Morgunblaðið - 03.01.1956, Side 9

Þriðjudagur 3. janúar 1956
MORGVNBLAÐIÐ
9
Látum ekki eingöngu skapsmunina stjórna
því að við berjumst, heldur kenni skyn-
semin okkur einnig að vinna saman
SENN er enn eitt árið liðið í ald-
anna skaut. Við íslendingar
kveðjum það með þakklæti. Flest
hefur gengið þjóð okkar í haginn
þess sem við litlu eða engu ráð-
um um sjálfir, annað en Norður-
landssíldin og sumarveðráttan á
Suð-vesturlandi. Urðu menn þar
fyrir óþægindum og tjóni. Bót er
Þó, að ríkið hefir hlaupið undír
bagga með mörgum og með því
dregið úr sárasta sviðanum. Er
það mikið gleðiefni, að menn
þurfi ekki lengur að þola sult né
seyru, hörmungar né horfelli
vegna íslenzks misæris. En mjög
áríðandi er, að ekki sé misnotuð
aðstoð ríkisins og aldrei umfram
brýnar þarfir, svo sá sálarháski
hendi okkur ekki, að íslenzk
sjálfsbjargarviðleitni og íslenzk-
ur metnaður gangi kaupum og
sölum fyrir almannafé.
★
EN þótt forsjónin hafi verið ís-
lendingum gjafmild og góð
á þessu ári og flest hafi gengið
að óskum, hefir okkur þó illa
farnast enda höfum við verið
grimmir eigin böðlar.
í útvarspræðu þeirri, sem ég
flutti um síðustu áramót leyfði
ég mér að leiða athygli þjóðar-
innar að því, að framleiðsla til
lands og sjávar væri rekin með
stórvægilegum halla, sem almenn
ingur yrði að endurgreiða beint
Og óbeint. Minnti ég þjóðina á, að
hún býr nú við betri kjör en flest
ar eða allar aðrar þjóðir og mælt-
ist til að menn felldu nú niður
frekari kröfur á hendur þeim at-
vinnurekstri, sem ekki væri leng-
ur auðið að starfrækja án ríkis-
styrks. Ég sagði þjóðinni í fullri
hreinskilni, að ef haldið væri
áfram að íþyngja atvinnurekstr-
inum, væru menn vitandi vits að
fella verðgildi krónuxmar. Fór ég
um það m.a. þessum '"•ðum:
★ V,
„Ég er ekki einn af minni spá-
mönnunum af því, að ég er eng-
inn spámaður. En þó spái ég nú
— ég segi það fyrir — að ef menn
halda uppteknum hætti og krefj-
ast æ því meir af framleiðslunni,
sem ver vegnar, þá er jafnvíst, að
þjóðin kallar skjótlega yfir sig
nýtt gengisfall, eins og vist er, að
steinninn, sem sleppt er úr hend-
inni, fellur til jarðar en flýgur
ekki í loft upp. Menn vita þetta,
en hafa þá vitneskju að engu.
í þéssu kapphlaupi virðist eng-
inn vilja nota traust manna til að
koma viti fyrir þá, heldur þyk-
ist sá mestur, sem geystast fer. —
Enginn viil vera annars eftirbát-
ur og enginn læzt skilja, að enda
þótt ein stétt geti hagnazt á kostn
að annara, hagnazt þó enginn þeg
ar allir eru komnir á leiðarenda.
þegár allir hafa fengið fram-
gengt kröfum sínum, fá allir
fleiri krónur, sem að sama skapi
verða smærri.
Fram hjá þessari staðreynd
xeynd getur enginn hlaupið frem
ur en menn hlaupa af sér skugga
sinn.
Þetta kapphlaup er því hreint
feigðarflan að óbreyttum hag
f r amleiðsl u nnar“.
