Morgunblaðið - 28.12.1954, Blaðsíða 9
Þriðjudagur 28. des. 1954
MORGUNBLAÐIÐ
9
Kýpur veldur misklíð í
SÞ og sundurþykkju meðal
Atlantshafsbandala gsríkja
Hið fagra heimkynni Afrediie er nú
mikilvæg hernaðarsföð
Bréfkorn frá Skotlandi — effir Magnús M agnússon blaðamann
Eftirtektarverð kosniagabarátta
í Inverness-héraði
Hin knöppu kjör skozka
fólksins koma i Ijós
N
EYJAN Kýpur fyrir botni Mið-
jarðarhafs hefir undanfarið
valdið mikilli ókyrrð í sölum SÞ
og götuóeirðum í Aþenu. I SÞ
hafa ýmis ríki reynt, þ. á m. Dan-
mörk og Svíþjóð, að afstýra um-
ræðum um kröfu Grikkja til þjóð
aratkvæðis um, hvort Kýpur-bú-
ar vilji sameiningu við Grikk-
land — í Aþenu hafa þúsundir
stúdenta ráðizt á sendiráð Banda
ríkjanna og Bretland, sem leitt
hafa til harðra árekstra við lög-
regluna.
Kýpur-eyjan, fyrrum hið fagra
heimkynni ástagyðjunnar Afró-
díte, er nú einhver mikilvægasta
hernaðarmiðstöðin austan til í
Miðjarðarhafinu. íbúarnir eru 450
þús. að tölu, um 80% eru grískir,
aðrir eru Tyrkir og loks fáeinir
Englendingar, sem hafa stjórnina
með höndum.
★—★—★
Er Feneyja-ríkið svældi yfir-
ráðin yfir eyjunni úr höndum
franskra ævintýramanna á mið-
öldum, ritaði grísk-kaþólskur
munkur á Kýpur: „Við höfum
sloppið úr kjafti hundsins til
einskis annars en að falla í klær
'Jjónsins“. Þannig mun afstaða
íbúanna vera til Breta nú, en þeir
íengu eyjuna dæmda í sinn hlut
á Berlínar-fundinum árið 1878.
Áður höfðu Tyrkir ríkt þar frá
1571.
Alexis Kyrou, æðsti maður
gríska utanríkisráðuneytisins er
í aðra ættina upprunninn frá
Kýpur. Hann er grískur ræðis-
maður á eynni árið 1931, er tryllt-
ur skríll stofnaði til óeirða og
kveikti í aðsseturstað stjórnarinn-
ar, sem brann til grunna Kyrou
var ásakaður um að stofna til ó-
eirðanna, gerður útlægur frá
eynni og öllum löndum brezka
heimsveldisins. Nefnd hans hefir
verið krossferð á hendur yfírráS-
um Breta á Kýpur
Aðallega fyrir umtölur Kyrous
hefir Papagos-stjómin tekið upp
hanzkann fyrir málstað uppreisn-
armanna. Þegar Sir Anthony
Eden var staddur í Grikklandi sér
til heilsubótar s.l. ár, heimsótti
hann Papagos. Kyrou taldi mar-
skálkinn á að minnast á Kýpur-
málið. Eden brást önugur við, og
forsætisráðherrann, sem áleit
Bretann fram úr hófi ókurteisan,
varð reiður mjög. Upp frá því
varð hann ákveðinn fylgismaður
sameiningar Kýpur við Grikk-
Jand.
★—★—★
Bretum hefir heppnast að koma
sér í laglega klípu. Langmestur
meiri hluti Kýpur-búa vill vera
grískur. Aþena krefst þjóðarat-
kvæðis. Brezka stjórnin kveður
Kýpur-deiluna vera algjört inn-
anrikismál, en þó eru mjög skipt-
ar skoðanir um þetta meðal
Breta sjálfra. Þing verkamanna-
flokksins s.l. sept. gerði einróma
álvktun um, að flokkurinn „harm
aði þá afstöðu, er stjórnin hefði
tekið í Kýpur-málinu."
