Morgunblaðið - 22.10.1955, Blaðsíða 9

Laugardagur 22. okt. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
Alþýðuskólinn d Hvífdrbnkkn - hérnðsskóli Borgiirðingn
HELGI HJORVAR,
RITHÖFUNDUR:
UM ÞESSAR veturnætur eru
liðin fimmtíu ár frá því er
Sigurður Þórólfsson setti fyrst
skóla sinn að Hvitárbakka, af
ailmiklum vanefnum og við held-
ur litla aimannatrú á slíku fyr-
irtæki. Þó fékk skóli hans fljótt
talsverða aðsókn, nær hvaðan-
æva af landinu, nema úr allra
fjarlægustu héruðum. Unglingar,
sem þráðu einhverja menntun,
einhverja framtíðarvon, höfðu
kannski nokkurt veður af því,
að í Danmörku væru slikir skól-
ar, og að þeim skólum fylgdi
nýtt líf og ljós. Og foreldrar
þeirra, ef þeir vildu veita þeim
eitthvert lið, vissu nokkurnvegin,
að þessi skólavist yrði hvað
ódýrust, að hún tældi börnin
kannski ekki alveg burt, út í
heiminn. En þarna komu líka
fulltíða menn, sjálfstæðir, fá-
tækir, sem þóttust lengi hafa
farið alls á mis og vildu bæta
sér það, fyr en allt yrði um
seinan. Þarna komu draumlynd-
ar ungar stúlkur, í óljósri leit
að einhverju góðu og fögru.
Fátæktin var allmikil; fáeinir
nemendur komu frá betri kjör-
um, fiestir frá einhverju svip-
uðu, og allmargir komu í nýja
sæluvist. Ef ég ætti nú á svip-
stund að segja frá því, hvað mér
væri minnistæðast frá Hvítár-
bakka (ég kom þar annan vetur,
skólans), þá mundi ég segja:
sunnudagsmorgnar, þegar eng-
inn þurfti neitt að gera, hrein
föt, eftir föngum, sunnudags-
þvottur, með 15 aura sápu úr
Borgarnesi, sem maður átti sjálf-
ur og var ilmsterkari en sú úr
Stykkishólmi, og mest af öllu |
skósvertulyktin, blánksvertulykt
þeirra tíma, en allir burstuðu
sina dönsku skó og héidu sér til
eftir föngum. Og næsta virkan
morgun: saga landsins, morg-
unn, án þess að þurfa að fara í
f jósið, skólastjórinn, sem allt
vissi og um allt gat talað blaða-
laust, myndir af öllum dýrum ■
merkurinnar, líkama mannsins,
ný tungumál, fjarlæg lönd, óra-
flug fyrir ungan hug.
Sigurður Þórólfsson þoldi
marga nauð I sínum kennara-
dómi: fátækt lengi og vantrú
annara á starf hans, fyrirlitning
á þessu próflausa hjali, veila
heilsu, veiklað líkamsþrek. Hann
var sjálfur allvel menntaður,
kennari vel góður, almennt séð,
gætinn vel, vinsæll af nemendum
og naut fullrar virðingar og hug-
arhlýju, slapp við öll áföll í skóla-
stjórn, alla tíð, það ég veit, og
er það mikill hlutur. Ekki veit
ég það, en grunar þó, að hann
hafi í hverjum vanda leitað þess
fulltingis, sem víst var mikið og
fágætt, en það voru ráð og stoð
hinnar ungu og fríðu húsfreyju. j
Við hugsuðum ekki í þá daga,
hverjir vitsmunir og forsjá þar
var, og vissum ekki þá af taum-
unum á sjálfum okkur, sem frú
Ásdís hélt, en kippti aldrei í. |
En Sigurður Þórólfsson var
ólíkur öðrum mönnum um eitt:
Hann brann af sárri þrá, þrá
eftir að fræða og upplýsa; með
einhverjum keim af vonlausri
kvöl hins fátæka barns sóttist
hann eftir að fullnægja þeirfi
hugsjón, sem hafði snortið hann
í Askov, mætti hins talaða orðs.
