Morgunblaðið - 02.04.1955, Blaðsíða 10

10
MORGVNBLAÐIÐ
Laugardagur 2. apríl 1955
ÆSKAN OG FRAMTiÐIN
Stefita Sjálfstæðis-
flokksins i Iramkvæmd
Þáttar verzhinarinnar í fram
þróun ísl. atvinnuvega
VerzlunarfreSsið 100 ára — íslenzk
verzlunarstétt — Verzlunarmenntun —
Viðhorf unga fólksins til verzlunar
UM þessar mundir eru 100 ár;
liðin síðan verzlun og sigling-
ar voru gefnar frjálsar hér á
landi með lögum frá 15. apríl
1854, sem gengu í gildi 1. april
1855. Með lögum þessum urðu
mikilvæg þáttaskipti í efna-
hagssögi’ íslendinga. Eftir um
tveggja og hálfrar aldar
danska verzlunaránauð var
verzlunm við ísland gefin
frjáls þegnum allra þjóða.
Árið 178” hafði fengizt fram-
gengt eftii langa og harða
■ baráttu ísl?nzkra forvígismanna,
svo sem Skúla Magnússonar
landfógeta, að einokuninni var
aflétt, þanr.ig að öllum þegnum
' Danakonungs var veittur réttur
til að verzla hér á landi. Þessi
' réttarbót kam íslendingum sjálf-
um að litiu gagni, hvað eigin
verzlun snerti. Hins vegar brá
þó til hins betra miðað við þau
hörmungakjör, sem þjóðin hafði
áður búið ’rið undir emokuninni.
Vegna fjárhagslegrar sérstöðu og
annarra starfsskilyrða, sem ís-
lendingar nutu eigi, voru dansk-
ir kaupmenn svo til einráðir um
íslandsverzlun fram yfir miðja
19. öld. Ger-ðu dönsku kaupmenn-
irnir með sér samkumulag um
skiptingu ..andsins í verzlunar-
svæði og var hver þeirra svo til
i einráður innan síns umdæmis.
Voru það hinir svouefndu sel-
stöðukaupmenn.
Þrátt fyrir hið fengna verzl-
unarfrelsi árið 1855 voru erlend-
, ar verzlanir í meirihluta hér á
landi fram eftir 19 öld. Voru
dönsku kaupmennirnir all um-1
svifamiklir og ráku margir jafn-
framt útgerð og högnuðust vel.:
Hvarf mikið af afrakstrí þjóðar-
búsins úr landi fyrir atbeina
hinna erlendu kaupmanna. Jóni
'' Sigurðssyr.i og öðrum forvígis-
mönnum bjóðarinnar á sviði
1 stjórnmálanna sveið að sjá van- I
mátt þjóðarinnar til að hagnýta
' hið fengn'j frelsi. Hvöttu þeir
landa sína í ræðu og riti til dáða
J á sviði verzlunarmála, því þeir
gerðu sér þegar grein fyrir að
efnahagslegt sjálfstæði var frum-
skilyrði þess, að ísland gæti orð-
ið sjálfstætt þjóðríki. Peninga-
leysi, fjandskapur dönsku kaup-
' mannanna og menntunarskort-
ur, að því er verzlun og viðskipt-
um laut, mun hafa torveldað
■ athafnamóguleikana. Við mikla
‘ andstöðu o«r erfiðleika tókst hin- ■
um þjóðkvnna dugnaðarmanni,
Tryggva Gunnarssyni. að stofna
Gránufélagið árið 1870.
Stofnun félagsins og óbil-
andi baráttukjarku/ Tryggva
fyrir velferðarmálum íslendinga
hleypti nvjum kjark í þjóðina.
