Morgunblaðið - 21.12.1955, Blaðsíða 8

24
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 21. des. 1955
Glæsileg bók og virbuleg
BÓKFELLSÚTGÁFAN hefur nú
gefið út síðara bindið af Mlnn-
tegnm Thors Jensens og er þá
fullgerð ein hin sérstæðasta af
íslendingasögum.
í>ann fimmta júní, — Þjóð-
hétiðardag Dana, — árið 1878
kom danskur unglingur, nýlega
fermdur, til Borðeyrar og skyldi
vinna þar að verzlun næstu
fimm árin. — ísland var þá fá-
tækt að þessa heims gæðum, af-
koma flestra heldur slæm og lít-
ið um framkvæmdir, því fé
Bkorti til alls og þjóðin merg-
sogin af óviturlegri stjórn Dana.
Allmiklu öðruvisi var þá um að
litast en nú, hvað mannvirki
snerti, en fegurð og tign lands-
lagsins hin sama, og ungi mað-
Urinn erlendi nam skjótt töfra
þess: „Þegar vorverzluninni í
„Júnó“ var lokið og við fluttir
í land, hafði ég minna fyrir
etafni. Þá kom það fyrir að óyndi
greip mig. Til þess að eyða því
hafði ég ætíð hið eina og sama
ráð, ef veður var ekki því verra.
Eg reikaði upp í háisinn fyrir
ofan Borðeyrartangann, hlustaði
þar á lsekjarniðinn og fuglakvak-
ið og oaut útsýnisins. Komst ég
þá í svo innilegt gamband við
hina stórbrotnu náttúru landsins,
að þetta varð mér góð hugsvöl-
un“. Pilturinn hafði opin augua
og skilningur hans var skarpur,
hann gerði sér fljótlega grein
fyrir sérkennum lands og þjóð-
ar. íslendingasögur las hann og
hið frjóa hugmyndaflug hans
tengdi saman fortíð og samtíð,
er hann kynntist fólkinu og hin-
um stórbrotnu höfðingjum
héraðsias Og þegar fyrsta haust-
ið dreymdi hann um að eignast
■tóra fjárhópa eins og aðrir þar
I sóknum. Framkvæmdaþráin var
að vakna í huga piltsins.
Hann reyndist liðtækur í bezta
lagi. En fyrir starf sitt við verzl-
unina fékk hann ekki önnur laun
fyrstu árin en fæði, húsnæði og
nauðsynlegasta fatnað. Vildi
hann að vonum afla sér skot-
silfurs og tók að læia bókband
f frístundum sínum. Auk þess
seldi hánn bækur og tókst á
þennan hátt að ná sér í nokkrar
aukatekjur. Sýndi hann þá þegar
dugnað og hugkvæmni umfram
flesta á sínu reki.
Þegar fimm ára námstíma hans
við verzlunina á Borðeyri var
lokið, var hann ráðinn þar sem
starfsmaður með 350 krónur í
kaup fyrsta árið, en síðan skyldi
það hækkað um 50 kr. á ári. —
Skrapp hann þá til Ðanmerkur
að hitta skyldmenni sín og varð
samferða allmörgum vesturför-
um til Skotlands. Blöskraði hon-
um að sjá þetta myndarlega fólk
vera að yfirgefa land sitt, og mun
þá hafa vaknað sú löngun í hug-
skoti hans að láta eitthvað það
að sér kveða á íslandi sem yrði
hinni fátæku þjóð til hagræðis.
Hann var þegar orðinn tengdur
henni hinum traustustu böndum,
því hann var heitbundinn ungri
íslenzkri stúlku, er æ síðan reynd
ist honum hinn öruggasti föru-
nautur.
Þessi danski piltur var Thor
Jensen. Hann kom hingað snaúð-
ur að veraldarauð, en ríkur að
lífsþrótd og farsælum gáfum, og
gerðist íslendingur, betri íslend-
ingur en almemt gerist, og einn
af heilladrýgstu framkvæmda-
mönnum þessa lands á sinni tíð.