En samtímis var hann allra
manna raunsæjastur. Ég hef
ekki hitt annan skólamann, sem
mér finnst hafa skilið betur
kjarna lýðskólamálsins gagnvart
okkar þjóð. „Enginn þarf að ætla
sér það“, sagði hann við mig
síðar, „að hræra íslendinga með
því, sem fílefldir danskir piltar
tárast yfir.“ Þetta sama fann ég
vel, er ég hlýddi á fyrirlestra
Lars Eskeland í skóla hans.
Þessi þrá eftir fræðslu og feg-
urð, sem sækir eld sinn og líf
í örbirgðarvon hins allslausa
barns, hún verður löngum létt-
væg á vizkunnar vog. En þessi
þrá gaf Sigurði Þórólfssyni þann
kraít og þann auðnumun, sem
dugði honum bezt; hún veitti
Fimmftíu ára minning
t VALTYR GUÐJÓNSSON,
" BÆJARSTJÓRI:
i Hvítárbakkaskóla byrjuðu haust-
ið 1927, sama haustið og Lúðvík
Guðmundsson tók þar við skóla-
j stjórn. Var ég nemandi við skól-
ann í 2 vetur. Lúðvík Guðmunds-
Ásdís Þorgrímsdóttir og Sigurður Þórólfsson
' LJÚFAR og bjartar eru íninn-
ingar haustdaganna 1926, þegar ■
hópur ungra manna og kvenna'' . , „ .* ,,
, * ,,,. . son hefur alla tið verið ahuga-
hvaðanæva af landinu mættust , , ,. ,, „, ,, ?,
, T, ,., , . . , , | samur í skolamalum. Sa ahugi a
\ Hvitarbakkasko æ Við komumlrót gína að rekja m hu jóna og
ur ollum attum ti þess að dveþa löngun£).. til þess að hafa holl og
i skolanum vetrarlangt, attum oll bætandi áhrif á æsku landsins.
leið að sama marki, þvi, að öðlast Þegar L ,;,ðvík kom að Hvítár_
víðari utsýn, víkka sjóndeildar- þakka hafði skólinn starfað við
hringinn út yfir neimahagana. I frumstæð skilyrði, en eigi að síð-
Minnisstæðir munu rlestum ur náð goðum árangri. Húsa-
okkar þessir dagar, þegar faðmur kynnin voru léleg og þæginda-
Borgarfjarðar, breiður og víður,1 litil og eftir nútíma mælikvarða
blasti við okkúr í fyrsta sinn, j og kröfur.i ekki boðleg til skóla-
með sýn til jökla í fjarska, en vistar fyrir nemendur eða kennr
hið næsta kjarrivaxnir ásar, tún ara. Ég tel, að með komu Lúðvíks
og mýrarsund með litum hausts- j Guðmund :sonar að Hvítárbakka
ins. í faðmi þessa fagra héraðs hafi flutzt til Borgarfjarðar nýr
hafði skólinn starfað um 20 ára1 áhugi, aukinn kraftur til upp-
skeið, og hróður hans borist út byggingar á hinum gamla Hvít-
um landið, svo að ungum mönn- | árbakkaskóla. Varð úr þessu
um þótti sem þar væri hinn ákjós' sterk hreyfing í þá átt að endur-
anlegasti vettvangur til náms og I reisa húsakynni skólans, sem.
þroska. Þetta var fyrsta ferðin að. mikil þörf var á, eins og áður er
heiman hjá mörgum okkar. að vikið. Ungmennafélög héraðs-
Eftirvænting og spurn er öllum ins studdu drengilega þá forystu,
honum allt hans tækifæri. Þessi
þrá var það, sem gaf hina einu
von mörgum unglingi, sem til
hans kom og sá fyrst af sjónar-
hóli hins fátæklega skóla inn í
vonarheim betra lífs.
