Morgunblaðið - 01.09.1956, Blaðsíða 8

8
MORCIJ iSBLÁÐlE
Laugardagur 1. september 1958
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
I ramkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjóri: T/altýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingax og afgremsla: Aðalstræ-ti 6. Sími 1600
Áskriítargjald kr. 25,00 á mánuði innanlands,
í iausasölu kr. 1,50 eintakið
C\lendinqur eriendiá :
S.Í.S. er stœrsti
milliiiounnn
Þ
kAÐ ER alþjóð kunnugt, að
síærsti innxlytjandi á íslandi
;v Samband íslenzkra samvinna-
féiaga, sem ílytur inn og dreifir
vörum til nær allra kaupíélaga
landsins. Af þessu leiðir að SÍS
er jafnframt stærsti milliliður
iandsins,
En þegar Timamenn tala um
milliliðag'róða gleyma þeir þessu.
Þeir halda að þjóðin sé svo
heimsk, að halda að verzlunar-
starfsemi SÍS sé fyrst og fremst
einhver góðgerðastarfsemi en
verzlun allra annarra miði að því
að féfletta almenning.
í þessu sambandi mætti rifja
upp nokkrar staðreyndir.
Þess er þá fyrst að geta, að
til þessa hefur vöruverð ekki
verið lægra hjá SÍS og fé-
lögum þess almennt en hjá
einkaverzluninni, enda þótt
félagsverzlunin njóti mikils-
veröra skattfriðinda sam-
kvæmt landslöguni.
Það er einnig athyglisvert, að
þar sem samkeppnin um verzlun-
ina nýtur sín bezt, t. d. hér í
höíuðborginni, verzlar almenn-
ingur langsamlega mest við
einkaverzlunina. Hlýtur það að
spretta af því, að hún býður
fólkinu sízt lakari kjör.
í þessu sambandi mætti minna
kommúnista, sem stjórna Kaup-
félagi Reykjavíkur á það, að á
s.l. ári stóð reksíur þess verzl-
unarfyrirtækls svo að segja á
núlli þrátt fyrir 30 millj. kr.
veltu þess á árinu. Árið þar á
undan var tap á rekstrinum. Þá
lýsti framkvæmdastjóri KRON
því einnig yíir í skýrslu um
starfsemina, að „áhugi almenn-
ings færi minnkandi“ fyrir við-
skiptum við það.
Bendir þetta íil þess að fé-
lagsverzlunin gæti hagsmuna
almennings betur og tryggi
því hagstæðari viðskipli en
einkaverzlunin, sem hinir svo
kölíuðu vinstri flokkar leggja
stöðugí í einelti? —• Sannar-
lega ekki.
SÍS er notað sem póli-
tískt baráttntæki
Allt hjal Framsóknarmanna
um að SÍS eitt gæti hagsmuna
almennings í verzluninni er þess
vegna þvættingur einn. SÍS trygg
ir ekki fólkinu lægra vöruví'-ð
en einkaverzlunin. Og margir
forystumenn þess, eins og t. u.
kaupíélagsstjórinn í Vík í Mýr-
dal, halda því fram, að hag-
kvæmast sé að einn aðili anmst
verzlunina í hverju héraði.
Forvígismenn félagsverzlunar-
innar vilja þannig útrýma sam-
keppninni og tryggja sjálfum sér
ainokunaraðstöðu.
Ekkert sannar betur ,en
einmitt sú staðreynd, að þeir
vita, að þeir geta ekki boðið
almenningi hagstæðari verzl-
unarkjör en einkaverzlunin
býður í frjálsri samkeppni. —
Þess vegna krefjast þeir ein-
okunar og séraðstöðu.
Það ólán hefur hent samvinnu-
félagsskapinn á íslandi að hann
er freklega misnotaður af hálfu
Framsóknarflokksins í pólitísku
augnamiði. Þess vegna hefur
verzlunin verið dregin inn í
stjórnmáladeilur hér á landi í
ríkari mæli en tíðkast í nokkru
öðru landi.
S j álf stæðisf lokkurinn
og verzlunin
Aistaða Sjálfstæðisflokksins til
A
gar
k
ctnn
L
ct
ctnn
verzlunarinnar er skýr og ótví-
ræð. Hann telur að írjáls sam-
keppni eigi að ríkja milli einka-
verzlunar og félagsverzlunar á
jafnréttisgrundvelli. Það sé bezta
tryggingin fyrir hagstæðari verzl
un fyrir almenning, Þá geti fólk-
ið beint viðskiptum sínum til
þeirra, sem lægst vöruverð bjöða
og bezta og fullkomnasta þjón-
ustu.
