Morgunblaðið - 15.01.1955, Qupperneq 11

Laugardagur 15. jan. 1955
MORGVNBLAÐIÐ
11
— Kynnisför Sveins Gunnlnugssonnr ówuróiabson,
gr « b
Framh. af bl« * , þessum frægu feðrum sínum og lagi 1976. En reyndin varð sú, að Arósa, voru nemendurnir, sem ffliitStlllCiÍ
en það er „Gamli bærmn“. 1 víð-1 notuðu sér frægð þeirra. Nýbygg- mannfjöldi í Danmörku var orð-) eru um 1100 iátin syngja þjóð- 'c' 1 ‘ "
áttumiklum almenningsgarði, ingar í Ebeltoft eru flestar á öðr- inn 4 millj. 1946, og allar líkur ! sönginn okkar, sem var í danskri f .’fDASTLIÐINN mánudag var
borgarinnar, sem er sérlega um stað í bænum. Er ég fór um|eru nú taldar á að 1976 verði þýðingu í söngbókum þeirra, það
skipulegur og fallegur, stendur | götur í Ebeltoft datt mér í hug
„Gamli bærinn“ umgirtur skógi. í að einmitt þannig hefðu verið
„Gamli bærinn" eru 50 gömul göturnar í bæjum Danmerkur,
hús, er flutt hafa verið víðs- þær þóttu skáldinu Jens Bagge-
vegar að úr landinu og sett þarna j sen svo skáldlegar. Hann var mót
í þorp. Sum þessarra húsa eru . fallinn því, er tekið var upp að
frá 16. öld. í þessum húsum eru gera götur borga beinar og horn-
svo byggðasöfn. I því húsinu, sem réttar og röksemd hans var eitt-
nefnist hús borgarstjórans er hvað á þessa leið: „Er nokkurt
einna flest samankomið merkra það, sem fagurt er, ferhyrt að
muna. Þarna er hús sútarans,1 lögun. Hver hefur heyrt getið um
tóbaksspunamannsins, bakarans ferhyrnt ljóð, ferhyrnt faðmlag
og malarans, með öllum þeim eða ferhyrndan koss“.
tækjum er til hverrar iðnar |
heyrði. Göturnar eru krókóttar
og steinlagðar, eins og þá var
tízka. Úti í gluggunum á húsi
tóbaksspunamannsins stóðu
munntóbaks og neftóbaksbitar
svo liaglega „stæltir“, að raun-
verulegir sýndust. Mér var sögð .
sú gamansaga, að á síðustu styrj - ]
aldarárum, þegar hallæri var um
tellar tóbaksvörur, hefði verið
gert þarna tvívegis innbrot, til
þess að ná þessu gervitóbaki,;
sem gert er úr útskornu og lit- !
Uou tré.
Um þetta merka safn væri vert
að skrifa langt mál, svo sér- j
stætt er það. Húsin eru öll úr
múrsteini hlaðin í timburgrindur,
svokallað „bindingsværk". Er
húsin voru flutt varð því að tölu-
setja hvern stein og hverja ein-
ustu spýtu, og má því nærri geta,
h\rað slíkt hefur kostað.
Arósbúar halda enn áíram að
viða að þessu safni sínu, og sá
mannfjöldi orðinn
Frá því um 1930 hefur fjöldi
skólabarna árlega aukizt um 20—
25 þúsund og má nærri geta,
hverjar kröfur sú öra fjölgun
gerir til aukins skólahúsnæðis.
Þrátt fyrir þessa fólksfjölgun
fækkar þó fólkinu, sem landbún-
að stundar í þessu mikla land-
búnaðarlandi.
Nú munu það vera um 100
þús. færri, sem landbúnað stunda j
en var í byrjun síðustu styrjald- I
að!
DANIR STANDA FRAMAR-
LEGA 1 MENNINGA- OG
MENNTAMÁLUM
Aðalerindi mitt til Danmerkur
var nú auðvitað að kynnast skól-
um og kennslu.
Danir standa mjög framarlega
1 í menntunar og menningarmál-
um, svo sem alkunna er. Miklu
fé er þar varið til uppeldis- og
fræðslumála.