Krafa Grikklands um, að rétt-
ur eylendinganna til þjóðarat-
kvæðis verði ræddur á allsherj-
arþingi SÞ — þrátt fyrir endur-
teknar tillögur Breta og Banda-
ríkjamanna um að fresta því —
hefir valdið miklum vandræðum
af ýmsum ástæðum:
1. Englendingar hafa nú í
hyggju að gera Kýpur að aðal-
bækistöð sinni í Miðjarðarhafi,
er þeir yfirgefa Suez-svæðið Á
eyjunni — er liggur 40 mílur frá
Tyrklandi, 60 mílur frá Sýrlandi
fÚ er verið að heyja einhverja
hatrömmustu og mikilvæg-
ustu stjórnmálabaráttu, sem átt
hefur sér stað í Skotlandi um
mörg ár. Þótt tildrögin til hennar
séu einungis aukakosning í einu
kjördæmi, þá er ekki meira um
annað rætt. báðir höfuðflokkar
Bretlands leggja ofurkapp á að
vinna kjördæmið, og við þetta
bætist svo mál allfa mála: aukið
sjálfstæði handa Skotum.
ÍHALDSMAÐURINN FLÚÐI
Aukakosningin er háð í Inver-
ness-skíri, sem tekur yfir nyrðri
hluta Hálandanna og margar af
Suðureyjunum. íhaldsþingmað-
urinn Douglas-Hamilton lávarð-
ur, sem verið hafði þingmaður
og ?40 frá Egyptalandi — er nú
unnið að byggingu setuliðsstöðva
og virkja. Bretar halda því þess-
vegna fram, að það mundi skerða
öryggisaðstæður þeirra um of að
missa eyna. Aðrir telja, að úr því
mætti bæta með því að fram-
ltvæma tillögu Páls konungs um
fleiri öryggisstöðvar á vegum A-
bandalagsins á eynni og annars- , „ ,
staðar í Grikklandi. En Bretar Þar slðan 195°’ sagðl skyndlleSa
af ser. Hann hefur flutzt til
óttast, að hin minnsta undanláts-
Ameríku og kvaðst hafa sagt af
sér af því að hann hefði talið með
öllu vonlaust, að hann gæti feng-
ið þingið til að gera nokkurn
skapaðan hlut fyrir kjördæmið.
Hann er efalaust bezti formæl-
andi, sem Hálöndin hafa eignazt
um áratugi, harður baráttumað-
ur, en honum fer eins og öllum
hugsjónamönnum, — vinsældir
hans eru ekki almennar, og hann
hefur fengið að kenna á því í kjör
dæmi sinu, þar sem íhaldsflokk-
urinn hefur neitað að veita hon-
um stuðning.
HAFÐI. FJÖLMÖRG
HAGSMUNAMÁL
Á STEFNU SINNI
Lávarðurinn er forríkur mað-
ur, og gerði auk þess góðan bú-
hnykk með því að kvænast auð-
ugri bandarískri ekkju í fyrra.
Skömmu eftir brúðkaupið stofn-
aði hann til Hálanda-sjóðs, sem
ætlað var að safnaði að minnsta
daufheyrðist við svo róttækum
aðgerðum til að bjarga strjálbýl-
inu við.
FÓLKIÐ LÁTIÐ RÝMA
FYRIR SAUÐFÉNU
Lávarðurinn þekkir möguleika
Hálandanna út í yztu æsar. Og
saga þeirra er raunar svo ömur-
leg, að hverjum hugsandi manni
má hrjósa hugur við. Á síðustu
öld voru heil héruð rudd af
mannfólki, um það bil 250 þús-
und manns var flutt þaðan eins
Uppdráttur er sýnir legu Kýpur kosti þrem milljónum sterlings-
fyrir botni Miðjarðarhafs.
punda, til að efla og auka fjárhag
Skotlands. Ætlunin er að lána
semi við Kýpur-búa muni leiða ' bændum, iðnfyrirtækj'um og
til þess, að Malta og Gibraltar kaupmönnum rekstrarfé við væg-
kreijist réttar tii sjállsákvörðun- um vöxtum, svo að Hálöndin nytu
ar.
