Morgunblaðið - 03.01.1956, Side 7

Morgunblaðið - 03.01.1956, Side 7
Þriðjudagur 3. jarvúar 1956 MORGUNBLAÐIÐ 7 áramótodvarpið sem forseti íslands flutfti ú nýórsdag Góðir íslendingar! SAMKVÆMT góðri venju, jafn gamalli lýðveldinu, ávarpa ég yður héðan frá Bessasíöðum nú á nýársdag. Nýtt ár er gengið í garð, og við hjónin flytjum yður öllum, þjóðinni í heild innilegar nýárskveðjur og blessunaróskir. Þessum tímamótum fylgja góðir ásetningar um að ganga á Guðs vegum og bæn um hans hand- leiðslu. Jafnframt þökkum við hjart- aniega gamla árið, sem nú er lið- ið í skaut aldanna, og kemur aðeins til baka í endurminning- unni, og sprettu þeirra frækorna, sem tengja íramtíð við fortíð. Fortíðin fylgir okkur, og i því eru fólgnir einhverjir mestu fjársjóðir íslenzku þjóðarinnar, að hún hefir varðveitt sögu sína Og endurminningar frá upphafi vega, ýmist til fagnaðar og hvatningar fyrir komandi kyn- slóðir eða viðvörunar. Sagan og reynslan er góður skóli fyrir þjóð og þegn. Eitt af því, sem við þökkum,' eru viðtökur og leiðsaga á ferðum okkar um landið. Það var hugsun mín að Ijúka á þessum fjórum árum yfirreið um öll lögsagnar- umdæmi, og er það í sjálfu sér engin ofætlun, eins og samgöng- um er nú háttað. Það sem áður var vikuferð er nú dagleið á þjóð vegum eða stundarflug í lofti. En bæði varð fyrsta sumarið ódrjúgt og eins hefur tíðarfar- ið í sumar sem leið hindrað, að svo gæti orðið. Og er ekki fleira þar um að tala En þó einhverj- um hafi þótt fuilmikið um mín I ferðalög, þá vil ég nota þetta íækifæri til að hvetja alla, og ekki sízt hina ungu kynslóð, sem vex nú upp í bæjum og borgum, * til að ferðast sem mest um sitt eigið land, sjá fegurð þess og tign, kynnast fólki í mörgum byggðarlögum, þjóðmenningu og framtaki á öllum sviðum. Mér segir svo hugur um, að slík iand-' könnun og viðkynning, sé ein af þeim stoðum, sern vort unga lýð- veldi þarf helst, sér til styrktar og þroska. íslandslýsing og landafræði er góð, en hún verður fyrst ljóslif- andi á ferðalögum. Landið er. ekki tóm jarðfræði, heldur ör-1 nefni og minningar og fólkið, sem ' býr þar, grónar grundir, fjöll og fossar og allir regnbogans litir. Og í landi hinna miklu fólks- flutninga eiga allir skyldmenni og kunningja í sveitum og bæj- um á víxl. Heimsókn á æsku- stöðvar er sálubót, og yngra fólkið, sem lítið hefir af öðru að segja en kaupstaðnum, þar sem það er fætt og fóstrað, á einnig æskustöðvar og bólstaði forfeðra sinna um land allt. íslendingar eru allra þjóða ættfróðastir, en áhuginn á þeim fræðum kemur hjá flestum fyrst þegar aldurinn færist yfir. Ég vildi ráðleggja ykkur, sem yngri eruð, að kaupa íslandskort, og marka á það hringa, þar sem foreidrar ykkar hafa búið, afar og ömmur, lang- afar og langömmur. Sumir fá um leið áhuga fyrir að rekja lengra fram. Það er gaman að sjá, hvernig íslandskortið lítur út! Það eins og færist meira líf yfir landið, og það verður skyldara okkur persónulega. Við fáum meiri áhuga á því að vita hvar frændur okkar séu niður komnir, og leiðbeining um