Gegn þessu sjónarmiði hefur
Framsóknarflokkurinn alltaf bar
izt. Sjónarmið hans er bezt túlk-
að með orðum kaupfélagsstjórans
í Vík, sem lýsti því yfir að ein
verziun ætti að vera í hverju
héraði. Afnám samkeppninnar
væri það, sem keppa bæri að.
Að þessu takmarki hefur
Tímaliðið alltaf stefnt. Það hefur
ekki hikað við að beita hvers
konar hlutdrægni, fantabrögðum
og misnotkun opinbers valds til
þess að ná því. En til þessa tíma
hefur almenningur í landinu ekki
viljað aðhyllast þessa stefnu í
verzlunarmálum.
Þjóðin vill geta valið og
hafnað. Hún vill ekki fá yfir
sig einokun pólitískrar klíku
í viðskiptamálum. Til þess er
reynsla hennar af verzlunar-
ófrelsinu alltof bitur og dýr-
keypt.
Oftrúin á höftin
Höft og bönn í verzluninni hef-
ur verið eitt af úrræðum Frarn-
sóknar til þess að koma frjálsri
samkeppni og heilbrigðum við-
skiptaháttum á kné. Ekkert er
líklegra en að til þeirra muni
nú verða gripið undir því yfir-
skyni, að verið sé að „tryggja
hagsmuni fólksins". En almenn-
ingur veit að tilgangurinn er
ekki sá, heldur allt annar. Hann
er sá, að skara eld að köku
þeirrar pólitísku sérhagsmuna
klíku Tímamanna, sem hefur
sölsað undir sig yfirráðin í sam-
vinnufélagsskapnum og misnot-
að hann í þágu Framsóknarflokks
ins. Það sýnir t. d. einstæða ó-
skammfeilni og frekju þegar SÍS
er látið lána Framsóknarflokkn-
um stórfé til húsakaupa í Reykja-
vik. En það mál liggur nú ljóst
fyrir og er öllum almenningi
kunnugt.
Sjálfstæðisflokkurinn mun
framvegis sem hingað til berj-
ast fyrir verzlun, sem fær sé
um að tryggja þjóðinni hag-
kvæm verzhmarkjör. Leiðin
til þess er fyrst og fremst
frjáls samkeppni en ekki ein-
okun pólitískra yfirgangs-
manna, sem setja hagsmuni
klíku sinnar ofar hagsmunum
almennings.
i í
atí tntíÍct ctbátrctlzt
ucjóa
Jór
tjrja
l
k
um. Ég þekki um þessar mundir
aðeins einn, sem málar landslag
— allir aðrir mála abstrakt.
★
E,
K.
aúpmannahafnarblað-
ið „Berlingske Tidende" birti í
vikunni stutt viðtal við íslenzk-
an málara, Karl Kvaran, sem nú
dvelst í Kaupmannahöfn. Karl er,
I
ínngangmum segist
Kárl hafa dvalizt í Kaupmanna-
n kæra íslendingar sig
þá nokkuð um abstrakt? — held-
ur blaðamaðurinn áfram.
— Nei, ekki eru mikil brögð að
því, en það er ekki það mikil-
vægasta. Við fáum nokkurn stuðn
ing hjá ríkinu, sem stöku sinn-
um kaupir eina og eina mynd í
listasafn sitt, en fólki er lítið
gefið um abstrakt — og á veggj-
um flestra híbýla hanga aðeins
fjölskyldumyndir, eftirmyndir og
nokkur léleg málverk. Ég hef
Verið svo heppinn að eignast
höfn á árunum 1945—1949 — og i stuðningsmann, sem er mála-
lagt þá stund á nám í lisfgrein- j færslumaður — og kaupir við og
inni. Alltaf hafi hann langað til j við mynd af mér — ef til vill
þess að komast aftur til Hafnar, I mestmegnis, til þess að hjálpa
eins og kunnugt er, einn af þeim' og. "u ,he/ðls hann lpksins getað I mér, þegar ég þarfnast peninga
sem lagt hafa stund á hina svo-
kölluðu „abstrakt“-list — og
það væri fróðlegt fyrir okk-
ur að vita hvað abstarkt-
málarinn segir erlendis um
þá listgrein — og horfurnar
veitt sér það.
— Hvaða grein listmálunarinn- I
ar aðhyllizt þér mest? — spyr i
blaðamaðurinn.
— Ég er abstraktmálari. Áður
og fyrr, á námsárunum, gerði ég
myndrænar myndir, en það var
hér heima. Stefna þessi í listmál- enginn töggur í þeim, ég varð
un hefur ekki notið ýkjamikilla þreyttur á þessu — það skeði ekk
vinsælda hér á landi, enda berá j ert. Þá byrjar maður að hugsa —
svör Karls við spurningum j og finnur smám saman leiðina til
danska blaðamannsins það með abstrakt. Þannig hefur farið fyr-
sér. "I ir flestum íslenzkum listmálur-
til litakaupa.