★
Ég fór um þetta ýmsum fleiri
orðum, sem hér skulu ekki rakin,
en kjarni míns máls var sá, að ég
bað menn að slá skjaldborg um
Strónuna en varast að stofna til
mýs kapphlaups milli kaupgjalds
•og afurðaverðs, sem öllum ætti að
•vera orðið ljóst að er sama og
verðfelling peninganna.
Því miður voru þessar viðvar-
anir mínar að vettugi virtar. Eft-
ir langvarandi og þjóðhættuleg
verkföll, tókst að knýja fram
kaupgjaldshækkanir, sem voru
í öndverðu um 13^1%. í kjölfar
sigldi hekkað þjónustugjald á
Það er skyida hvers einstaklings í hverri
deilu að hugsa mólin bæði író sjonarmiði
sjÉlfs sín og þjóðnrheiIdorinnQr
Áramótaræða Ólafs Thors
forsætisráðherra
Ólafur Thors forsætisráðherra.
öllum sviðum, og er erfitt að meta
hvort það hefir ekki víða verið
umfram nauðsyn. Loks hækkaði
svo verðlag landbúnaðarafurða í
samræmi við giidandi lagafyrir-
mæli.*Af þessu leiðir að sjálf-
sögðu hækkun á vísitölunni og nú
er svo komið, að atvinnurekendur
verða að greiða um 20% hærra
kaup en í fyrra, og er þó enn í
vændum ný vísitöluhækkun. —
Bíða menn nú úrslita um það
með hverjum hætti ríkisvaldið
ætlar að taka aftur af þegnunum
það fé, sem með þarf tii að hindra
stöðvun framieiðslunnar. Mtmu
þá flestir launamenn skila leif-
unum af ímynduðum hagnaði
kauphækkananna. Er þá hring-
rásinni að því leyti lokið: Hækk-
að kaupgjald, hækkað þjónustu-
gjald, hækkað afurðaverð, ný
kaupgjaldshækkun, hækkaðar á-
lögur á almenning svoríkið megni
að hindra stöðvun framleiðslunn-
ar, sem allir beint eða óbeint lifa
á. Þetta er viðburðarásin.
MENN halda ef til vill, að allt
sé þetta meiniaust þótt það
sé ef til vill gagnslaust. En því
fer fiarri. Hér hefir skeð fleira
en það, að hvei stéitin éti að
mestu frá hinni ávöxt kauphækk-
Iananna, en hið opmbera það sem
afgangs er. Þessi hrmgrás nefir
í leiðinni bitið stórt skarð í verð-
litlu krónuna okkar. Þeirri stað-
reynd er tilgangslaust að reyna að
levna. Hún sést á stórfeldri hækk
un fjárlaga ríkis og bæjar- og
sveitafélaga og hún talar daglega
skýru máli við buddu húsmóður-
innar og raunar allra þjóðféiags-
þegnanna, sem nú orðið vita
ósköp vel að þótt krónurnar, sem
handleiknar eru, séu að vísu fleiri
en áður, þá eru þær líka minni
en þær voru.
Hér hefur verið ívamið mikið
óréttlæti gegn mönnum, og ekki
sízt þeim, sem með elju og spar-
semi höfðu önglað saman ein-
hverju til ellinnar. Slíkt órétt-
læti er hróplegt. En miklu þjóð-
hættulegra er þó hitt, að þessi
gálausa meðferð krónunnar rýrir
að sjálfsögðu trúna á gildi henn-
ar og því að sama skapi söfnun
sparifjár í landinu. En fáum
þjóðum er aukning sparifjár jafn
áríðandi sem íslendingum jafn
mikill sem skortur er hér á reiðu
fé miðað við hin óteljandi verk-
efni sem framundan bíða Stöðv-
ist sparifjáraukningin verður
ekki auðið að viðhalda fram-
leiðslutækjunum hvað þá að auka
þau. í kjölfarið siglir atvinnu-
leysið. Þá skilja menn kannske
hvað það þýðir að leggja þyngri
klyfjar á framleiðsluna en hún
fær undir risið. En það er sorg-
lega seint, og getur reynzt of
seint. Út í þá sáima fer ég ekki
í kvöld.