2. En Tyrkjum lízt ekki á blik-
þess og fleirum þætti fýsilegt að
flytjast þangað og reka þar arð-
una. Hafa þeir lýst yfir því, að væniegar atvinnugreinir. Stefna
þeir muni neyta allra bragða til j Malkolms lávarðar er því bvggð
að koma í veg fyrir, að eyjan a trú á Hálöndunum. Aðrir hafa
komist undir yfirráð Grikkja, ef lagt til, að Hálendingar verði
Bretar yfirgefa eyna. Tyrkir hafa styrktir með ölmusum, þeim verði
jafnvel haft í hótunum að her- mútað til að vera þar, en slíkt er
nema eyna, ef svo tækist til. Bera vitanlega vænlegast til að eyði-
þeir við öryggisástæðum og sögu- leggja alla trú á Háiöndunum.
legum röksemdum. Þrátt fyrir j Malkolm lávarður dvelst um
varnarsáttmála Grikkja, Tyrkja þessar mundir í New York. þar
og Júgóslava, er hið rótgróna hat- j sem hann er að reyna að fá 22
ur milli Grikkja og Tyrkja eða milljónir manns af skozku bergi
blóðbaðið í Litlu-Asíu eftir fyrri brotna til að leggja einn dollar
heimsstyrjöld ekki gleymt Tyrk- { Hálandasjóðinn, og til að telia
ir halda því fram, að Grikkir geti bandariska iðnjöfra til að leggja
ekki varið eyjuna, og verði Kýp- stórfé í skozk atvinnufyrirtæki.
ur því „byssa, sem beint er að
hjarta Tyrklands." . SAMGÖNGUBÆTUR
Kypur liggur mjog nalægt einm mL BJARGAR DREIFÐUM
helztu flotastöð Tyrkja, Isken
dorum. Þegar hefir nú skapazt
GLASGOW, 27. des. — Urslit
eru nú kunn í aukakosning-
unum í Inverness. — Úrslit
urðu þau að íhaldsmaðurinn
MacLean var kosinn með
10.329 atkv. Næstur honum
varð Bannerman frá Frjáls-
lynda flokknum með 8.998
atkv., en neðstur jafnaðar-
maðurinn Paterson með 5.642
atkv. Tæpur helmingur þeirra
er á kjörskrá voru neyttu at-
kvæðisréttar. Það er talið að
hið mikla atkvæðamagn fram
bjóðanda Frjálslynda flokks-
ins hafi gert forustu íhalds-
flokksins bylt við. — Einka-
skeyti frá Magnúsi Magnús-
syni. —
og sláturfé og skipað um borð til
útflutnings. Þetta var gert á sín-
um tíma til að rýma fyrir sauð-
fé, í þá daga þótti arðvænlegra
að ala rollur en mannfólk í
skozkum dölum. Og enn þann dag
í dag flytjast átta sinnum fleiri
Skotar út en Englendingar. Meirá
en hálf milljón Skota, sem fædd-
ir eru í Skotlandi, hafa nú sezt
að erlendis. Lávarðurinn vill, að
viðnám sé veitt, en til þess þarf
mikil átök, annars verður það um
seinan.
ÖRÐUG KJÖRSÓKN
í INVERNESS-SKÍRI
Inverness-skíri er stærsta kjör-
dæmið — að flatarmáli — í Bret-
landi. Kjörsókn er geysierfið í
mörgum stöðum, einkum þar sem
kosningar fara fram um hávetur.