það, hvert sumarferðunum skuli stefnt, Sá verður aldrei rótlaus sem rekur ætt sína á kýnnisför úr einu héraði í annað. Og allt sem teng- ir okkur ættjarðarböndum við land og samlanda er þjóðerninu, þjóðfélaginu og hinu unga lýð- veldi til styrktar. ★ Lýðveldið á sér langa sögu. Það hefir ekki sprottið eins og Aþena, albrynjuð úr höfði Seifs. Ef ekki væri íslenzkt þjóðerni með sín- um sérkennum, máli og sögu, þá væri heldur ekkert íslenzkt ríki. Þjóðernið er fjöreggiö sem hver Forseti íslamls herra Ásgeir Ásgeirsson kynslóð fram af annarri þarf að eignast og varðveita. Það hefir sjaldan hátt um sig, og þekkist ekki af skrumi né stígvélabrokki. Þeir sem siíku beita og kenna sig við þjóðerni eru venjulega yfirgangsseggir og ofbeldisþjóðir, sem unna engum öðrum sjálf- stæðs þjóðernis og réttar Það verður jafnan stuU í þeirra þúsundáraríki. En smáþjóðir, sem engan ágang sýna, og unna ö.ðr- um sannmælis verða oft langlíf- ar í landinu. Sézt það m. a. á Norðurlandaþjóðum, sem sumar eru einhver elstu ríki álfunnar. En saga þeirra á hinum síðari tímum, er um margt til fyrir- myndar. Vér íslendingar erurn sjáifir ein þessara þjóða að stofni til, erfðavenjum og hugsunarhætti. Vér höfum endus'heimt sjálfstæði vort fyrir langa baráttu, án vopnaburðar og blóðsútheilinga með vorum sögulega og náttúr- lega rétti. Megum vér gjarnan minnast vorrar gömlu sambands- þjóðar fyrir það með virðingu og vinsemd, Qg sérstaklega get- um vér minnst hinna síðari kon- unga vorra með þakklæti. Ríkis- stjórn hvers þeirra um sig táknar stóra áfanga í sjálfstæðismálinu. Ég veit, að Friðrik Danakonungur og drottning hans munu glöggt finna vorn góða hug, þegar þau heimsækja ísland i vor, enda er sú heimsókn merkur atburður mikillar sögu og íil fyrirmyndar öðrum um samskipti þjóða á þessári brösóttu öld. Þjóð sem hefir sótt sín mál með sögulegum rökum og sigrað fyrir mátt þjóðernis og mann- dóms forustumanna sinna, má sizt afrækja fjöregg sitt, hina þjóðlegu menningu. Það verða ungir og gamlir að skilja. Og sem betur íer sjást þess ýms merki í íslenzkum fræðum, listum og bókmenntum að íslenzk þjóð- menning er ekki á fallanda fæti. Það var vel til fallið að Þjóð- minjasafnið nýja skyldi reist í tileíni af lýðveldisstofnuninni. Það var þökk til fortíðarinnar og áminnir.g til vor sjálfra. En á ferðranna frægð einni saman, lif- ir engin þjóð til lengdar. Til þess þarf þjóðararfurinn að verða lifandi afl í oss sjálfum og börn- um vorum. Og hann má ekki standa í stað, heldur verður hann að bera ávöxt og gefa arð á líð- andi stund í lífi þjóðarirmar. Hvöt er bezt í ljóði, og kvæðin mega ekki falla í gleymsku, og ný verða að bætast við. Hinar fornu sögur eru mikið keyptar, og heimilin og hinir mörgu skól- ar verða að sjá til þess, að hin upprennandi æska fari okki á mis við Egil og Gretti, Gunnar Qg Njál, Bergþóru og Ásdísi á Bjargi. Nýleg söguefni eru næg ef ekki brestur sagnamenn. í hinu mikla bókaflóði þykist ég sjá þess rikan vott, bæði í kveð- skap og sagnaskáldskap, að mikil gróska