★ ★
Enn væri hægt að setja krón-
una í sinn fvrri sess. Þau úrræði
þýðir ekki að nefna við íslend-
inga. Þau virðast kalla á fórnir,
þótt revndin yrði sennilega önn-
ur ef hóflega og skynsamlega er
að farið. En í fjármáiaþroska og
fjármálamenningu stöndum við
nágrannaþjóðum okkar mikið að
baki. Liggja til þess gild rök.
Við höfum lengst af búið við ör-
birgð og armæðu í landi okkar.
í skjótri svipan birti í lofti. Hag-
ur almennings batnaði mikið og
margir komust til bjargálna. Fn
vart höfðu þessi ánaegjulegu um-
skipti orðið á högum þjóðarinnar
fyrr en yfir reið hið mikia pen-
ingaflóð ófriðaráranna. Þá misstu
flestir fótanna. Kunna nú of fáir
með fé að fara. Af því súpum við
seyðið. En vonandi læra menn af
þessari síðustu og verstu revnslu.
Ég staðhæfi og vænti að nú
verði mér trúað að allar eru þess-
ar aðfarir okkur til tjóns og ávirð
ingar. Við höfum ieikið okkur að
eldinum og brennt okkur. Sárs-
aukinn er þó þolandi ef okkur
skilst að þessi víti eru til varn-
aðar og verði því ekki endur-
tekin.
ENN eitt langar mig að minnast
á af því sem miður er í fari
okkar íslendinga. í skiptum okk-
ar við erlendar þjóðir ber stund-
um á því, að íslendingar telja sig
svo litla að allt sé auðið að láta
eftir þeim, en um leið er steigur-
lætið svo mikið, að við þykjumst
allt vita og viljum einir öllu ráða,
eila helzt segja slitið tengslum
við frændur og vini. En sé ætlast
til að við gerum eitthvað fyrir
aðra annað en þá að gefa ríflega
fjárfúlgu eftir okkar efnahag,
kemur annað hljóð í strokkinn.
Þannig láta eftirlætisbörnin
þangað til þau hafa menntast í
lífsins skóla. Sú fræðsla er stund-
um dýrkeypt og Sársaukafull.
Þetta og margt svipað ber okk-
ur, sem forystu hefur verið falin,
að segja þjóðinni. Ella bregðumst
við skyldunni af andvaraleysi eða
ímvnduðum ótta við það aimenn-
ingsálit, sem við höfum látið
undir höfuð ieggjast að móta.
Hér skal staðar numið um vand
lætingarnar. Mörgum háttvirtum
hlustendum mun þykja nóg kom-
ið. En auk þess liggur mér margt
fleira á hjarta, sem mig langar að
víkja að, þótt engu verði gerð
sæmileg skil og raunar tímans
vegna aðeins á fátt eitt drepið.
ur jafnvel eitt eínasta víxlspor
tortímt allri heimsmenningunni
og raunar líka mannkyninu
sjálfu. Og það er líka gott að vera
afkomandi tápmikiila og vitibor-
inna forfeðra, sem hertir í ald
anna örlagaleik, hafa skilað okk-
ur líkamlegri hreysti og andiegu
atgerfi, sem með -auknu þjóð-
frelsi og þeim batnándi efnahag,
sem í kjölfarið sigldi, hefur megn
að að gera kraftaverk, sem er-
lendir undrast yfir og dá, svo að
við krílin á hjara veraldar vekj-
um í vaxandi mæli eftirtekt og
aðdáun umheimsins.