HEUGI HANNESSON, BONDI:
ÞAÐ ERU um þessar mundir
þrír og hálfur áratugur síð-
an ég á kyrru kveldi kom fyrsta
sinni að Hvítárbakka. Erindið var
að setjast þar á skólabekk í
fyrsta sinn á æfinni. — Þetta var
haustið 1920. —
Þá stóð skólinn á tímamótum
og skyldi nú taka töluverðum
stakkaskiftum. Hinn gáfaði og
hugumstóri stofnandi hans og
eigandi fram til þessa, Sigurður
Þórólfsson skólastjóri, hafði selt
hann af hendi sér og horfið suð-
ur til Reykjavíkur. Við honum
tóku að öllu leyti nýir menn. —
Að ráði sinna beztu manna tóku
Borgfirðingar höndum saman og
stofnuðu allstórt hlutafélag, til að t farinn og
kaupa skólann og standa undir
rekstri hans. Ég ætla að forráða-
menn þess félags væru þessir
merkismenn: Andrés Eyjólfsson
Síðumúla, Davíð Þorsteinsson
Arnbjargarlæk, Guðmundur
að eftir föngum. Loks er svo hins
merkasta að minnast: Séra Eirík-
ungum mönnum í hug, þegar þeir
hleypa heimdraganum, ef þeir sjá
ur flutti siðfræðileg erindi, er tilgang í lífi-og framtíð á annað
oft voru hin ágætustu, — viku-
eða hálfsmánaðarlega. — Enn
flutti hann öðru hvoru erindi um
fagurfræði — oftast prýðileg. —
borð. Nemendur frá 16 ára og allt
að þrítugu koma hér saman,
þyrstir og þögulir, og finna strax
staðfestingu þeirra hugmynda, er
Þótt skólabóknámið yrði mörg- þeir höfðu gert sér um skólann.
um efalaust að góðu gagni, grun- ' Við komum að Hvítárbakka þetta
ar mig þó, að ofan taldar guka- j haust óþreytt, af innri hvöt, í
greinar þroskuðu sum okkar leit að fyllra lífi, nánari kynnum
engu minna en það. — Skóla-! við íslenzka arfleifð.
bækurnar komu okkur sumum í
skilning um, hve lítið af vizku
veraldar við þekktum. Auka-
greinarnar, — er ég svo nefni —
vöktu hinsvegar meðvitund um
eigin mátt og manngildi okkar
og annara, — þrátt fyrir hinn
næsta litla lærdóm. — Með öðr-
um orðum: Það mannaði okk-
ur, að minni ætlan, — jafnvel
meira en allar námsbækurnar.
Séra Eiríkur var glæsilegur
kennari — skarpgreindur maður,
skapheitur og hrifnæmur. Fjör-
maður mikill, frjálslyndur og
skáldhneigður. — Aðdáandi feg-
urðar og lista. — Mjög vel máli
aðeins
vantaði títt
herslumuninn á hreina snilli.
Skólanum stýrði hann þrjá
vetur, með skörungsskap og
röggsemi — og sigldi á þeim ár-
um tvívegis, til að kynna sér
nýja strauma í skólamálum
Jónsson Skeljabrekku, nú bóndi Norðurlandaþjóða. — Missætti
á Hvítárbakka og Jón Hannesson
Deildartungu. — Vera má að
fleiri væru, þótt ég minnist þess
ekki. —
Kennarar skólans skyldu vera
þrír. Þeir voru allir ungir menn
og lítt eða ekki vanir kennslu-
störfum. En þeim mun, sem á
æfingu skorti, áhugameiri og vök
ulli við verk sín. — Skólastjóri
var Eiríkur prestur Albertsson
á Hesti. Sökum lærdóms og skör-
ungsskapar, bar hann að sjálf-
sögðu höfuð yfir hina. — Að
vonum var það vilji hans, sem
setti svip á skólann. Enda hygg
ég, að hann hafi að mestu mót-
að stefnu hans og starfstilgang.
— Sigurður Þórólfsson mun hafa
sniðið skóla sinn að fyrirmynd
danskra lýðháskóla. — Nú skyldi
hann nálgast meira gagnfræða-
skóiaformið. Hér skyldu pemend-
ur lesa af kappi og kennarar
reyna kunnáttu og skilning þeirra
með yfirheyrslu. Hér skyldu
menn læra allt sem þeir orkuðu,
á tveimur vetrartímum. Var að
því stefnt að vaskir námsmenn
gætu haldið beina braut upp í
Menntaskóla, án þess að eyða tíð
til muna á aðrar greinar en þar
kæmu að gagni.
Þó var fleira mikils metið en
hin þurru fræði. Mikið var sung-
ið í söngtímum og þess utan.