Síðustu vikurnar er ég dvaldi
j í Danmörku hafði ég sérstakt
I leyfi fræðslumálastjórans í Kaup-
I mannahöfn til að heimsækja al-
i þýðuskóla þar í borg. Einnig
I hafði ég leyfi skólastjóra í um-
dæmum Gentofte og Friðriks-
j bergi til þess að heimsækja skóla
! þar. I skóla í Hilleröd kom ég
j einnig og var þar oft viðstaddur
. kennslu.
I Margir skólar er ég kom í eru
prýðilegir að útbúnaði öllum.
, , Sönderjyllands skólinn á Friðriks
ég þess ^getið í dagbloðum nu i j bergi virtist mér sérstaklega vel
buinn að öllu því, er til verk-
náms heyrir. Skólaeldhús, sauma
stofur, trésmíða og málmsmíða
stofur og í stofu fyrir leirvinnu
barna og unglinga var jafnvel
leirbrennsluofn. Efni allt er nem-
haust, að þeir stæðu í samning
lim um kaup á gömlu húsi, sem
til er á Helsingjaeyri.
I
I HEIMKYNNUM
MOLBÚANNA
Frá Arósum ferðaðist ég um ] endur þurftu var sífellt tiltæki-
ýmsa fegurstu staði Danmerkur. j legt og nemendum veitt það
T. d. um nágrenni Silkiborgar til ókeypis. Þessu líkt var víðar.
Himinfjallsins, en svo sem kunn- j Margir skólanna, er ég sá voru
ugt er er þar frábær náttúru- j nú gamlir og húsakynni ekki
fegurð. | sérleg. I nýjustu skólunum var
1 Silkiborg sá ég gamalt skip ýmislegt sérstakt og nýstárlegt
er talið, að það sé elzta skipið, j um fyrirkomulag og byggingu.
6em nú er til, og byggt hefur, Tvö nýja sjóla kom ég í, er
verið hjá Burmeister & Vain, og byggðir voru á einni hæð, en þar
talið er að það félag hafi boðið sem skólarnir voru ætlaðir 1000—
Stórfé í bát þennan, til þess að
hafa hann fyrir sýningargrip. •—
Þetta skip heitir „Heiðlóan“, lítill
gufubátur knúður hjólum.
Báturinn var settur á flot
þarna á Silkiborgarvötnum 24.
júní 1861. Er konungsfjölskyldan
hefur ferðast þarna um vötnin
hefur hún notað þennan gamla
og fallega bát. A þilfarinu, var
einn farþegastóll, er nefndur er
stóll H. C. Andersens, því þetta
skip hefur hann notað einnig. 1
Silkiborg kom ég í kennaraskóla,
sem er mjög stór og falleg stofn-
un.
Skemmtilegasta ferð mín frá
Arósum var ferðalag um Mols,
byggð hinna kunnu Molbúa. A
Mols er landslag líklega „stór-
ienglegast" eftir því sem um er
að gera í Danmörku. Þarna eru
sandhæðir, margar grónar lyngi,
grasi og skógi. Það er ekki alveg
fjarri að landslag minni á Vatns-
dalshóla. Sumar þessar hæðir eru
nm 140 m yfir sjó. Milli hólanna
eru svo bændabýli og gróðurland,
og er víst nokkuð vel búið á
Mols. Þá kom ég og í borgina
Ebeltoft.
Þessi borg er ein hin sérstæð-
asta í Danmörku og yfir henni
hokkur miðaldablær. 1 hinum
gamla hluta bæjarins eru lág og
gömul hús, „bindingshús“, strá-
þök eru á þeim sumum. Gatan
er mjó og hlykkjótt. Mér datt í
hug er ég fór þar um götuna, að byggt af skólum er sífellt vönt-
ekki væri nú ómögulegt, að Mol- ] un á skólahúsnæði, og til er það,
búarnir gömlu stæðu nú máske að grípa verður til þess, að nota
1500 varð grunnflötur þeirra æði
mikill.
