þeir eru,
sagan um sigur viljans, og þrátt
fyrir allt, sem á bjátar, er bjart-
sýni og trú uppstaða hennar.
Hér eru engin tök á því að
rekja nánar efni þessarar ævi-
sögu, enda rr\' ndi slíkt verða
svipur hjá sjón. Hún hefur allt
til þess að bera, að verða víð-
lesin, því að um leið og hún er
nákvæm lýsing á lífi og starfi
fólksins á afskekktum stöðum, er
hún létt og lipurt skrifuð og með
afbrigðum spennandi.
Sigurður Jónsson frá Brún:
EINN Á FERÐ OG OFTAST
RÍÐANDI
Bókaútgáfan Norðri.
Hesturinn hefur oft verið
nefndur „þarfasti þjónninn“ og
er það orð að sönnu. Þáttur hests-
ins í lífi þjóðarinna^ hefur oft
verið metinn að verðleikum bæði
í bundnu og óbundnu máli. Um
leið og hesturinn var þarfasti
þjónn mannsins, var hann einn-
ig hans bezta skemmtun, því að
fátt er betra til upplyftingar frá
önnum dagsins, en að söðla hest
sinn og fá sér hressingartúr út í
náttúruna. Ekki er hægt að minn- j
ast á hestinn án þess að manm
komi í hug snilldarvísur Páls
Ólafssonar, eða ritgerðir Einars
heitins Sæmundsens um hesta- j
mennsku fyrr og síðar. í þessu
sambandi má og nefna hið merka
rit, Faxa, sem Norðri gaf út fyr-
ir nokkrum árum.
Ferðaþættir Sigurðar Jónsson-|
ar frá Brún fjalla mikið um(
hesta. Höfundur var mikill'
hestamaður, eins og mörgum er
kunnugt, sem notið hafa fylgdar
hans. í þessari bók hefur hann
skrásett nokkrar af endurminn-
ingum sínum um ferðir sínar.
Einn af iengstu þáttunum nefn-
ist: „Gengið í skóla“. Fór hann
þá fótgangandi úr Norðurlandi
suður til Reykjavíkur um vetur-
nætur órið 1918. Hafði hann áð-
ur verið réttindalaus barnakenn-
ari. Þessi ferð var all söguleg og
sízt var árennilegt að leggja leið
sína til Reykjavíkur þetta minn-
isstæða haust, þegar spænska
veikin geysaði. Aðrir þættir
fjalla um umboðsverzlun með
hross, stórbóndi flytur búferlum,
o. fl. Fór hann víða um Vestur-
og Norðurland með stóra hrossa-
rjkstra. í frásögnunum um þess-
ar ferðir ber margt á góma.
Margar hnyttilegar lýsingar og
skarplegar athugasemdir eru á
víð og dreif innan um ferða- og
landslagslýsingar höf. Hann hef-
ur glöggt auga fyrir hinu sér-
kennilega í fari manna og hesta
og er kíminn í bezta lagi. Bók
hans lætur ekki mikið yfir sér,
en frásögnin leynir því meira á
sér, hún er lipur og stíllinn hisp-
urslaus og sjálfstæður. Margar
skemmtilegar teikningar eftir
Halldór Pétursson prýða bókina.
Guðmundur G. Hagalín:
BLENDNIR MENN OG
KJARNAKONUR
Bókaútgáfan Norðri.
Þetta er önnur bókin, sem for-
lagið gefur út eftir Hagalín. Bók-
in samanstendur af fimmtán smá-
sögum og þáttum, sem sumir hafa
komið út áður á víð og dreif i
blöðum og tímaritum. Smásögur
þessar bera með sér öll hin
helztu einkenni smásagna Haga-
líns, sem gert hafa hann svo
vinsælan sem smásagnahöfund.
Víða gætir kímni og annarsstað-
ar ádeilu, eins og í sögunni
„Valdsmaður og vandræðahrút-
ur“, sem er snjöll skopsaga um
kosningabrölt og kjósendaveiðar.
