Morgunblaðið - 21.08.1955, Síða 7

Sunnudagur 21. ágúst 1955
r 4«#l,
Krhiján Albertson:
íéttleysi emstaklingsins
Edinborgarkastali er uppljómaðii- á meiíaii hát.ðin stendftr yíir.
tJndirbúningur
Edinborgarhátíðarinnar
Skotlandsbréf frá Magnúsi Magnússyni
EDINBORG, 8. ágúst.
IGÆRKVELDI fór fyrsti fjör-
kippurinn um Edinborg
gömlu, sem benti til þess, að nú
nú er þess skammt að bíða að
níunda Edinborgarhátíðin fari i
hönd. Þá kom leikflokkur stúd-
enta og stúdína frá Oxford og
hreiðraði um sig að venju í forn-
legum 16. aldar húsakynnum í
elzta hluta borgarinnar. Þetta
er fimmta árið, sem leikflokk-
urinn örvar hátíðina og borgina
með návist sinni og furðu góð-
um leik. Leiksýningarnar fara
fram í þessu sama húsi, í veizlu-
salnum, þar sem Jakob VI. sat
að sumbli árið 1598. Þeir eru
eini leikflokkurinn á hátíðinni,
sem ætíð hefur skilað ágóða, og
raunar hafa þeir hirt dálaglegan
skilding fyrir amstrið. Þeir eru
ekki nefndir í dagskrá hátíðar-
nefndar, sem skiptir sér ekkert
af þeim. En allt um það eiga
menn erfitt með að hugsa sér
hátíðina án þeirra.
í sumar ætla þeir að leika leik-
rit eftir tékkneska rithöfundinn
Frantisek Langer. Hann nýtur
mikilla vinsælda þar eystra, en
sá orðrómur gengur, að hann
gisti stUndum í „Steininum", og
er talið, að hann sé gestur stjórn-
arinnar í Praha um þessar
itiundir.
Leikritið, sem hér verður sýnt,
var skrifað 1939 og er kallað
„Periphery“ í énsku þýðingunni.
Þetta er harmleikur um ungan
mann, sem verður ástfanginn af
gleðikonu, myrðir elskhuga
hennar, en verður smám samön
sturlaður, af þvi að enginn trú-
ir því, að hann hafi myrt bann.
Að lokum segir gleðikonan hon-
Um, að eini vegurinn út úr ó-
göngunum sé sá, að hann myrði
sig líka, því að þá verði hann
hengdur fyrir. Og svo verður.
Það sakar ekki að minnast of-
urlítið á leikendur og leikstjóra
flokksins. Þeir eru eini leikflokk-
urinn, sem hefur einungis unga
leikendur og leikstjóra, enginn
er eldri en tuttugu og fimm ára.
Þessi flokkur gefur hátíðinni
„bóhemskan" svip. Og annað er
merkilegt um þá. Sumir þeirra
hafa sagt upp störfum hjá þekkt-
um leikflokkum til þess eins að
geta leikið um þriggja vikna
skeið hér á hátíðihni. Þetta sýn-
if, hve mikils hátíðin má sín,
6g hver ofurtrú er á henni, þegar
ungir og efnilegir leikendur eru
þess albúnir að taka slíka áhættu.
Og fneðan sVo er, þá þarf eng-
inn að óttast um hátíðina í Ed-
inborg.
Margir í borginni eru á þeirri
skoðun, að hátlðin í sumar Verði
lélegriT en venja er til, en sami
söngurinn hefur kveðið við á
hvérju ári. Og víst er um það,
að erléndar pantanir eru jafn-
miklar nú og nokkru sinni fyrf,
og ekki vantar það, að stærstu
r.öfnin á hátíðinni eru nógu stór.
Hátíðin hefst 21. ágúst með
hljómleikum í Usser Hall. Þá leik
ur Berlin Philharmonic Orchestra
undir stjóm Eugenes Ormandy
meðal annars Píanóconcerto nr.
4 eftir Beethoven, með einleik
Solomons. Þar verða viðstaddir
allir heiðursgestir hátiðarinnar,
meðal annars fulltrúar frá há-
skólum tuttugu landa. Þorkell
Jóhannesson rektor verður þar
frá íslandi. Til heiðurs þessum
ágætismönnum verður hátlðar-
forleikur Brahms leikinn við upp
haf hljómleikanna.
Nú skulum við athuga i róleg-
heitum, hvað verður á ferðihnl
þessa hátíðina. Og fyrst tökurrt
við hljómleikana. HöfuðviðbUrð-
ur má það teljast, að þýzka tön-
skáldið Paul Hindemith, sem er
núna prófessor í hljómlist við
Yale-háskólann f Bandaríkjun-
um, stjórnar Berlínar-hljóm-
sveitinni, þegar hún leikur tvö
verk hans: Cello-concerto, þar
sem Enrico Mainardi leikur ein-
j leikinn, ög Concert-múSik, op-
us 50.