Lagt var kapp á leikfiminám og
líkamsþjálfun nemenda. — Dag-
inn hóf séra Eiríkur með lestri
ritningarkafla. — Valinn sálmur
var sunginn eftir lestur. — Al-
mennir málfundir voru haldnir
á laugardagskvöldum og vandað
nokkuð til þeirra. — Handskrifað
skólablað kom út vikulega, vand-
nokkurt milli hans og skólanefnd
ar olli því, að hann hvarf frá
Hvítárbakka, fyrr en honum var
hugþekkt. Hygg ég að hann hafi
gert harðari kröfur fyrir skól-
ans hönd en skólanefnd taldi
Borgfirðingum fært að fylla, í
árferði því er þá var.
Samkennarar séra Eiríks voru:
Guðjón Eiríksson frá Gýgjarhóli,
síðar húsvörður pósthússins í
Rvík
Jakobsson frá Varmalæk. — Hóg
værir menn, hjartaprúðir, góðir
kennarar og drengir hinir beztu.
Það lætur kannski að líkum,
að ég muni betur fyrri Hvítár-
bakka veturinn minn. — Mér var
skólanám þá nýtt og hafði nokk-
uð þráð það. — Skólabragurinn
var góður og lífið þar glatt og
gott. — Þótt herbergi væru köld
og heldur þröng, voru þetta dýrð-
ardagar, sem liðu fyrr en mann
Þessi fáu orð eiga ekki að vera
persónuleg eftirmæli um kennara
skólans né stofnunina sjálfa; skal
eigi heldur farið út í að lýsa til-
högun náms og starfs í skólanum,
í fáum orðum reyndist dvölin þar
nemendum þroskavænleg. Skóla-
stjórinn, Gústav Adólf Sveinsson,
nú hæstaréttarlögmaður, reyndist
okkur gagnmenntaður og virðu-
legur leiðbeinandi og leiðtogi, og
aðrir kennarar skólans hinir
beztu fræðarar. Húsrými skólans,
tæki og afstaða ýmis, var að vísu
ekki með þeim hætti, að nú
mundi mega við hlíta, en hinn
ytri búnaður er heldur ekki það,
sem úrsiltum ræður um gagn-
semi skólastarfs. Skólinn, eins og
hann var, veitti okkur nemendum
gagnsamlegt uppeldi, sem lífs-
reynslan síðar hefur staðfest.
sem komin var í héraðið, til þess
að vinna að endurbyggingu skól-
ans. Forystumaðurinn var hinn
ungi og áhugasami skólastjóri,
Lúðvík Guðmundsson. Ákveðið
var að endurreisa skólann í
Reykholti á hinum gamla sögu-
stað, heimkynni Snorra Sturlu-
sonar. Lúðvík Guðmundsson var
stjórnskipaður formaður bygg-
ingarnefndar skólans. Gekk mál-
ið fljótt og vel fram, og stýrði
Lúðvík Guðmundsson málinu þar
til skammt var að leiðarenda.
Töldu flestir sjálfsagt, að Lúðvík
Guðmundsson yrði skólastjóri í
Reykholti, og voru Borgfirðingum
og mörgum fleiri það mikil von-
brigði, að i r því gat ekki orðið.
Veit ég, að Lúðvík Guðmundsson
hefði helzt kosið að starfa áfram
við Hérað->skóla Borgfirðinga.
Veit ég, að skólinn hefði haít
örugga forustu og vegnað vel, ef
svo hefði orðið. Um ástæðuna
fyrir því, að Lúðvík fór úr Borg-
arfirði skal ekki rætt nánar hér
að öðru leyíi en því, að nokkur
ágreiningur mun hafa verið á
milli hans og yfirstjórnar mennta
málanna í slólamálum. — Undir
stjórn Lúðv.ks rækti skólinn vel
þá skyldu sína, að veita nemend-
um sinum gcða, hlutlæga fræðslu
í hinum almennu bóklegu náms-
Yfir starfi hans hvíldi frjáls og greinum. Hi.is vegar taldi Lúð-
virðulegur blær, sem helgaðist af, vík þó æðsta hlutverk skólans
meðvitaðri ábyrgð vaxandi, vera það, að manna æskufólk
nemenda og ágætra kennara. — það, er honum var trúað fyrir.