„Ragnhildur á Hraunhamri“ er
af svipuðum toga spunnin, nema
þar er fjallað um „ástandið" á
striðsárunum, út frá sjónarmiði,
sem sjaldan hefur verið haft
frammi, en er eigi að síður jafn
réttmætt. Þá er „Vormenn ís-
lands“, sagan um Ólympíufarann
Óskar Háberg og brask hans ekki
síður skemmtilegt. — Síðari hluti
bókarinnar eru þættir. Höfundur-
inn getur þess í formála, að þeir
hafi allir við sannsögulegar frá-
sagnir að styðjast. Þátturinn um
Hallveigu Eyrarsól er úr Sturl-
ungu, er bætt er inn í hann eftir
sögusögnum úr Dýrafirði. í for-
málanum er einnig getið um
heimildarmenn hinna þáttanna,
sem gerast á Vestfjörðum á fyrri
öldum.
Kristmann Guðmundsson:
GYÐJAN OG UXINN
Borgarútgáfan.
Gyðjan og uxinn er ein af
veigamestu skáldsögum Krist-
manns Guðmundssonar. Hún kom
fyrst út á norsku árið 1938, en
áður hafði fyrri hluti hennar
birzt á íslenzku, svo að þetta er
fyrstá heildarútgáfa hennar á
móðurmáli höfundarins. Hún er
áf'-unda bindið í hinni nýju út-
gáfu af Ritsafni Kristmanns, sem
Borgarútgáfan er að gefa út. í
Ritsafninu er áður komið út eitt
bindi af smásögum, Höll Þyrni
rósu og Arfur kynslóðanna, en
það er Morgunn lífsins og fr|gn-
hald þeirrar sögu, Sigmar, sem
ekki hefur áður komið út á ís-
lenzku. En Einar' Bragi Sigurðs-
son hefur þýtt Gyðjuna, og virðist
hann hafa leyst verk sitt vel af
hendi.
Gyðjan og uxinn gerist á eyj-
unni Krít um 1400 árum fyrir
Krists burð og lýsir frægu menn-
ingartímabili, sem leið undir lok
og gleymdist með öllu, unz forn-
fræðingar leiddu það 1 Ijós viðl
rannsóknir á þessari öld. Höf.
hefur fylgt niðurstöðum rann-
sóknanna í skáldsögunni, en þetta
löngu horfna menningartímabil
virðist í ýmsu hafa verið áþekkt
umbrotatímabili því, sem nú hef-
ur staðið yfir í nokkra áratugi.
Gyðjan og uxinn hlaut ágæta
dóma á Norðurlöndum þegar hún
kom út og var þýdd á mörg mál.
Hér er ekki rúm til að fjalla nán-
ar um þetta bindi Ritsafnsins að
sinni, en verður væntanlega gerð
ítarlegri skil síðar. — Allur frá-
gangur Ritsafnsins er útgefand-
um til sóma.
Benedikt Gröndal:
RITSAFN
V. bindi. Bréf.
ísafoldarprentsmiðja.
Þetta er fimmta og síðasta
bindið af ritsafni Ben. Gröndals.
Hefur það inni að halda bréf
hans, bæði íslenzk og dönsk, en
^ hin íslenzku eru þar lang fyrir-
ferðarmest. Gils Guðmundsson
hefur séð um útgáfu bréfanna
og ritað ítarlegar athugasemdir,
1 sem eru til mikils hægðarauka
fyrir lesendur. Bréfin eru, eins
og allt sem Gröndal ritaði, sér-
kennileg, ekki sízt vegna þess,
að hann lætur allt flakka, sem
honum dettur í hug. í bréfunum
eru margar skemmtilegar at-
hugasemdir um það, sem var efst
á baugi í málefnum þjóðarinnar
á dögum Gröndals, og ekki er
hann ætíð varkár í dómum sínum
um samtímamenn sína, enda varð
hann oft að gjalda bersögli sinn-
ar. Bréfin eru náma af fróðleik
um líf íslendinga í Kaupmanna-
höfn á síðari hluta aldarinnar
sem leið, en ekki eru það alltaf
endanlegir dómar Gröndals um
menn og málefni, sem koma fram
í bréfunum. Langmest fer fyrir
bréfunum til Eiríks Magnússonar
í Cambridge í safni þessu, en
einnig eru mörg bréf til þeirra
Jóns Sigurðssonar forseta og
Jóns Árnasonar þjóðsagnaritara.