1 Aðrar stórar sinfóníu-hljóm-
sveitir verða B.B.C.-hljómsveit-
ín og Philharmonic-hljómsveitin
frá New York. Heimsfrægir
stjórnendur verða hér: Dimitri
Mitropolos, Guido Cantelli, Sir
Malcolm Sargent og George Szell,
1 auk þeirra, sem áður erU nefndir.
Margir afburða einleikarar
verða á hátíðinni, og er það sjald
gæfur viðburður, að þrir heims-
frægir einleikarar hafi stöfnað
með sér píanó-tríó, eins ög á sér
stað á hátíðinni, þegar þeir leika
saman, þeir Solomon fpíanó),
Zino Francescatti (fiðla) og
Pierre Fcurnier (cellö). þeif
leika saman tríó eftir Beethoven,
Brahms, Mozart og Schubert. En
hitt verður sögulegur viðburður,
þegar þeir leika með Scottish
National Orchestra þrefaldan
concerto fyrir fiðlu, píánó, celló
og hljómsveit eftir Beethoven.
Aðrir heimsþekktir einleikarar
á hátíðinni verða ungverski
píanóleikarinn Géza Anda, Rosa-
lyn Tureck og Myra Hess (pianó),
Segovia (gítar), og Szymon
Goldberg (fiðla).
Einsöngvarar verða meðal ann-
ars Jennie Tourel, Gérard Souzay
og hinn dásamlegi þýzki barri-
tón-söngvari Dietrich Fischer-
Dieskau. Þau syngja Lieder eft-
ir Brahms, Schubert, Schumann
og Beethoven, auk annarra
söngva.
Næst komum við að óperum.
Enn þá einu sinni verðum við
að sætta okkur við Glynde-
bourne-óperuflokkinn, sem telur
sig ekki geta séð okkur fyrir
néma þrem óperum og hafá þeir
leikið tvær þeirrá hér áður á
hátíðum. I sumar vérða 6 ferð-
inni Falstaff og Vald örlaganna
eftir Verdi og Rakarinn i Sevilla
eftir Rossini. Þarna gefst okkur
færi á að heýra þau Sena Juri-
nac, Fernanda Cadoni, Grasiella
Sciutti, Sesto Bruscentini, Marko
Rothmiiller og David Poleri.
Næst skulum við llta á ballett-
inn. Konunglegi ballettlnn danski
sýnir sex verk, þar á meðal nýja
útsetningu á Rómeó og Júlíu eft-
ir Prókóféff. Anrtar höfuðvið-
burður á því sviði er ballett,
sem látinn er gerast í Skotlandi,
La Sylphide. Danski ballett-
flokkurinn er hér talinn einhver
sá bezti i Evrópu.
Og til þess að meta eitthvað,
sem er algerlega frábrugðið
þessu, þá fáum við að sjá jap-
anskan dansflokk, Azuma Ká-
buki, sem sýna forna dansa
japanska, svo sem Köngurváfa-
dansinn, Ljóma-dans, MjallhvíS,
Sverða-dansinn og FæðingU K: -
buki. Leikið Vérður undir á
japönsk hljóðfæri. Búnaður all-
ur verður japanskur, og halsia
vitrir menn, að þetta verði hitvn
mestí mannfagnaður.
Leiklistin er sjaldan höfð &
líndan á hátíðinni, og í sumar éf
merkilegt til þesS áð vita, 'áð
franska leikkonan Edwigé
Feuillére leikur aðalhlutverkið
í Kamelíufrúnni. Allir þeklqá
þessa öfburða leikkonU af frönsk-
um kvikmýndum, og rrtér sjálfum
finnst, að hún béri áf öllum Ieik-
komirrt þessa heims, sem léikið
hafa í kVikmyndúm, og ef þó
Greta Garbo með talin. Old Vic
kemur hingað með Shakespeáré
sinn. Og hér er mikil ástæða t'il
að kvarta um. Leikritið, sem þeif
auglýstu fyrst Var Othelló, cn
svö Vár þessu breýtt vegna §vö-
kallaðfar „leikaráéklu“, hvað
sem það merkir. Og nú Verðuf
Júlíus Caesár leikinn í staðinh,
Mér finnst það næstum ótrúlégi,
áð leikíélag skuli aUglýsa Ot~
helló, án þess að hafa tryggl sér
leikará í hlutverk þeirra Othdlóá
og Jagós. Það er þó harmabót,
að við sjáum Paul Rogers í hiút-
verki Brútusar (hann lék Mac
beth afburðavel i fyrra), en boir
halda Sig við þá kýnlegu hisg-
mynd að fá filmstjöimuf tií fð
leíká kvenhetjur Shákéspea •c? k
leiksviði. í fyrra brást Ann Todd
hrottalega í hlutverki lafði MöC-
beth, en Við skulum vona, öS
Wendy Hiller standi sig bét.u?