Eftir margra alda kúgun brustu
hlekkir vanmáttarkendarinnar,
sem erler. dir valdhafar höfðu
fjötrað þjóðina með i efnahags-
málum. Tryggvi Gunnarsson
sannaði á sama hátr og Skúli
Magnússor tæpri öld áður, ágæti
Islendingsins á svið' verzlunar
og viðskipta. Nú gár'.4 *íslendir><r-
ar fvlgt fast á eftir brautryðj-
andanum. Leystu þeir erlendu
kaupmennrna smátt og smátt af
hólmi, stofnuðu eigin verzlanir,
hlutafélög og samvinnufélög. f |
kringum árið 1870 voru um 56% I
verzlana á íslandi í nöndum er-
lendra aðilja, er búsettir voru
erlendis. Fimmtíu árum síðar eða
árið 1920 voru þær aðeins 5%
og árið 1930 máttu þær heita úr
sögunni.
Mikinn þátt í framförunum
átti það, eð íslendingar fengu
fjárhagslegt, sjálfstæði árið 1874
og sinn eiginn banka með stofn-
un Landsbankans árið 1885. Auð-
veldaði það öll penir.ga- og láns-
viðskipti. Þá tók íslandsbanki til
starfa árið 1904 og var hann ís-
lenzkum atvinnuvegum mikil
hjálparhella á fyrstu áratugum
aldarinnar.
Engum sanngjörnum manni
dylst, ef útið er yfir atvinnu-
sögu þjrðarinnar síðastliðin
hundrað ár, að íslenzka verzlun-
arstéttin hefur unnið þarft verk
og gott. Hún hefur leyzt af hendi
skyldu sína gagnvart þjóðinni og
margfaldað framleiðsluverðmæt-
in með hagkvæmum sölum á
afurðum hennar og góðum inn-
kaupum erlendis frá og komið
upp og skipulagt fullkomið verzl-
unarkerfi innanlands, sem gerir
landsmönnum auðveldara að afla
sér lífsnauðsynja og koma afurð-
um þeirra á innlendan og erlend-
an markað Með þessum orðum
er ekki verið að gera lítið úr
verkum annarra stétta í verð-
mætamynduninni, því fer fjarri.
En full ástæða er til, að íslenzka
verzlunarstéttin fái að njóta
sannmælis, því fátítt er orðið að
minnst sé á hinn mikla þátt
hennar í framförum atvinnuveg-
anna á Lðnum áratugum. Al-
gengara e’’ að ráðist sé á verzl-
unarstéttina í heild og hún borin
þungum sökum fyrir yfirsjónir,
sem henda eða hent hafa ein-
staka meðlimi henrar. Það er
t'mi til kominn að rógberum
stéttarinnai sé mætt á opinber-
um vettvangi, bví svo lengi má
ófrægja eina stétt. að almenning-
ur fari að trúa og hætti þá að
sjá hið þvðingarmikla og já-
kvæða hlutverk hennar. Þjóðin
má ekki missa sjónar af þeim
kjarabótum sem verzlunarfrels-
ið. bæði ir.n og út á við, hefir
haft í för með sér á liðnum ára-
tugum. Þýðms þess verður aldrei
ofmetin. Boðherar sféttahaturs-
ins og þjóðnýtingar, sem er sam-
eiginlegt tákn ófrelsisins á öll-
um sviðum, setja sig aldrei úr
færi, að niða niður frjálsa verzl-
un á íslandi. Með því vilja þeir
kippa fótunum undan hinu
frjálsa hagkerfi, sem hefir lyft
íslenzku þjóðinni upp á lífskjara-
stig, sem er betra en í flestum
öðrum löndum. Verzlunarstéttin,
sem er einn þýðingarmesti liður
nútíma >/erkaskiptingar milli
þjóðanna, heíur átt drjúgan þátt
í því að bæta lífskjör íslenzkú
þjóðarinna’-
Vert er að minnast þess, að það
voru fátækir og oft menntunar-
snauðir ungir menn, sem byrjuðu
að fást við verzlunarstörf í upp-
hafi þessarar aldar. Sumir þeirra
báru aldrei mikið úr býtum. Þeir
duglegustu gátu meö sparsemi,
elju og dugnaði stofnað fyrir-
tæki, stækkað þau og eflt með
tímanum. Starfsemi margra þess-
ara manna hefur sízt verið of-
launuð, þvi þeir hafa lagt hart
að sér við að auka þjóðartekj-
urnar með hagkvæmum viðskipt-
um út á við.