Saga hans er snar þáttur í starfs-
sögu þjóðarinnar á mestu upp-
gángstímum hennar, mikilfengleg
saga og lærdómsrík. Hún er sögð
af sjálfum honum, en skrásett af
kunnasta blaðamanni landsins,
Valtý StefánssynL
Þótt grein þessi birtist í
Morgunblaðinu get ég ekki orða
bundizt um það frábæra ritstarf,
sem Valtýr Stefánsson hefur leyst
af hendi með gerð bókar þessar-
ar — Hann er áður kunnur fyrir
blaðaviðtöl sín, er gerðust ekkí
betri í blöðum Norðurlanda. Að
minnsta kosti veit ég engan er
jafnaðist á við hahn í þeirri
Kristmann Guðmundsson skrifar
um Minningar Thors Jensens
Thor Jensen
íþrótt,' nema Danann Christian
Houmark. — Valtýr Stefánsson
hefur fundið frásögn Thor Jen-
sen það form er hæfir henni svo
vel, að á betra virðist ekki kos-
ið. Allt er látlaust og hófsamt,
en atburðarásin hröð og skipu-
leg, mikill fróðleikur um sam-
tímamenn og landshætti hvar-
vetna ofinn haglega inn í ævi-
söguna og samræmdur henni.
Lesandinn veajður þcss hvergi
var, að þetta er erfitt efni, þótt
ævintýralegt sé og stórfenglegt.
Tekizt hefur að gera bókina
spennandi eins og skáldsögu, en
jafnframt glæsilegt verk og virðu
legt, sem maður les sér til gagns
og ánægju og er hreykinn af að
eiga. — Það vill alloft verða að
síðari hluti minningabóka gerist
kyrrstæður og stirðgengur, en
hér er stýrt framhjá þeim skerj-
um; í verkinu öllu er stígandi,
sem í góðu skáldverki, frá byrjun
til loka. Að vísu er söguhetjan
óvenjulegur maður, sem ekki
gerir líf sitt að neinni lognmollu,
þótt aldur færist yfir hann. Þeg-
ar hann er orðinn sextugur og
hefur lokið gífurlegu ævistarfi
við verzlun og útgerð, hefst
hann handa um búskap; — ef til
vill var það gamall draumur frá
árunum á Borðeyri? Og það er
svo sem ekkert þurrabúðarhokur,
sem gamli maðurinn setur á
stofn, ónei, mesta myndar- og
stórbú, sem sézt hafði á íslandi,
— djörf skáldsýn gerð að glæst-
um veruleika! — Thor Jensen
var aldrei smátækur, hann var
stórmenni í anda og starfi, og
það er gott til þess að vita, að
minningu hans hafa verið gerð
slík skil sem raun ber vitni í
þessari ágætu bók.
Kristmann Guðmundsson.
„Fornir skuggar" — fréðleg bók
Bókmennfakynnini á verkum
Laxness á Ákureyri ve! séf!
Aheyrendur fengu géða heildarmynd
af sfíSbrigðum höfundar
Akureyri, 16. desember.
BÓKMENNTAKYNNING á verkum Halldórs Kiljans Laxness
fór fram í Samkomuhúsi Akureyrar siðastliðinn sunnudag, að
tilhlutan fulltrúaráðs verkalýðsfélaganna á Akureyri. Var sam-
koman vel sótt.
SNJALLT ERINDI
UM SKÁLDIÐ
Rósberg G. Snædal, rithöf-
undur, setti kynningarsamkom-
una með ávarpi og kynnti síðan
einstök atriði hennar, jafnóðum. 1
— Fyrst flutti Gísli Jónsson,1
menntaskólakennarL langt og
snjallt erindi um Nóbelsverð-
launaskáldið með ívitnunum í
verk þess.
LESTÐ ÚR VERKUM
LAXNESS
Frú Sigríður Jakobsdóttir las
upp kafla úr Sjálfstæðu fólki,
Guðmundur Gunnarsson kafla
úr Fegurð himinsins, Kristján
frá Djúpalæk las úr kvæ&akveri
Laxness og Jónas Jónasson las
smásögu eftir Laxness.
SYND TVO ATRIÐI
ÚR ÍSLANDSKLUKKUNNI
Þá voru sýnd tvö leikatriði úr
íslandsklukkunni og stjórnaði
Jón Norðfjörð þeim. Fór hann
sjálíur með hlutverk Jóns
Hreggviðssonar en auk hans léku
frú Sigurjóna Jakobsdóttir,
Bjarni Finnbogason og Jón Ingi-
marsson.
GÓÍ) KYNNING
Þá söng Jóhann Konráðsson
þrjú lög við texta eftir Kiljan,
með undirleik Áskels Jónssonar.1
Flutningi kynnenda var vel tekið;
og munu áheyrendur hafa fengið;
góða heildarhugmynd af hinum
fjölbreyttu stílbrigðum hiifund-
arins. — H. Vald.
,;FORNIR SKUGGAR". f
Útgefandi:
Sigurður Arnalds.
Reykjavík 1955.