Sem Portia i ár.
Þriðji aðalviðburðurinn á leík-
sviði verður nýtt leikrit eftir
bandaríska höfundinn Tliornicn
Wilder, ert leikrit eftir ham vaf
sýnt á hátíðinni í fyrra. Það leik-
rit gengur enn í London eftif
næstum heilt ár. Leikrit Wilders,
sem nú er leikið, heitir „A LÍfe
in the Sun“, og ér um klasstsku
kveiihetjuna Aleestis. Nú ferihó
við svo heppin, að Wilder hjÞfrtr
Sagt um þetta leikrit, sem hér
verður frumsýnt á hátðirmí,
nokkurs konar álitsgerð fiíná:
„Að nokkru leyti fjallar leikrit
mitt um ævi konu — um ævi
margra kvenna •— frá þvi hún
stígur í hjónasæng, unz húh sf
sárþjáð gömul kona. Að öðm
léytl er þetta rórríantísk sagá
um guð og menn. um dauðá ug
hel og upprisu frá dauða, tim
miklar ástir og miklar lausúr,
Frh. á bls t.
ENSK blöð skýra frá því í dag,
með stórum yfirskriftum, að
brezkfædd kona í Tékkósló-
vakíu hafi fengið leyfi yfirvald-
anna til að fara úr landi ásamt
börnum sínum og setjast að í
Englandi. Ef slíkt hefði gerzt í
landi vestan jánrtjalds myndi
engum hafa þótt tiðrndi. En að
umkomulítil kona með börn sín
skuli fá leyfi til að yíirgefá hinn
kúgaða heim austursins, þykir
ganga kraftaVerki næst — slík
fregn á hvergi heimá hema á
forsíðu blaðanna undir stærstu
fyrirsögnum.
Þrautalaust hefur þessi sigur
heldur ekki unnizt. Þessi brezka
kona giftist sínum tékkneska
manni 1941, en hann var þá í
brezka flughernum. 1946 fluttu
þau til Tékkóslóvakíu með tvö
börn sín. 1948 hrifsuðu kommún-
istar völdin 1 landinu með svik-
um og ofbeldi. Þau hjón reyndu
að fá a‘3 fara úr landi, en ekki
var við það komandi. 1950 gerðu
þau tilraun til að flýja, en hún
mistókst. Maðurinn var dæmdur
í 11 ára fangelsi, konan i eins
árö.
Þegar hún kom úr tugthúsinu
úrðu þau ásátt um að Skllja, og
að konan skyldi reyna að fá leyfi
til að fara til Englands með
börnin, þar sem þau verða eftir.
Konunni fannst nóg að faðir
barnanna væri í tugthúsi, þó að
ekki þar við bættist að þau væru
móðurlaus.
En þennan hugsunarhátt vildu
tékknesku yfirvöldin ekki fall-
ast á. Börnin yrðu að verða eftir.
---------------o----
Tékkneskur flóttamaður sagði
svo frá örlögum þessarar konu
hér í Bretlandi, ekki alls fyrir
löngu. Blöð brezka heimsins hófu
þegar baráttu fyrir rétti hennar
til að fara úr landi með börn
s.n. Og nú hefur ‘ékkneska
stjórnin látið undan.
Brezkur sendiráðsritari i Prag
gat í gær tilkynnt konunni þessi
málalok. Hann sagði á eftir við
blaðámenn: „Hún varð frá sér af
gleði. Ég hef aldrei séð konu
verða fegnári." Samö dag talaði
hún í fyrsta sinn í níu ár í sírtia
við fólk sitt í Englandi, og bað
um að blöðin flyttu þakkir sínar
fyrif þann stuðning sem hún
hafði fengið frá ðllum löndum
brezkö samveldisins.
Brezku blöðin láta í Ijós þá
von, að eftirgjöfin i Prag, og
fleiri svipaðir atburðir á síðustu
mksertun, megi Verða til þess að
fleira útlent fólk, sem dvelzt
nauðugt austan járntjalds, fái
leyfi til að hverfa aftur til sinna
föðurlanda.