Sósíalistar voru algerlega óvið-
búnir, þegar stjórnin tilkynnti
um daginn, að kosningar færu þar
fram þann 21. desember. Fram-
bjóðandi sósíalista frá síðustu
kosningum var ekki lengur í náð-
inni, svo að þeir urðu heldur
snarlega að finna annan. Það var
ökuþór frá Dundee, sem þeir
völdu sér, en annars hefði þeir
eflaust valið betur, ef þeir hefðu
haft lengri frest til valsins. íhalds
menn vissu þessa atburði löngu
fyrir, þeir höfðu frambjóðanda á
takteinum, sem hefur unnið í
kjördæminu í heilt ár, eða síðan
vandræðin með Malkolm lávarð
byrjuðu. Frambjóðandi hefur tví-
vegis reynt að komast á þing í
Englandi, en fallið í bæði skiptin,
— og þekkir lítið til Hálandanna.
Þriðji frambjóðandinn í kjöri
er fyrir frjálslynda. Hann heitir
Bannerman og var f orðum þekkt-
ur knattspyrnuleikari. Hann er
forseti Félags Gela (An Comunn
Gaidhealach), sem ég minntist á
í bréfkorni um daginn. Banner-
man bauð sig fram í Inverness-
skíri við síðustu kosningar^ og
fékk þá átta þúsund atkvæði —
eða helming á við Malkolm
lávarð. Nú hefur Skozki sam-
bandsflokkurinn (Scottish Coven
ant Association) lýst yfir stuðn-
ingi sínum við þenna gallharða
Ílíp, og gefist vel). — En stjórnin 1 sjálfstæðismann, og mun það
BYGGÐUM
Lávarðurinn átti stormasama
mjög alvarlegur ágreiningur milli þingmannsævi, hann sveifst einkis
þessara tveggja aðila A-banda- til að fá velfarnaðarmálum Há-
lagsins um þennan hernaðarlega iandanna framgengt og þyrmdi
mikilvæga stað, þar sem góð sam- þá sízt flokki sínum. (Ferðalög
vinna um varnarmál gæti orðið hans til Ameríkn urðu honum til
lífsnauðsyn. mikils trafala). Hann krafðist
3. Verkalýðshreyfingin á Kýp- meiri og betri vega til að lækka
ur, er alveg á valdi kommún- fiutningsgjöld, sem eru óheýri-
ista. Er það því mjög varhuga- lega há j afskektum sveitum.
vert, að Bretar vinna svo ein- Hann heimtaði, að söluskattur
dregið að því að gera eyjuna að yrgi gfnuminn f hálöndunum, eða
hernaðarlegri aðalbækistöð sinni. ag minnsta kosti lækkaður.
Árið 1925 varð Kýpur nýlenda Lávarðurinn vildi, að stiórnin
brezku krúnunnar og þrátt fyrir tæki segulfilmu úr lofti af Skot-
nýafstaðnar umbætur í efnahags- landi til að ganga úr skugga um,
málum og stjórnskipulagi eyjar- hvar námur gæti falizt undir.
innar, neitar Bretland eftir sem Hann vildi láta leggja járnbraut
áður að veita henni sjálfstjórn UDp á Ben Nevis-tind (hæsta fjall
þá, er íbúarnir hafa óskað eftir. skotlands) til að glæða ferða-
Og nú vilja þeir ekki leyfa að mannastrauminn. Og enn má
þjóðaratkvæði fari fram, en úr- benda á þá tiilögu hans,.að kom-
slit þess yrðu vafalaust í vil jg yrði á loftflutningum til að
hreyfingu þeirri, er stendur að færa nvtt kjöt og nýjan humar
baki kröfunni um sameiningu við frá Hálöndunum og Suðureyjum
Grikkland, „Enosis". | til Lundúna, þar sem óseðjandi
Á s.l. ári hefir ,,Enosis“ notið . markaður myndi gleypa við því.
fylgis all kynlegrar samsteypu: I (Þetta hefur verið reynt í Ástra-
Framh. á bls. 12
auka honum að minnsta kosti eitt
þúsund atkvæði.