A hátíðisdögum þjóðarinnai
hættir mér til að minna á þessí
kraftaverk. Mér finnst menn hafi
til þess sama rétt og að syngjp
„Heims um ból“ á jólunum, „Nii
árið er liðið“ á gamlársdag oj'
þjóðsönginn 17. júní. Á slíkum
hátíðisdögum geta menn orðiö
barnalegir. Þá langar að tínn
fram og horfa á afrek síðustu ára-
tuga eins og krakkarnir ieika sér
að gullunum sínum. Nýju, stóru
og fallegu skipin og allar flugvél-
arnár, hin geysimikla iðnvæðing.
ræktun landsins og hýsing i
byggð og borg, stórvirkjanir, allt?
herjar rafvæðing, vegir, brýr,
símar, hafnir og vitar. Er þá enn
ógetið lista og vísinda, og skóla
og tryggingalöggjafar, sem mörg-
um þykir mest til koma, aul
margs annars.
Allt eru þetta gullin okkar
djásn, sem síðustu kynslóðir
hafa prýtt fald móður sinnai:
með.
AVETTVANGI stjórnmálanna
er nú við margvíslegan
vanda að etja. Ég tel, að þjóðin
geti sjálfri sér um kennt. Ég játa,
að sú þjóð, sem forsjónin hefir
leikið við eins og okkur síðustu
áratugina, verðskuldar ekl^ert
nema ævarandi skömm og fyrir-
litningu. kasti hún gæfu sinni á
glæ. En ég trúi því aldrei, að svo
verði um okkur íslendinga fyrr
en ég horfist í augv við það.
★ Vr
Stundum held ég, að við fs-
lendingar séum allra þ.jóða ham-
ingjusamastir. Það er ósköp gott
að vera smáþjóð, sem rná mis-
stíga sig án þoss að skaða nokk-
urn nema sjálían sig. Spor stór-
veldanna t- . örlagarík. Þxr get-
Og svo er þjóðin sjálf, þráti
fyrir alla gallana mikil merkis-
þjóð. Annars hefðum við ekki af-
rekað því, sem raun ber vitni. Og
annars hefðum við nú ekki meira
að bíta og brenna en flestir aðrn
Og annars ættum við ekki unga
menn, sem eru að verða jafn-
okar veraldarinnar mestu snill-
inga í örðugustu heilans íþrótt*
mörg heimsfræg skáld og einn a>‘
5 eða sennilega þó heldur annav
af tveim mestu orgelsnillingum
veraldarinnar, auk furðu margra
listamanna á mörgum sviðum. —
Slík þjóð, sem auk þess má mikl-
ast af dugmestu, harðfengustu og
fengsælustu fiskimönnum verald-
arinnar og ótal dugnaðarforkum
og jarðvöðlum á öllum sviðum, —
slík þjóð verðskuldar heitið, sem
erlendur menntamaður, sem
heimsótt hafði 30 þjóðlönd, gaf
henni í sumar: „Dásamlegasta
smáríki heimsins“. Og íslenzku
þjóðina taldi hann „bezt upp-
lýstu þjóð heimsins". Vissi hann
þó ekki hversu margir íslenzkiv
menn í öllum stéttum eru vegna
kjarks síns, þrautseigju og þol-
gæðis, fórnfýsi, fámælgi, festu og
skaphafnar allrar í röðum þess
sanna andlega aðals, sem er dýr-
mætasta eign sérhverrar þjóðav
Það er dauður maður, sem ekki
kenn. t -éttláts þjóðarmetnaðar
um leið og hjartað fyllist auð
mýkt ð egjanlegu þakklæti tii
forsjónai nnar fyrir gæðin og
gjafmildina. Og hver er sá að
hann gleðjist ekki yfir því að
mega kallast kvistur af þessuru
meið?
Ég trúi þvi þar til annað reyn
ist, að slík þjóð leysi vanda sinn
sjálf, iika sjálfskaparvítin, sem
þó jafnan eru verst. Og vandinn,
sera nú er framundan beygir okk
ur ekki. Hann leysist eins og allur
annar vandi. Helzt sem fyrst, þvi
það er okkur. öllum fyrir beztu.
Svo lítum við fram á veginn og
tökum undir með Hannesí Haf-
stein;
Frxmh. á blk 10