er í þjóðlífinu. Þar eru innanum listaverk sem lifa, þó margt fa’íli til botns. Og þess ber að minnast með þjóðarþökk, að á hinu Itðna ári hlaut íslending- ur hinn hæsta heiður, sem rit- höfundur getur hlotið, Nobels- verðlaunin. Má öllum þjóðum skiljast, bæði af rökstuðningi Akademíunnar sænsku og hátíð- arræðu skáldsins, að hér er ekki að ræða um stakan drang í miðju Atlantshafi, heldur einn hæsta tindinn á miklu eylandi, þar sem fámenn og fátæk þjóð, hefur um aldir lagt stund á bókvísi. í sagnfræði höfum vér og eignast ágæt rit; og er fátt nauðsynlegra en að fylkingar aldanna blasi við nútíð og framtíð. Af eigin reynslu og fordæmi þeirra, sem á undan eru gengnir, lærist stjórnvísin bezt. Þessum arfi þurfum vér að lofta, og mætti saga landsins, bók menntir og islenzkt mál, sem geymir mannvit og hugsun í kristalskál, gjaman vera for- spjállsvísindi allrar sérfræði í hærri skólum. En lifandi þarf það nám að vera, og enginn þulufróðleikur, hvar sem það er stundað. Þekking á landi og þjóð, sögu Og bókmenning er e>n styrkasta stoð stjórnarfarsins, og þá ekki sízt hjá þjóð, sem halda vill uppi lýðræði og lýðveldi í framhaldi langrar, samfeldrar sögu. En það skipulag er fámennri þjóð, með vorri rótgrónu menningu, bæði eðlilegt og sjálfsagt. Lögrétta, Lögberg og Alþingi eru gömul orð og gild. Þeirra helgi hefir aldrei liðið úr minni þjóðarinn- ar. Og þó hinn almenni atkvæðis- réttur sé nýr, þá voru goðarnir um margt háðir sínum þingmönn- um og höfðu ríkar skyldur við þá. Með endurreisn Alþingis kom endurreisn sjálfstraustsins. Eng- um öðrum trúum vér til að stýra vorum eigin máium en oss sjálf- um, og fullt jafnrétti áskiljum vér oss í öllu samstarfi við aðrar þjóðir. Þjóðin er fámenn, en lýð- veldið stendur á breiðum grunni. Hinum eínstaka þegn er falíð úr- slitavald í málefnum þjóðarinn- ar. í þessu öllu er fólgið mikið sjálfstraust, í góðri roerkingu, og traust á samþegnunum. Og vér shulum ekki láta það sér til skammar verða! Slíkt skipulag, sem bvggist á trausti á mann- eðlinu, eða að minnsta kosti trausti á þroska og menningu vorrar eigin þjóðar, ætti nokk- uð að milda innanlandsátökin. En eftir sambandsslitin höfum vér við oss eina að berjast. Og vísast eru þó hin stóru orð, sem stund- um eru notuð, ekki eins sterk og ókunnugum kann að virðast. Þau hafa öfugt eðli við ísjakann, því mestur hlutinn stendur upp úr, en rista grunnt. Lýðræði byggíst að vísu á góðri forustu, eins og allt stjórnarfar, forustu margra manna, sem hæfir séu til að taka við hver af öðrum, en það byggist ekki síður á dóm- greind og íhugun hins almenna kjósenda. Við hann á að tala eins og hygginn mann með fullri kurteisi. Að öðrum kosti er lýð- ræðið í hættu. Áróðurstæknin víða um heim á síðari tímum er ekki til fyrirmyndar, en þar er fámennri þjóð, sem á mikla sögu að baki, minni hætta búin en j mörgum öðrum. ★ Vér höfum mikið hlutverk, ís- lendingar sem nú lifum, og á- byrgð: að grundvalia nýtt ríki ! og gefa því festu. Því fylgja ýms ný vandasöm viðfangsefni, ekki sízt