NÝLEGA er komin hér á mark-
aðinn næsta athyglisverð bók, er
nefnist „Fornir skuggar". Er það
vissulega réttnefni því að í bók-
inni segir frá ýmsum átakanleg-
um og vofeiflegum atburðum, er
gerzt hafa á landi hér á ýmsum
tímum og geymzt hafa í gömlum
annálumeða i þingbókum réttvís-
innar. En jafnframt gefur bókin
nokkra hugmynd um aldarfar
hér á þeim tímum, sem hún fjall-
ar um. í bókinni eru níu frá-
sagnarþættir, allir hinir fróðleg-
ustu og skemmtilegir aflestrar. —
í fyrsta þættinum segir frá hin-
um brjálæðiskenndu galdamálum
í Skutulsfirði við ísafjarðardjúp,
er séra Jón Magnússon þumall á
Eyri var upphafmaður að. Eru
það ein hin mögnuðustu galdra-
mál er sögur fara af hér á landi.
í öðrum þætti segir frá afbrota-
málum Gríms Ólafssonar • og
hyskis hans, er áttu sér stað hér
í Reykjavík á öndverðri öldinni
sem leið, og settu bæinn, sem þá
hafði tæplega 370 íbúa, á annan
endann. Þá er frásögn um beina-
fundinn við Blönduós 1802 og
hina óhugnanlegu atburði, er rifj
uðust upp í sambandi við hann
og talið var að Þorvaldur Jóns-
son, — Beina-Þorvaldur svonefnd
ur — hefði mjög verið riðinn við,
en Þorvaldur þessi og Grímur
amtmaður Jónsson á Möðruvöll- ,
um voru bræðrasynir. Þá er sagt
frá hinni alræmdu aðför Ara
sýslumanns Magnússonar i Ögri
og manna hans að spænskum og
frönskum skipbrotsmönnum er
leitað höfðu hælis í Æðey. En að- j
förinni lauk svo að gengið var af
öllum skipbrotsmönnum dauðum.
Er þetta eitt af ógeðslegustu ill-
ræðisverkum, sem unnin hafa
verið hér á landi. — Þá eru rakin
hin kunnu Sjöundármál, þar sem
hin unga og friða kona Steinunn
Sveinsdóttir á Sjöundá var aðal-
persónan, en við hana var kennd
hin svokallaða Steinku-dys, er
lengi var sjáanleg austan við
Skólavörðuna gömlu hér í
Reykjavík. — í sjötta þætti segir
frá þeim Reynistaðabræðrum,
sem úti urðu á Kili 1780. Þótti
fullvist að lík þeirra hefðu verið
rænd allmiklum fjármunum, er
þeir höfðu haft meðferðis. Varð
út af þvi málastapp mikið og lágu
ýmsir menn undir grun um ó-
dæðisverkið. — í sjöunda þætti
er greint frá hinu svonefnda
KrL«:tmannsmáli, er reis út af því,
að gullsmiður einn í Reykjavík,
Kristmann Jónsson, fannst ör-
endur nokkru fyrir ofan Kolvið-
arhól og sáust miklir áverkar á
líkinu. Gerðist atburður þessi
sumarið 1881 og komu þar margir
við sögu. Segir í þættinum frá
málsatvikum eftir því, sem efni
standa til og rannsókn málsins,
sem í niörgu var mjög ófullkom-
— „Blóðskömm og bannfæring"
heitir næsti þáttur. Segir þar frá
feðgininum á Hvassafelli í Eyja-
firði, Bjarna Ólasyni og Randíði
dóttur hans, er Ólafur Rögnvalds
son, Hólabiskup, sakaði um blóð-
skömm og mikil og langvinn mála
ferli risu út af. Gerðist þetta árið
1480. Sýnir frásögn þessi glögg-
lega hina skefjalausu fjárplófs-
starfsemi kaþólsku kirkjunnar,
er hikaði ekki við að ofsækja
alsaklausa menn til þess eins að
svæla undir sig eignir þeirra. —
Síðasti þáttur bókarinnar nefnist
„Einkennilegur örlagadómur". —
Segir þar frá viðureign Hannesar
Hafsteins, þá sýslumanns í fsa-
fjarðarsýslu, við brezka togar-
ann „Royalist", á Dýrafirði í októ
bermánuði 1899. Drukknuðu þá
þrír af mönnum sýslumanns, en
sjálfur var han i ett k< minn.