Alls staðar, þar sem því verður
við komið. eru skólar settir á
þeim stöðum, sem fjarri eru
hávaða og ysi, inni í sjálfri borg-
inni virtist að allt væri gert til
þess að gera umhverfi skólanna
fagurt og hafa hentuga staði þar
sem nemendur gætu verið að
leik í stundahléum. Stórir sam-
komusalir voru í mörgum skól-
um, herbergi fullkomin að útbún-
aði til kvikmyndasýninga og
leikstarfsemi og ýmissa félags-
starfa. 1 sumum þessarra sam-
komusala voru sæti fyrir 400—
600 menn. Mér virtist, að í dönsk-
um skólum væri all-mikið gert
að því, að láta nemendur æfa
smáleikrit og þætti við barna og
unglinga hæfi og búa þeim að-
stöðu til sílks starfs. Barnabóka-
söfn sá ég víða ágæt.
Við vígslu nýs skólahúss var
ég staddur, það var í Bröndby-
öster, sem er eitt þeirra hverfa
í Kaupmannahöfn, sem er í örum
vexti. Vígsluræðuna flutti
menntamálaráðherrann danski.
Lagði hann mikla áherzlu á, að
allt þyrfti að gera til þess að
búa æskunni, sem bezt skilyrði
til menningar og þroska, og ekk-
ert til þess spara.
SKÓLAHÚSVANTAR
Þrátt fyrir það þótt mikið sé
ar, ungt fólk kýs heldur
stunda iðnað eða verzlun.
En þrátt fyrir þessa fækkun
hefur þó framleiðslan af land-
búnaði aukist, fyrir aukna véla-
notkun og aðra stórbætta tækni
við störf.
Það, sem mest vakti athygli
mina, í skólamálum er það, hve
vel virtist vera séð fyrir þeim
börnum, sem erfiðasta eiga að-
stöðuna vegna lélegra heimila og
annarra erfiðleika, sem náms-
störfum valda.
TREGLÆS BORN
A þessu hausti var haldið þing
kennara og uppeldisfræðinga í
Kaupmannahöfn og voru þar
samankomnir uppalendur úr
Danmörku Noregi og Svíþjóð.
Eitt aðalmálið, sem þar var
rætt, var kennsla þeirra barna,
sem erfitt eiga með lestrarnám
vegna orðblindu. Danir töldu að
þar í landi mundu vera alls um
50,000 börn nú, sem liðu við þessa
vöntun.
Talið er, að fyrir þeim börn-!
um er þannig eru stödd, þurfi
sérstaklega og vel að sjá. Þau!
börn, sem þessu eru haldin verða
oft fyrir aðkasti og erti skóla-1
félaga sinna, en þó verður þeim
máske enn erfiðara skilningsleysi
og ónákvæmni heima á heimil-
unum.
Eg varði öllum þeim tíma, sem
ég gat til þess að vera við kennslu
slíkra barna. I flestum skólum
eru alveg sérstakar stofur til
kennslu fyrir treglæs börn. Þar
eru nemendur ekki fleiri en 4—6
í senn og oft um einstaklings-
kennslu að ræða. Mikið fannst
mér um tækni og tæki, sem not-
uð voru við þessa kennslu.
A þessu sviði býst ég við að
okkur væri mikilla úrbóta þörf.
Fyrst og fremst þyrfti að vera
aðstaða til þess, alls staðar, að
komast eftir því hver börn eru
þarna hjálparþurfar vöntunar
vegna, og svo þyrfti aðstöðu,
þekkingu og tækni til úrbóta.
ÞÝÐINGARMIKID
KYNNINGARSTARF
Eftir að Sveinn skólastjóri
hafði sagt framanskráð um ferða-
lag sitt, barst talið að því, hve
heppileg slík kynni kennara
tveggja landa væru. Því kennar-
ar hafa, starfs síns vegna, sér-
staka aðstöðu til þess að vinna
að árangursríku landkynningar-
starfi.
milljónir. i var hátíðleg stunl.
Einn morgun er ég kom í barna
skóla í Hilleröd, þegar börnin
flykktust að mér til þess að sýna
mér mynd af þjóðfánanum okkar,
sem þau höfðu verið að teikna.