í utanrikismálum og fjár- málum ríkis og atvinnuvega. Vér skulum vona að vel rætist úr hverjum vanda. Öldurnar rísa | oft býsna hátt og sýnast geig- j vænlegar, þegar horft er framan lí þær, en ládauðar þegar litið I er aftur um stafn. Það er oft hávaðasamt á hinum haslaða velli stjórnmálabaráttunnar, og þó æyrrlátara utan marka, með- al almennings. En aðferð vor er þessi: frjálsar umræður og ó- skoraður tillöguréttur í þeirri þó kyrrlátara utan marka, með- þvi móti, þegar til lengdar læt- ur, og nægilegt fylgi við þau. Það er eina aðferðin til að kom- ast hjá því, að láta aflið ráða úr- slitum og stjórna vitinu. Þetta hefir gefizt vel. Og ekki skulum vér í hita baráttunnar gleyma öllu því, sem áunnizt hefir frá þvi að Alþingi var endurreist fyrir rúmum hundrað árum. Samanburður á upphafi og endi þeirrar aldar, ber lýðræðinu gott vitni. Það væri mikil .skamm- sýni að meta allt það lítils, sem áunnizt hefir um lífskjör og stjórnarhættj. Vér erum á réttn, leið, þó brautin sé ekki þráð- bein, og jafnan þurfi að ryðja hana fram í tímann, Á Ég hefi lagt höfuðáherzlu h nauðsyn þjóðlegrar menningar. bæði fyrir göfugt þjóðlíf og gottí stjórnarfar. Það er að vísu sjálf- sagt að fylgjast með tímanunu og nauðsynlegt að skilja rétti- lega rás viðburðanna með öðrum» þjóðum. En í tímans straumi er vort litla þjóðfélag sjálfstæði hringiða. Á manngildinu byggj- um vér allar framtíðarvonir og því, hvernig það birtist í bók- menntum, listum, landsstjórn og atvinnulífi á hverjum tíma. Þeir hafa sumir orðið skammlífari, sem bvggðu alJt sitt traust á vopnum. Um manngildið stönd- um vér ekki ver að vígi en aðr- ar þjóðir og metum Snorra Sturluson, Hallgrím Pétursson, Jón Sigurðsson og marga fleirl til jafns við beztu menn heims- ins. í sambandi við fornbók- menntir íslendinga, segir Thom- as Carlyle í bók sinni um „Hetj- urnar“: „Mikils hefði heimuriim misst, ef íslandi hefði ekki skot- Ið upp úr sænum.“ Vér óskum þess og biðjum, að ísland geti sér þann orðstír, að hið endur- reista lýðveldi hnígi aldrei aftur í sæ. Að svo mæltu óska ég öll- um árs og friðar, og bið Guð a5 blessa þjóð vora og fósturjörð. ASsnar skrifar: lím afmælðsdðgskrá lítvarpsins KÍKISÚTVARPIÐ 25 ÁRA TVENNT var það, sem einkum setti svip sinn á dagskrá útvarps- ins í vikunni fyrir jól. Minningar og hugleiðingar í tilefni af .tutt- ugu og fimm ára starfsemi út- varpsins íslenzka og lestur úr bókum, þýddum og frumsömd- um, er komu á jólamarkaðinn í ár. — Ríkisútvarpið er sú stofnun á landi hér, er stendur í hvað nán- ustu sambandi við gjörvalla þjóðina, — landsmenn alla, hvar sem þeir dveljast, innan lands eða jafnvel erlendis, til sjávar eða sveita, í híbýlum sínum eða í bifreiðum á heiðum uppi eða flugvélum í háloftunum. Þessara nánu tengsla útvarpsins við alian almenning hefur það notið í rík- um mæli sér til aukins þroska og æ víðtækara starfsviðs og starfs- möguleika. En það hefur jafn- framt goldið þessara nánu tengsla og hins almenna áhuga á starfi þess, að því leyti að fáar opinberar