Fyrsta bréfið í safninu er dag-
sett 3. ág. 1846 og hið síðasta 26.
sept. 1906. Ná þau því yfir meira
en hálfa öld.
Það er mikill gróði bókmennt-
unum að hafa fengið Ritsafn
Gröndals í heilu lagi í góðri út-
gáfu. Hin yngri kynslóð mun lít-
ið hafa þekkt til bf"s, sem held-
ur ekki var von, har sem rit
hans flest voru á strjálingi í blöð-
um og tímaritum, sem fyrir löngu
eru orðin mjög fágæt. Nú sézt
glöggt, hve mikill og sérkenni-
legur rithöfundur Gröndal var,
og í ýmsu langt a undan sínum
tíma. Væri það þarft verkefni
fyrir einhvern bókmenntafræð-
ing, að semja ítarlega ritgerð um
skáldskap Gröndals og áhrif á
bókmenntirnar um og eftir hans
daga.
Þórarinn Grímsson Víkingur:
KOMIÐ VÍÐA VIÐ
Bók þessi eru endurminningar
höfundarins, að viðbættum nokkr
um sagnaþáttum úr átthögum
hans, Þingeyjarsýslum. Fyrstu
kaflarnir fjalla um æskuárin í
Kelduhverfi, og eru um leið al-
menn lýsing á sveitinni og menn-
inu eru skrifaðar á dönsku og
ingu héraðsins, sem hefur verið
í bezta lagi og félagslíf mikið.
Höfundur ólzt upp við öll venju-
leg sveitastörf og lýsir þeim vel.
Einnig eru þarna lýsingar á
helztu forystumönnum héraðs-
ins i þá daga. Hefur verið mikill
framfarahugur í mönnum norður
þar. Þarna er að finna eftirminni-
legar mannlýsingar, svo sem af
Guðmundi Hjaltasyni, hinum
óþreytandi alþýðufræðara, er
var um nokkur ár kennari í sveit
höfundar. Kemur þar glöggt fram
samúð Guðmundar með öllu lif-
andi, sem jafnvel gat komizt út
| í hreinustu öfgar, eins og sagan
um mýsnar sýnir. Annars er bók-
j in fjölbreytt mjög að efni og
’ krydduð ramíslenzkum reim-
leikasögum, svo sem „Hljóðin á
Reykjaheiði“ og „Reimleikarnir
á Núpi“. Síðari hluti bókarinnar
fjallar um dvöl höf. í Ameríku,
en þangað fluttist hann um skeið
og varð að brjótast gegnum alla
þá erfiðleika, sem íslenzku land-
nemarnir urðu að þola. Ekki í-
lentist hann samt þar vest/a, en
settist að á Vattarnesi eftir heim-
komuna og átti þar heima, unz
hann fluttist til Reykjavíkur, en
hernám Breta á íslandi átti sinn
þátt í, að hann breytti til um
verustað. Þórarinn Víkingur seg-
ir vel og skemmtilega frá, stíll
hans er ramíslenzkur, og hnytt-
inn með köflum. Verður bók hans
tvímælalaust vinsæl.
Halldór Kiljan Laxness:
ÞÆTTIR
Helgafell.
Bók þessi er eitt bindi af Rit-
safni Laxness. Eru í henni öli
smásagnasöfn höf., sem komið
hafa út sérstök, en eru nú að
mestu leyti uppseld fyrir löngu.
Þar eru fyrst Nokkrar sögur er
komu út árið 1923, en sú bók
er fyrir löngu ófáanleg. í þeirri
bók voru nokkrar fyrstu sögur
höfundarins, sem hann ritaði
innan tvítugsaldurs, þar á meðal
Kálfkotungaþáttur, en sú saga
vakti eftirtekt manna á hinum
kornunga höfundi, og þótti benda
nokkuð í áttina til þess, er síðar
varð. Höfundur ritar inngang að
hverju safni, þar sem hann gerir
grein fyrir hverri einstakri sögu.
Sumar af sögunum í fyrsta safn-
birtust fyrst í dönskum blöðum.