Ég er ekki í nokkrum vafa um
það, segir Sveinn að lokum, að
ílj'kar heimsóknir, sem sú er ís
lenzku kennararnir gerðu í sumai
til Danmerkur, eru hinar gagn-
legustu og eiga eftir að bera
ávöxt í framtíðinni. A þann hátt
verður bezt byggð brú milh
þjóða.
i.
kveðja
ODDUR er fæddur að Hamri í
Reykholtsdal hinn 28. júlí 1883,
var hann sonur hjónanna Bjarna
Sigurðssonar og Ingibjargar
Oddsdóttur, sem þar bjuggu.
Kvaddi Oddur þennan heim hinn
3. jan. þ. á.
Ég vildi mega færa honum hér
nokkur þakkar orð, því ég á
honum góðs að gjalda frá því er
ég kom fyrst til hans sem lærling-
ur 1920 þá öllum ókunnugur hér
í bæ, en fékk þær góðu viðtökur
á heimili þeirra hjóna er ég
aldrei gleymi. Oddur var glað-
vær maður og góður húsbóndi
bæði á vinnustað og á heimili
sínu.
Andlátsfregn hans kom mér
svo að óvörum að ég varð að
marg spyrja hvort þetta væri
raunverulega satt, það var eins og
ég tryði því ekki að hann gæti
dáið. Ég hafði einmitt fyrir stuttu
heimsótt hann á vinnustofu hans
og var hann þá hinn glaðasti eins
og hann átti að sér.
Oddur var karlmenni hið mesta
og duldi fyrir öðrum harma sína.
Þau hjón höfðu eignast fimm
börn, dætur tvær og þrjá syni
_ sem öll lánuðust vel, en fyrir
I öllum barna og unglingaskól- nokkru missti Oddur son sinn
um, er ég eitthvað dvaldi í, seg-; Bjarna lækni, og var það honum
ir Sveinn, virtist mér mikill þungur harmur.
í spaklegum samræðum við næsta
götuhorn. Mikið var þarna í búð-
um af menjagripum, myndum og
póstkortum af Molbúunum, og
sýnilega voru íbúar stoltir af
þýzka hermannaskála fyrir skóla
húsnæði, í bili. Fjölgun er svo ör.
Arið 1930 eða um það bil, héldu
Danir að fólkstala í landinu næði
ekki 4 milljónum fyrr en í fyrsta
áhugi fyrir að heyra sagt frá Is-
landi og íslenzkum efnum.
í viðtali mínu við unglinga
hafði ég Islandskort uppi og
reyndi eftir getu að veita hlut-
læga fræðslu um land og þjóð,
eftir því sem knappur tími
/eyfði.
Þeir menn, sem eiga það að
aðalstarfi að móta æskuna til
manndóms, eru því allra líkleg
ascir til þess að geta baft áhrií
til þess að slétta úr misfellurn
canda. Kennarar og uppalendui
eiga sín sameiginlegu áhugamái
og vandamál, sem óháð eru öll
um landamærum.
Mér fannst það skemmtilegt, ei
föndri í 8—9 ára bekk í barna-
og unglingaskólann í Risskov við heldur stoltir af að hafa þekkt
Margir eru þeir Oddur minn,
sem sakna þín. Þú varst svo
indæll við alla stóra og smáa,
heila og vanheila. Þú hafðir gam-
an af söng og eignaðist marga
vini þar. Þú nauzt þín vel með
bassann þinn á söngpallinum í
Fríkirkjunni og glæsilegur
varstu. Ekki léstu þig oft vanta
í þau 40 ár er þú varst í kórnum.
Vini eignaðist þú marga í gegnum
starf þitt. og mikið yndi hafðir þú
af hesti þínum, sem einnig fékk
þér góðra vina. Man ég, hve ég
gladdist við þau forréttindi er ég
fékk á sunnudögum, að sækja
hest þinn í haga.
Já virá áttir þú marga og góða
gerð frá Fossvogskirkju, útför
Ólafs Ólafssonar frá Litluhlíð á
Barðaströnd. Fyrir um 30 árum
síðan veiktist Ólafur heitinn af
berklaveiki, og fór til Vífilsstaða
og hefur að mestu leyti dvahð
þar síðan.