51.000 Á KJÖRSKRÁ
í Inverness-skiri eru 51.000 á
kjörskrá, en mjög er vanséð um,
hve margir geta komizt á kjör-
stað um hávetur í ófærum og ó-
sjóum. Sumir kjósendur verða að
ferðast um óralangar vegleysur,
aðra verður að ferja í litlum bát-
um um krappan sjó. Úrslitin
verða ekki birt fyrr en á jóladág,
svo erfitt verður að ná kjörköss-
um á einn stað.
ÍHALDSMAÐURINN TREYSTIR
FYLGI CHURCHILLS
En hvað þykjast frambjóðend-
ur ætla að áorka, ef þeir komast
að? Bannerman berst fyrir bæt*-
um hag kjördæmigins, hann legg-
ur megináherzlu á bætt vega-
kerfi, meira liðsinni við leigubíla
o. s. frv. Frambjóðandi íhalds-
manna treystir hinsvegar á góðan
orðstír núverandi stjórnar, því að
óneitanlega hefur margt áunnizt í
Bretlandi síðan Churchill tók við
stjórnartaumunum: hærri elli-
styrkir, stórauknar húsabygging-
ar, minnkað atvinnuleysi, stór-
auknar iðnaðarframkvæmdir, og
nokkur bót á almennri afkomu
þjóðarinnar. Hins vegar á fram-
bjóðandi íhaldsmanna örðugt með
að skýra andstöðu flokksins gegn
ýmsum hagsmunamálum Skota,
svo sem nýrri brú yfir Forth-
fjörðinn og auknum áhrifum
Skota yfir sérmálum sínum.
KLOFINN FLOKKUR
Sósíalistar eiga þó verst í þess-
ari baráttu, flokkur þeirra er klof
inn í öllum helztu stefnumálum..
Það hafa þeir að vísu reynt að
bæta upp með því, að frambjóð-
andinn lofar Skotum meira sjálf-
stæði, en enginn tekur hann al-
varlega um það. Sósíalistar hafa
hin^að til reynt að draga völdin
á einn stað, auka áhrif Lundúna
yfir öllu Bretlandi
Leiðtogar allra flokkanna, sem
hafa frambjóðendur í kjöri leggja
á það ofurkapp að vinna þessa
aukakosningu. Háttsettir stjórn-
máiamenn frá Lundúnum hafa
verið sendir til Skotlands til að
hjálpa frambjóðendum að veiða
atkvæði. Skýringin á þessu er
nærtæk: íhaldsflokkurinn hefur
unnið í enskum aukakosningum
nýverið, og nú vill hann ganga úr
skugga um, hvort vinsældir hans
séu jafnöruggar norðan landa-
mæra og sunnan, áður en gengið
verður til almennra kosninga.
Bannerman er mjög vinsæll í
hálöndunum, og þekkir vel til
þar. Hann talar auk þess gelísku
og getur því ávarpað kjósendur
á móðurmáli þeirra. Malkolm
lávarður hefur sagt, að þingmenn
Hálandanna verði að taka hags-
muni þeirra fram yfir hagsmuni
flokksins, og eini frambjóðandinn.
í þetta skipti, sem er líklegur til
að gera það er einmitt Banner-
man. Ef svo ólíklega fer, að hann
verður kjörinn, má ætla að til
stærri atburða dragi í sjálfstæðis
baráttu Skota.
Magnús Magnússon.
Aukin lögregla
Berlín. — Óstaðfestar fregnir
frá austur-þýzka innanríkisráðu-
neytinu herma, að sjóherslögregla
A.-Þýzkalands verði á næstu
mánuðum aukin um 20 þús.
manns. Er nú unnið af kappi að
byggingu herbúða á Rúgen, i
Wismar og Stralsund.