Erum við áð sjá fyrstu merki
þess, fá og strjál, að öld hins
skefjalausa Stalinisma sé að
víkja fyrir vakandi víðWstyggð
4 misbeiting valdsins gagnvart
varnarlausum almenningi? Marg-
ur spyr sig svipaðra spurninga á
þessu sumri. Engum getur dulizt
a3 valdhafar Rússlands hafa tek-
i:i opinberum sinnaskiptum eftir
fráfall Stalins, svo sem greini-
legast kom fram í ræðu Krús-
jefs á ílugvellinum í Belgrad, þar
sem hann harmaði alla fram-
komu Moskva-valdsins við hina
minni bræðraþjóð 4 þeim árum
s* m Stalinisminn var í algleym-
ingi. HversU víðtæk og hversu
djupstæð eru þessí sinnaskipti?
Ura það spyr heimurirm með
vaxandi eftirvænting.
Eitt af áberandi einkennum
Sfalinismans, sem maður oft furð
aðí sig á, var erfitt að skilja sem
oj-nað en óvenjulega hreínrækt-
eða ánægju af meinbægni og
hftrðýðgi við varnarlausa ein-
stæklinga — harðýðgi sem engin
leið var að afsaka með neinni
rikisnauðsyn, eða með þvi að
ýfirkátt nokkur maður á jorð-
inni væri fyrir hana bættarí.
Harðýðgi sem gat komið fyrir
sjónir sem einskonar öfughneigS
(perversitet), eða þá mjög frum--
stætt grimdar-hatur á einföld-
ustu og sjálfsögðustu manm-étt-
indum.
Hvers vegna mátti til dæmis
ekki þessi aumingja brezka kona
fara til Englands með börnim
sín, úr því hún vildi það, úr því
hún átti þar f jölskyldu og föður-
Iand —- og maður hennar átti að
vera ellefu ór í tugthúsi? Hvaða
maður í vestrænum heimi skilur
yfirvöld, sem neita um slífet far-
arleyfi árum saman — þangað til
aimenningsálit úti í heimi —•
rétt fyrir sáttaviðræður Vesturs
og austurs — knýr yfirvöldin til
að látá undán?
Allir muna eftir rússnesku
konunni, sem giftist syni sendi-
herra Chile 1 Moskva, og árum
saman var neitað um ley.fi til að
fara úr landi með manni sínum,
ekki fyrir neinar sakir — heldur
með þeim rökum að hún væri
rússnesk ríkiseign. Þá muna
menn lika eftir liinum þrettán
rússnesku konum, sem gifzt
höfðu brezkum hermönnum í
Þýzkalandi, upp úr ófriðarlokum,
skroppið síðan heim til Rúss-
lands, áður en þær færu alfarnar
til manna sínna í knglandi — en.
voru teknar traustataki af sovét-
yfirvöldunum, kyrrsettar, neitað
um leyfi til að fara til manna
sinna — þær væru rússnesk eign.
Hvaða maður hér í vestrinu skil-
ur ánægjuna af slíkum aðför-
um?
Reglán virtíst vera sú á tím-
lim Stalinismarts, að ríkið léti
aldrei neitt tækifæri ganga úr
greipum sér til að minna ein-
staklinginn á algert réttleysi sitt
— jafnvel þegar dýrasti og helg-
asti réttur mannshjártans var í
veði. Reglan Virtist vera sú að
gera ríkið einS smáskitlegt og
níðangursleygt og andstyggilegt
Við hinn einstaka mann og ríki
getur orðið.
Sjö ára barátta brezku kon-
unnar í Pfag myndi ekki hafa
borið árangur á þessu sumri eí
ekki brezk blöð hefðu skorizt í
leikinn, og ráðstefnan í Genf ver-
ið fram undan á næstunni.
Erelsi þessarar móður og barna
hennar er þvi engin sönnun fyr-
ir sinnaskiftum í Prag — en
kannske fremur í Moskvu. Því
myndi stjórnin í Prag hafa leyft.
konunni að fara með börn sín
úr landi ef Staiin hefði verið enn
á lífi? Myndi það ekki þá hafa
verið talið stórhættulégt for-
dæmi í rauðum heimi? Brot gegn
þeirri undirstöðuhugsun alls
skipulagsins, að manneskjan
skulí vera ríkiseign, hvert hár á
höfði hennar, hver hugsun í
héila hennar — og hvers vegna
afherida öðrum ríkjum eigur
sínar?
Maður á bágt méð að hugsa
sér að aldrei eigi eftir að koma
betri tímar f hinum kúgaða
heimi austursins, meiri manriúð,
meiri virðirtg fyrir réttindum og
frelsi hins einstaka manns. Ef
til vill eru þau öfl þegar að
verki, sem munu losa um fjötr-
ana.
Og þá getnr þess orðiS
sltemmra að bíða, en flesta grun-
ar, að alþjóð manna í voru landi
mun eiga erfitt með að skilja,
að til skuli hafa verið islenzkir
menii, - sem voru aðdáendur
Stalinismans.
London, 10. júlí 1955.
Kiistján Albertson.
• Morgunblaðið
• MEÐ
ORGCNKAFPIND