stofnanir eða engar éru eins undir smásjá almennings um alla starfrækslu, sem útvarpið. Hefur það því öðrum stofnun- um fremur orðið fyrir margs konar gagnrýni, stundum með fullum rétti, en oftar þó af mik- illi ósanngirni og skilningsleysi á hinu margþætta og vandamikla staríi, er þar fer fram daglega. Útvarpið hefur frá öndverðu átt við- marga örðugleika að etja, — á frumbýlisárunum við mik- inn fjárskort og gjörsamlega óviðunandi húsakost, er hvort- tveggja háði mjög starfsemi þess og viðgangi, en auk þess hefur því reynzt erfitt að fá gott og fjölbreytt efni til flutn- ings. Á sumum þessara örðug- leika hefur nú verið sigrazt. — Fjárhagur útvarpsins mun nú standa traustum fótum og húsa- kostur þess hefur stóraukizt frá því, sem áður var, þó að nú sé svo komið að hann sé hvergi nærri fullnægjandi og brýn nauð syn sé á því að útvarpið eignist sitt eigið hús, er geti orðið til frambúðar og búið sé öllum beztu tækjum til starfrækslunn- ar, sem fáanleg eru. —■ En ekki hefur útvarpinu ennþá tekizt að ley-sa þrautina um vandað og fjölbreytt dagskrárefni og liggja að því ýmsar ástæður. Það gefur auga leið að með jafn fámennri þjóð og íslendingar eru, er ekki um mikið mannval að ræða er sótt verði til vandað og veiga- mikið útvarpsefni eins og méðal stórþjóðanna. — Listamenn okk- ar og skáld, sem nokkuð kveður að, er aðeins fámennur hópur, sem ekki er alltaf tiltækur, og verður útvarpið því oft að láta sér nægja það næstbezta, eða jafnvel eitthvað þaðan af verra. eins og allir útvarpshlustendur kannast við. — En meinið liggur ekki aðeins í fólksfæðinni. — Það liggur miklu dýpra, — sem sé í skilningsleysi og vanmati forráðamanna útvarpsins á þeirri vinnu, sem liggur á bak við gott útvarpserindi, snjalla skáldsögu eða leikrit eða fagurt Ijóð. — Af þessu vanmati útvarpsins á starfi þeirra manna, sem það þarf á a5 halda til flutnings á góðu dag- skrárefni, stafa þau hörmulegu mistök, að útvarpið greiðir svo naumlega fyrir flutt efni, — að minnsta kosti hið talaða orð, að margir meðal okkar beztu rithöfunda og skálda, telja það tæplega ómaksins vert a5 vinna fyrrr þessa stofnun. Hlýtur þessi sparnaðarstefna útvarpsins að há stórkostlega starfsemi þess og draga geysilega úr þeim menningaráhrifum, sem það ann- ars gæti haft og því er ætlað a<5 hafa. — í hátíðadagskrá útvarpsins í tilefni afmælisins kenndi margra grasa. Hugnæmar ræður voru fluttar, íslenzk tónlist leikin, gengið með hlustendum um. sal- arkynni útvarpsins, og kynntar fyrir þeim hinar mörgu starfs- deildir stofnunarinnar. Auk þess voru . fluttar „útvarpsraddir í aldarfjórðung". þar sem heyra mátti tala þá miklu mælskumenn Guðmund Friðjónsson og Árna Pálsson, prófessor, sem báðir eru látnir fyrir nokkrum árum, og Jónas frá Hriflu. — Var allt þetta gott og blessað, en einna hugnæmust þótti mér ræða Helga Hjörvars, fyrsta formanns út- varpsráðs, einkumhin vinsamlegu orð hans í garð fyrrverandi út- varpsstjóra. Var auðheyrt a5 Framh. á bis. 12

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.