Ömurleg lífskj ísler.zku þjóð-
arinnar, fyrr á tímum, erlend
kúgun og rang&núið réttarfar,
i þjó ipörgum manbinum þung ,og
átakí. ieg i lög. i>ví hefur mörg
harm:;. gan „erzt á landi hér á
liðnum öldum. Margir hafa til
þess orðið að færa þær sögur í
letur, en það misjafnlega tekist
eins og gengur, enda er það vanda
verk meira en margur hyggur. —
„Fornir skuggar" hefur flesta
kosti góðrar frásagnar. Hvarvetna
er sótt í traustar heimildir, frá-
sögnin er skýr og skipleg, málið
fágað og þó kjarngott svo að til
fyrirmyndar er og stíllinn ris-
mikill. Eru allir þættirnir prýði-
lega ritaðir og sumir þeirra snilld
arvel, svo sem Makt myrkranna,
Hermdarverk á Vestfjörðum og
Feðginin á Hvassafelli. Ekki er
þess þó getið hver eða hverjir
þættina hafa samið. Verður það
að teljast óþarfleg hógværð og
jafnframt galli, því að hér er ó-
venjulega vel á penna haldið.
íslendingar hafa löngum haft
yndi af sögum og sögnum og
hvers konar þjóðlegum fróðleik.
Þykir mér því líklegt að „Fornir
skuggar" verði mörgum mann-
inum kærkomið lestrarefni.
Bókin er um 12 arkir í miðl-
ungsbroti og vönduð að frágangi.
Sigurður Grímsson.
rií frá
Atviimudeild
Háskólans
Á VEGUM Atvinnudeildar Há-
skólans eru komin út tvö fræði-
rit landbúnaðardeildarinnar.
Annað ritanna fjallar um skýrsl
ur tilraunastöðvanna 1953—1954,
eftir Árna Jónsson á Akureyri,
sem tekið hefur skýrslur þessar
saman fyrir tilraunaráð jarð-
ræktar.
í þessu riti eru aðalkaflarnir:
Skýrsla tilraunastöðvarinnar á
Akureyri, þá frá tilraunastöðinni
á Reykhólum, á Sámsstöðum og
Skriðuklaustri. — Hverjum þess-
ara aðalkafla er skipt í allmarga
liði, þar sem gerð er grein fyrir
veðurfa V, tilraunastarfsemínni,
tilraunum með túnrækt, áburðar-
tilraunum dreifðum tilraunum,
tilraunum með grasfræblöndur
og grastegundir og stofntilraun-
um með kornrækt og garðyrkju-
tilraunum.
Skýrsla þessi er prentuð i
Prentverki Odds Björnssonar á
Akureyri.
Hitt ritið fjallar um tilraunir
með síldarmjölsgjöf handa beit-
arám um meðgöngutímann, á ár-
unum 1950—54 og hefur Grímur
Jónsson tekið saman.
Eftir að Grímur hefur gert
grein fyrir tilraununum, sem
gerðar voru, dregur hann saman
niðurstöður tilraunanna og kemst
þá meðal annars svo að orði:
Á jörð, sem hefur svipuð beit-
arskilyrði og eru í Míðtúni, þ. e.
fjörubeit og fremur góða land-
beit, mun ekki hagkvæmt að gefa
ánni meira en 50—70 g af síld-
armjöli að meðaltali á dag, nema
búast megi við, að meiri hluti
ánna verði tvílembdur. Niður-
stöðurnar benda þó til, að hag-
kvæmt geti verið að gefa hverri
á allt að 100 g af síldarmjöli
á dag, þegar beit notast það vel,
að ekki þarf að gefa meira hey
en nemur 25—30% af fóðurþörf
ánna fram til marzloka. Eftir
það virðist einnig hagkvæmt að
gefa ánni allt að 100 g af sildar-
mjöli á dag, þegar heygjöfin
(taða) er minni en 50—60% af
fóðurþörfinni.
Á jörð, sem hefur ágæt beitar-
skilyrðL eins og eru á Klifshaga,
er varla hagkvæmt að gefa ánni
meira en 50 g af síldarmjöli á
dag, ef heygjöfin nemur meira
en 30% af íóðurgjöíinni til marz
loka. Eftir þann tíma virðist þó
ráðlegt að gefa ánum jafnvel allt
að 100 g á dag, ef minna en hálf
gjöf er gefin af töðu, og búast
má við, að meiri hluti ánna verði
tvílembdur. Hins vegar ér hæp-
ið, að síldarmjölsgjöf tim fraris
50 g á dag handa á, hvenær seu)
er að vetrinum, svari kostnaði,
ef búast má við, að flestar ærriar
verði einlembdar