Þegar andstæðingar frjálsrar
verzlunar og einkaframtaks ráð-
ast á forustumenn þjóðarinnar á
verzlunar- og viðskiptasviðinu
minnast þeir aldrei á, að vinnu-
dagur þeirra er langur og erfið-
ur, ef vel á að fara og einhver
árangur að nást. Sjálfsagt þykir,
að verkaihaður, sem vinnur t. d.
10 stundir, beri meira úr býtum,
en sá, sem vinnur aðeins átta
stundir. Er ekki jafn sjálfsagt
að verzlunarstéttin sé einnig
launuð af þjóðartekjunum í sam-
ræmi við erfiði hennar og þýð-
ingu.
íslenzka þjóðin á að neita að ,
hlýða á níð boðbera stéttahaturs-
ins um hinar ýmsu stéttir þjóð-
félagsins. Hún á að meta hverja
þeirra að verðleikum, því gott
samstarf allra stétta eykur þjóð-
arafraksturinn og hamingju
þjóðarinnar
★
Hér að framan hefur í stuttu
máli verið minnst á upphaf
frjálsrar verzlunar á íslandi og
íslenzku verzlunarstéttina. Eftir l
að brautrvðjendurnir höfðu starf
að við kröpp kjör og erfið skil- ’
yrði í nokkra áratugi, lögðu þeir
hornsteinninn að varanlegri upp-
byggingu íslenzkrar verzlunar- j
stéttar með stofnun Verzlunar-
skóla íslands árið 1905. Forustu-
menn þjóðarinnar um aldamótin J
1900 voru framsýnir hugsjóna-
menn, sem gerðu sér grein fyrir i
því, að veiksvið þeirra var efna- !
hagslegum takmörkunum sett1
sem og stjórnmálalegum. Þeir
eygðu framtíðarmöguleika þjóð-
arinnar sem bezt sézt á kvæðum
Hannesar Hafstein og Einars
Benediktssonar og lögðu mikla
áherzlu á að gera hornsteinana j
trausta í islenzku þjóðlífi, svo
þeir mættu verða burðarás henn-
ar í hinni miklu uppbyggingu
framtíðarinnar Aukin alþýðu-
fræðsla og menntun var stórt
skref í þá átt að undirbúa þjóð-
ina undir ftór átök í frelsis- og
efnahagsbaráttunni. Með stofnun
Verzlunarskóla íslands og síðar
Samvinnus-kólans var verzlunar-
stéttinni veitt þau menntunar-
skilyrði, sem gerðu henni kleift
að ynna ai hendi hlutverk sitt
í þágu þjóðarinnar Á þeim
fimmtiu árum sem liðin eru frá '
stofnun innlends verzlunarskóla,
hefur öll verzlun fslendinga ’
færzt í þe.rra eigin hendur. Án
góðrar menntunar hefði slíkt ekki
getað átt sér stað. Hæfni ís-
lenzkra verzlunarmanna nú í dag
er viðbrugðið. Er það fyrst og
fremst að þakka undirbúnings-
verki verzlunarskólanna í því að
gera unga fólkið hæfara til að
ynna vel af hendi verzlunar- og
viðskiptastörfin.
Oft er réttilega minnst á, að
of mörg ungmenni vilji fara
menntaveginn og vinna hin létt-
ari störf i þjóðfélaginu að nám-
inu loknu Mikill fjöldi ungra
manna og kvenna stunda árléga
nám í báðum-verzlimarskólunúin,
og mætti ef til vill segja óþarf-
lega mikill fjöldi. Eigi er þgð
þó rétf, nema að tákmörkuðu
leyti. Verzlunarnám er fjarri því
að vera létt ef vel er á haldið.