*er lifið þá ekki af list»
inni?
— Nei, það get ég ekki. En —
í fyrsta lagi bý ég ásamt konu
minni og tveim börnum hjá föð-
ur mínum, sem er póst- og sím-
stjóri og — í öðru lagi vinn ég
4—5 mánuði á hverju ári við að
leggja síma í hús. Þá er ég ,á
fleygiferð, því að þann tíma er
sem betur fer mikið að gera.
★
Viðfangsefni Karls Kvarans voru í fyrstu myndræn, en síðar sneri
hann sér að „abstrakt".
ísland og íiamleiðslo þess sýnd i sjónvarpi
vinna aðrir listmálar
einnig slík störf?
— Þeir eru tilneyddir. Ef til
vill veldur það undrun, að ungir
abstraktmálarar eru svo fjöl-
mennir á Islandi, en það á eink-
um rætur sínar að rekja til þess,
að löngum hefur náið samband
verið milli okkar málara og
franskrar listar. Þegar íslenzkur
málari fær tækifæri til þess að
bregða sér út fyrir landsstemana
— fer hann yfirleitt til Frakk-
lands — og listamenn sem Picasso
og Matisse hafa haft mikið gildi
fyrir íslenzka listmálara. Einnig
má í þessu sambanöi nefna dansk-
an málara, en það er Richard
Mortensen, mikill listamaður. Því
rniður hef ég aldrei verið í Frakk-
landi.
VF ætir þá eftir allt
engra áhrifa rneðal listmálaranna
frá hinni stórbrotnu íslenzku
náttúru?
— Hún getur gefið ókkur hug-
myndir í litasamsetningu. Ég nýt
þess að mála abstrakt, að þraut-
hugsa hlutina og fást við vanda-
málin. Það er eins og að leggja
upp í ferð, sem alltaf er skemmti-
legt — skemmtilegt vegna þess, _
að aldrei er vitað hvert ferðinni
er heitið, hver árangurinn verð- \
ur — og reynslan lieíur sýnt mér,
að ég næ beztum árangri þann
tíma, sem ég vinn jafnframt að
símalögnum — aðeins, ef ég hef
frístundir til þess að mála — þá
tek ég mig á. Ef tíminn er nægur,
er hætt við að mikið af honum
farí í hangs — og þess vegna er
ég ánægður yfir að hafa tvenns
konar starf.
Þ E G A R viðskiptamálaráð-
herra Tékka, Frantisek Kraj-
cir, heimsótti ísland í júlí sl.,
var með honum í förinni kvik-
myndatökumaður að nafni
Josef Cepelák. Meðan hann
dvaldist hér, tók hann geysi-
mikið af kvikmyndum af
landi og þjóðháttum. Er þegar
farið að sýna þessar kvikmynd
ir í sjónvarpi og verður heil
kvikmynd um landið tilbúin
inn skamms með viðcigandi
texta á tékknesku.
RÁÐIIERRA SKOÐAR
UMBÚÐIR S.H.
Fyrir nokkrum dögum voru
kaflar úr kviltmynd Cepeláks
sýndir í tékkneska sjónvarp-
inu. Var það frásögn af heim-
sókn tékkneska ráðhcrans til
íslands. Þar voru m.a. sýndar
svipmyndir úr íslenzkum
sjávarútvegi, róður með fiski-
bát frá Akranesi og heimsókn
í hraðfrystihús Ingvars Vil-
lijálmssonar á Seltjarnarnesi.
Einn þáttur myndarinnar
sýndi t.d. Frantisek Krajcir,
ráðherra, skoða fiskumbúðir
Sölumiðstöðvar hraðfrystihús-
anna, sem prentaðar eru með
tékkneskri áletrun fyrir mark
að þarlendis.
KVIKMVND SÝND VIÐS
VEGAR UM LANDIÐ
Eftir um 10 daga verður til-
búin til sýningar kvikmynd sú
sem Josef Cepelák tók hér á
landi í ferðinni. Verður það
löng kvikmynd, sem sýnir
land og þjóð og að sjálfsögðu
er þar lögð áherzla á sjávarút-
veg íslendinga og framleiðslu-
vörurnar sem þeir selja til
Tékkóslóvakíu.
0,
g nú verðið þér hér
nokkra mánuði, en á hverju lifir
fjölskylda yðar þá á meðan?
— Það veit ég ekkert um —-
og þó, jú — auðvitað veit ég
það. Foreldrar mínir annast hana
vel meðan ég nem hér I söfnun-
um, fer á sýningar_ og ræði við
gamla námsfélaga. Ég er viss um
að það ber ríkulegan ávöxt, er
ég kem heim aftur og hef starf
mitt.