Fræðslan var ekki ítroðsla miðuð Hann vildi \ ekja nemendur sína
við lágmarksþekkingu til lang- j til skilnings og vitundar um gildi
skólanáms; miklu fremur svör þeirra sjálfia sem einstaklinga
við spurningum, sem hið' daglega og þjóðfélagsþegna. Seint og
líf leggur fyrir hvern og einn. j snemma vann hann að því, að
Viðundur vanþroskans læknast ’ ala með þeim ást og trú á landið,
ekki af bókstafnum einum. | sem þeir byggja og til ísl. þjóð-
Við, sem nám stunduðum í arinnar. Auk bóklegrar kennslu
Hvítárbakkaskóla eða öðrum var fræðsla og leiðsögn Lúðvíks
. . ... skólum hliðstæðum, sjáum ef til að verulegu leyti fólgin í flutn-
um langt skeið og Bjorn ( viU þessar stofnanir { hiningum ingi erinda, að ógleymdum einka-
sson fra Varmalæk. — Hoe- nú v;ð yitum þó> ag skólmn umræðum við nemendur. Fullyrði
veitti okkur mikinn þroska. Hvít- nemendurnir litu á skóla-
árbakkaskólinn, og aðrir honum sÚórann og konu hans frú Sigríði
hliðstæðir eru nú allir, og aðrir Hallgrímsdót.ur sem leiðbein-
komnir í þeirra stað, bundnir af ?ndur- líkt ^ börn bta a S°ða
kreddum kappfullra löggjafa. foreldra; Súornsemi i skolanum
Okkur grunar, að nú þegar þessar var með a§ætum oe minnlst
gömlu menntastofnanir eru
horfnar, sé skarð fyrir skildi.
Vafalítið þarf obbi hinna yngri
manna frekar á að halda per-
varði. — En urðu langir í endur- sónulegri leiðsögn, sem á undir-
minningunm. stöðu í hollri reynslu kynslóð-
Félagar mínir voru yfirleitt anna, heldur en þrælatökum bók-
gæðafólk — og sumir mjög vel stafsvísinda, en til slíkrar leið-
gefnir. — Þeir hurfu mér þó
flestir furðu fljótt. — Frá nokkr-
um þeirra hef ég ekkert spurt,
frá þeim tíma, er ég skildi við
þá í skóla. — Þeir hafa háð sína
lífsbaráttu, innan lands og utan
— og sumir lokið henni.
Ég vil hér nota tækifærið og
senda kennurum mínum og náms
félögum þökk og kæra kveðju.
Hamingja og hjartafriður fylgi
þeim. —
Sálir hinna, sem látnir eru,
gleðji Guð.
Ketlu á Rangárvöllum,
19/10. 1955.
sögu er nú eigi ráðrúm í skóla-
kerfi þjóðarinnar.
Keflavík, 19. 10. 1955.
INGOLFUR JONSSON,
RÁÐHERRA:
I
DAG, 1. dag vetrar, er Alþýðu-
þess ekki, að nokkur nemandi
hafi viljað brjóta reglur skólans
eða gera skólastjóra eða kennur-
um á þann hátt gramt í geði.
Kennarar auk skólastjórans voru
Kristinn Andrésson magister og
Ólafur Þ. Kristjánsson. Voru þeir
vel færir í starfinu. _
Þegar Lúðvík Guðmundsson
hringdi til mín í gær og sagði
mér frá 50 ára afmæli skólans,
þá rifjuðust ósjálfrátt upp ýmsar
endurminningar frá liðnum tím-
um og ánægjulegum stundum,
sem ég átti í Hvítárbakkaskóla,
þá tvo vetur, sem ég dvaldist þar.
Þegar ég fór úr skólanum gerði
ég mér ljóst hvað ég kunni lítið
og gerði mér grein fyrir því, að
skóli Borgfirðinga, sem um . , . _ _ ,
aldarfjórðungsskeið hefur borið eg burftl a 1 fræðast melra °S
heiti héraðsskóla, 50 ára gamall.
Stofnandi hans og stjórnandi um
langt skeið var hinn merki skóla-
maður og brautryðjandi Sigurð-
ur Þórólfsson. Kynni mín af
þekkja bet.ir margt, sem ég
kunni ekki skil á. Ég fullyrði,
að aðrir nemendur skólans
voru á sömu sxoðun og ég. Ég
Frh. 6 bls. 10.