Það krefst miltillar vinnu og góðr
ar ástundunar. Hæfustu og dug-
legustu námsmennirnír eiga auð-*
velt með að fá atvinnu að verzl-1
unarnáminu loknu. Hinir lakari
leyta í önnur störf, rem kunna
að hæfa þeim betur Með beSsu
vinnst tvennt: Hæfileikafólk á
I Framh. á bls. 12
Frá Ljósafossi fengu Reykvíkingar rafmagn frá 1937.
H.aforktiniái
AALÞIN’GI árið 1928 lagði formaður Sjáifstæðisflokksins, Jón
Þorláksson, fram tillögu um að veita raforku um byggðir
landsins.
Fyrir skelegga baráttu bæjarstjórnarmeirihluta Sjálfstæðisfiokks-
ins í Reykjavik var Ljósafossvirkjuninni iokið árið 1937. Fram-
leiddi raforkuverið 12.500 hestafla orku.
Árin 1937 og 1938 fluttu þeir Thor Thors og Pétur Ottesen frum-
varp til laga um raforkusjóð. — Frumvarpið fékk ekki þá nægi-
legt þingfylgi, en árið 1942 rofaði til í þessu efni. Fluttu þá fjórir
Sjálfstæðismenn frumvarp á Aiþingi um stofnun raforkusjóðs.
Voru það íngólfur Jónsson, Sigurður Bjarnason, Gunnar Thor-
oddsen og Jón Pálmason. Frumvarpið var samþykkt og raforku-
sjóður stofnaður með 10 millj. króna framiagi úr ríkissjóði.
Var þetta íyrsta skrefið í áttina til þess að koma raforku um
landið.
Árið 1946 voru samþykkt á Alþingi raforkulög. Nákvæmur
undirbúningur þessarar löggjafar fór fram af stjórn Ólafs Thors
árið 1945.
Árið 1948. Varastöðin við Elliðaár tekur til starfa. Orkufram-
leiðsla 7.500 kílówött.
Árið 1953 tók stærsta orkuver íslendinga til starfa; var það
írafossstöðin er getur framleitt um 31.000 kílówött.
Hinni miklu viðbótarvirkjun við Laxá í Suður-Þingeyjarsýslu
var Jokið sama ár. Hafði 60 millj. kr. verið varið til byggingar hins
nýja orkuvers við Laxá.
Við myndun núverandi ríkisstjórnar undir forsæti Ólafs Thors,
formanns Sjálfstæðisflokksins, var lögð áherzla á raforkumál í
máleínasamningnum milli stjórnarflokkanna. Ákvæðið um raf-
orkumál, sem byggt er á hinni stöðugu og framsýnu baráttu Sjálf-
stæðismanna í þessu máli markar áfram stefnu þjóðarinnar í
framíaraviðleitni hennar. í málefnasamningnum var lögð áherzla á:
„að hraðað yrði byggingu orkuvera, dreifingu raforku og fjölgun
smástöðva vegna byggðarlaga í sveit og við sjó, sem ekki hafa
rafmagn eða búa við ófuilnægjandi raforku og unnið að lækkun
raforkuverðs, þar sem það er hæst.“ Þá skuli raforkusjóði tryggðar
100 millj. kr. að láni tii aukinna framkvæmda.
Stærsta átak þjóðarinnar í sjávarútvegsmálum var framkvæmt
undir forsæti Ólafs Thors á nýsköpunartimabilinu.
Stórfelldustu framkvæmdir á sviði raforkumála hafa ætíð verið
framkvæmdar undir leiðsögu Sjálfstæðismanna og með stefnu
núverandi ríkisstjórnar er lagður grundvöllurinn að rafvæðingu
alls landsins undir forustu Ólafs Thors.
Nýja rafstöðin (neðanjarðar) við Sogsfossa.