Við sem nú erum komnir á
fullorðinsár, erum minnugir þess
hvernig berklaveikin lierjaði
landið milli 1920 og 1930. Þessi
hvíti vágestur fór ekki í mann-
greiningarálit og lagði oft að velli
sterkustu stofnana. Einn af þess-
um sterku stofrium var Ólafur
Ólafsson, hann hafði þá stofnað
heimili fyrir örfáum árum og bjó
þar með konu sinni Guðrúnu
Þórðardóttur og áttu þau þá
nokkur kornung börn. Þegar
þetta skeði var gripið til þess
sem þá tíðkaðist hér á landi,
heimilið var tekið upp, sem kall-
að var, börnunum og konunni
komið fyrir á bæjum í sveitinni,
og getur hver sagt sér síálfur
hvílík reynslustund þetta hefur
verið fyrir konuna og börnin og
sjúklinginn, sem var að fara á
sjúkrahús. Á þessum árum var
það hlutskipti flestra sem tóku
þessa veiki, að eiga ekki batavon.
Ólafur Ólafsson náði aldrei
fullri heilsu og varð að halda til
á Vífilsstöðum að miklu levti í
rúma þrjá áratugi. Hann hafði oft
fótavist og bæjarleyfi og var
hann þá ávallt glaður og ræðinn
og bar sjúkdóm sinn með ein-
stakri karlmennsku og hetju-
lund.
Ólafur Ólafsson eignaðist heim
ili hér í bænum á sjúkdórhsárum
sínum, hann stofnaði til nýrra
kynna á Vífilsstöðum og bjó með
seinni konu sinni þegar hann
hafði leyfi frá sjúkrahúsinu, og
varð það mikill raunaléttir fyrir
hann að eiga öruggt athvarf þeg-
ar hann dvaldi í bænum. Ólafur
Ólafsson kom að Vifilsstöðum
þegar hvíti dauðinn hjó stærri
skörð í raðir þjóðarinnar en.
nokkur annar sjúkdómur hefur
gert á þessari öld. Allflestir sem
með honum lágu fyrstu árin, eru
nú horfnir héðan, Þessi störi og
glsðlyndi maður sem enginn
hugði líf fyrir 30 árum, varð sá
lánsmaður mitt í sjúkdómi sín-
um að sjá hilla undir þann dag að
berklaveikinni yrði útrýmt vegna
einhuga samstöðu þjóðarinnar
um berklavarnir og byggingu
Revkjalundar sem nú má segja
að sé óskabarn allrar þjóðarinn-
ar. Ég átti því láni að fagna að
kynnast Ólafi Ólafssyni fyrir um
20 árum síðan, er hann var í leyfi
frá Vífilsstöðum, vestur á Barða-
strönd og man ég það hvað við
unglingarnir vorum hændir að
honum, er.da hafði hann alltaf
einhvern fróðleik að miðla okk-
ur úr hinum stóra heimi. Þótt
hann dveldi langdvölum á sjúkra
húsi var sjóndeildarhringur hans
stærri og víðari en margra, sem
heilbrigðir eru og víða ferðast,
og minni og frásagnarlist hans
með ágætum. Bið ég svo guð að
blessa minningu þína, Ólafur
minn. Þú stóðst eins og klettur og
bugaðist aldrei þótt holskeflur
sjúkdóms og rauna brytu á þér
um þriggja áratuga skeið.
Að síðustu sendi ég öllum ást-
vinum þínum nær og fjær, inni-
lega samúð.
V. V.
þig. Ég þakka þér, að þú tókst
á rnóti mér eins og syni þínum og
lést þér að öllu annt um mig
meðan ég dvaldist á heimili þínu,
og þú varst mér æ sfðan jafn kær.
Þú breyttist aldrei, varst mér
íalltaf jafn eftirlátur.
1 Með hjartans þakklæti, farðu
sem gleyma þér ékki en eru öllu .ve'- óuð geymi þig.
Hersveinn.