Annað smásagnasafnið í bókinni
er „Fótafak manna“, sem gefið
var út á Akureyri 1933. Lengsta
sagan í því safni er Ungfrúin
góða eg húsið, sem höf. upplýsir
í inngangi, að sé byggð á raun-
verulegum atburðum. Þar er
einnig snilldar smásagan Nýja ís-
Iand og ennfremur Lilja, sagan
af Nebúkadnesi Nebúkadnesar-
syni. Þriðji og síðasti höfuðþátt-
ur bókarinnar er safnið Sjö töfra-
menn, sem kom út á stríðsárun-
um. í þessu safni er sagan Völu-
spá á hebresku, sem fjallar um
Karl Einfer, þennan merkilega
mann, þetta „íslenzka skáld í
Danmörku og indverska spámann
í Belgíu“, sem ýmsir þeirra er
dvalizt hafa langdvölum í borg-
inni við Eyrarsund hafa kynnzt
eða heyrt eitthvað getið um.
Hér munu vera samankomnar
flestar eða allar smásögur Kilj-
ans, sem áður hafa birtzt á
prenti. Mörg hinna stærri verka
skáldsins eru komin út í nýrri
útgáfu í Ritsafninu, en enn vant-
ar þó sögurnar um Ljósvíkinginn,
sem mun vera von á áður en
langt um líður. Allur fráagngur
Ritsafnsins er með miklum ágæt-
um frá hendi forlagsins.
COBY
KAFFIKÖNNURNAK frœgu nýkomnar
„Ó, Jesú bróðir
Vera Pewtress: Ó, JESÚ
BRÓÐIR BEZTI. Frásagnir
úr Nýja testamentinu endur-
sagðar fyrir börn. Garðar
Þorsteinsson þýddi. Barna-
bókaútgáfan Hafnarfirði.
SIRA Garðar Þorsteinsson hefur
unnið þarft verk með því að
þýða bók þessa, sem er mjög
, hentug bók fyrir börn. Það hef-
ur lengi ríkt skortur á bók fyrir
börn, þar sem þau geta tileinkað
sér frásagnir Nýja testamentis-
ins á aðgengilegan og skemmti-
legan hátt. En nú er komin bók,
þar sem sagt er frá Jesú og hinni
fyrstu kristni á skemmtilegan
hátt og við barna hæfi.
| Að vísu er um endursögn að
ræða, en þræði Nýja testamentis-
ins er fylgt og stuðzt við orðalag
íslenzku þýðingarinnar, þar sem
bein ræða kemur fyrir. Höfund-
urinn styðzt oftast við ákveðnar
frásagnir í Nýja testamentinu, en
þar sem út af því bregður er
hvarvetna byggt á því, sem menn
; vita frá öðrum heimildum um líf
manna á dögum Jesú. T.d. kafl-
arnir „Heimilið í Nazaret" og
„Fyrsta skólaganga Jesú“.
Endursagnirnar eru 43 talsins,
úr guðspjöllunum og postulasög-
unni, svo af nógu er að taka,
enda bókin 176 blaðsíður að
stærð. Letrið á henni er gott og
við hæfi barna. Og eigi eru mynd
irnar til lýta. Auk þess leysa þess
ar endursagnir erfiðleika af heim
ilunum, þegar börn, sem ekki eru
orðin læs, heimta að fá einhverja
vitneskju um Jesú og starf hans
fyrir mennina. Nú geta menn
gripið til þessarar bókar og lesið
úr henni fyrir þau.
Hinn ytri frágangur bókarinn-
ar er góður, Barnabókaútgáf-
unni og Alþýðuprentsmiðjunni
til sóma.
Þýðing síra Garðars er góð,
látlaus og einföld, við barna
hæfi. M.M.L.
TILVALIN JOLAGJOF

/í
unœewt
« I Y K .1 h V í H
— Athugasemd
Frh. af bls. 18
á þá leið, að lesendur gætu ætl-
að, að hann hefði haft aðra af-
stöðu til málsins en ég. En hið
rétta er, að hann hafði alveg
sömu afstöðu til málsins og ég,
tjáði sig fylgjandi tillögu minni
og greiddi henni atkvæði.
17. desember 1954.
Karl Kristjánsson.