Morgunblaðið - 01.09.1956, Blaðsíða 10

10 M O R G U N B L Á Ð IÐ Laugardagur 1. september 1956
FRA SAMBANDI UNGRA SJÁLFSTÆÐISMANNA RITSTJÓRI: ÞÓR VILHJÁLMSSON

SÁLFRÆÐI VID
EINHVERN TÍMA snemma í
sumar rakst ég á þunna bók í
bókahillu systur minnar og stóð
Sumarást á kilinum. Nafnið þótti
mér benda til, að einhver snjall
maður hefði nú dottið ofan á ó-
snaraða bók eftir Margit Ravn
eða nöfnu hennar Söderholm, en
hugðist þó stilla mig um að lesa
hana að sinni. Þá rak ég augun
í höfundarnafnið, Sagan, og
minntist þess um leið að hafa
heyrt franskrar ungmeyjar með
því nafni getið sem eins mesta
furðuverks í heimi bókmennta
hin síðari ár, — talin hátt upp
í það eins merkileg og^landi henn
ar, atómskáldkonan Minou, sem
varð 9 ára fyrir nokkru. Við nán-
ari athugun kom líka í ljós, að
hér var um að ræða bókina Bon-
jour Tristesse eftir Francoise
Sagan, frumsmíði hennar, sem
hún rak saman í snarheitum hér
um sumarið, þá 18 ára. Síðan
skilst mér prentvélarnar báðum
megin hafsins hafi varla haft við
að fulln^egja eftirspurninni eftir
nýjum eintökum.
Það má geta nærri, með hverri
eftirvæntingu maður hefur lest-
ur svo frægrar bókar, — og
sennilega var það einmitt vegna
þess, sem ég varð fyrir nokkrum
vonbrigðum. Mér þótti sagan held
ur leiðinleg og tiiþrifalítil, — í
stuttu máli tæplega þess virði, að
svo mikið veður væri út af henni
gert. Nú er það ekki sérlega við-
kunnanlegt að sitja uppi með því-
líkar hugleiðingar að loknum
lestri bókar, sem getur á kápunni
vitnað til sprengvirðulegra heims
blaða um að hún sé meistaraverk.
Svo að ég fór aftur yfir söguna
og tókst þá með harðfylgi að ná
þeim gleðilega árangri að koma
örlítið meira samræmi á álit mitt
og heimsblaðanna, — a.m.k. skilja
betur, hvað komið hefði skáld-
orðinu á ungfrú Francoise. Ekki
býst ég þó við að lesa hana ótil-
neyddur í þriðja sinn, en eflaust
mundi þá snilld hennar blasa við
mér í enn meiri forklárun.
Eins og mörgum mun nú full-
kunnugt, er sögumaðurinn í bók-
inni stúlka milli fermingar og
tvítugs, Cécile að nafni. Saga
hennar greinir frá því, er hún
dvaldist ásamt föður sínum í
sumarleyfi við ströndina, og þeim
tíðindum, sem þar urðu í ásta-
málum þeirra hvors um sig. Fað-
SJÁVARSÍÐUNA
ir hennar, Raymond, leikur
tæplega neitt aðalhlutverk, um
hann upplýsist það helzt, að hann
er ekki einungis heimsmaður
mikill og sælkeri og einhver
snjallasti kvennamaður, sem sög-
ur fara af, heldur einnig hinn
bezti maður. Hann er ekkjumað-
ur, en hefur sem sagt síður en
svo átt við kvenmannsleysi að
stríða. Dóttirin, Cécile, hefur þó
vanizt háttum hans ágætlega, —
þau hafa lifað áhyggjulausu
skemmtanalífi og eru miklir
kunningjar. Þótt Cécile sé ung
að árum og hafi til skamms tíma
dvalizt á klausturskóla, hefur
sarnvera þeirra feðginanna kennt
henni að umgangast heiminn
feimnislaust, — henni geðjast bet-
ur að whisky en heimspeki, en
hún er langt frá að vera neinn
einfeldningur. í upphafi frásagn-
arinnar er í tygjum við pabbann
kona sú, er Elsa heitir Macken-
bourg, og dvelst hún hjá þeim
þar í sumarhúsinu. Hún er til-
tölulega ung, mjög ásjáleg, en
ekki ýkja greind. Litlu síðar
kemur til sögunnar Anne nokk-
ur Larsen, sá aðili bókarinnar,
sem einna mesta forvitni vekur
og sem verður að teljast sögu-
hetjan ásamt Cécile sjálfri. Anne
þessi er jafnaldri föðm-ins og
forn vinkona konunnar hans
sálugu. Hún má heita algjör and-
stæða hans að lunderni og hátt-
um, svöl og hófsöm og hlynnt
reglusömu líferni. Glæslleg kona
og stórgáfuð samkvæmt upplýs-
ingum Cécile. — Ein persóna enn
er nefnd til sögunnar, ungur mað-
ur, Cyril að nafni. Hann á það
sammerkt við hinn karlmanninn,
föðurinn, að vekja ekki áhuga
lesandans svo nokkru nemi, —
reyndar mun síður. Cyril er mesti
myndarmaður og heiðurspiltur,
en um fátt framúrskarandi, sem
herra Raymond er þó í kvenna-
málum. Það er samt hann, sem
verður ástmaður Cécile þarna á
ströndinni.
Rás viðburðanna í sögunni er
þarflaust að rekja hér ýtarlega. í
mjög grófum dráttum er hún sú,
að faðirinn gerist brátt afhuga
Elsu vegna Anne Larsen, og þau
ákveða að ganga í hjónaband.
Þessi tíðindi koma Cécile mjög
á óvart, þó að hún láti sér vel líka
í fyrstu. En áður en langt líður,
fer að myndast ofþensia í sam-
LESIÐ I
Ungf fóík rífjar upp sitthvaB það, sem minnisstæðasf er
eftir bóklestur þess nú i sumar
bandi stjúpmæðgnanna tilvon-
andi, „fullkomleiki" Anne verður
Cécile ofraun, og hún rís önd-
verð gegn áhrifum hennar og
afskiptum. Loks semur hún af
mikilli útsjónarsemi hernaðar-
áætlun til að koma Anne úr spil-
inu, heillast til að hrinda henni
í framkvæmd — og heppnast allt
of vel. Bak við þetta og innan
um er svo hennar eigið ævintýri
með Cyril, sem uppgötvast um
síðir vera á misskilningi byggt.
Af þessu ófullkomna ágripi
mætti halda, að bókin væri rétt-
ur og sléttur eldhúsreyfari. f
sannleikans nafni verður þó að
segjast, að svo er ekki. f lélegum
reyfara mundi aðalatriðið vera
sjálf atburðarásin, gjarnan fram-
leidd með slatta af sýrópi til
bragðbætis. Hér er hins vegar
allt á kafi í sálfræðilegum bolla-
leggingum Cécile, — og vissu-
lega er það einn af óvæntum
kostum bókarinnar, hversu glöggt
hún sér í gegn um sjálfa sig og
sumar aðrar persónur bókarinn-
ar. Og hún er ekki að leyna því,
sem hún sér. Ég er ekki frá því,
að sagan hefði orðið lífrænni og
skemmtilegri, ef höfundur hefði
látið fólkið kynna sig svolítið
meira sjálft með orðum og gerð-
um í stað þess að láta Cécile út-
mála allt svona nákvæmlega. Það
er yfirleitt ekki mikið að græða
á samræðum bókarinnar, enda
mannskapurinn kannski ekki til
þess fallinn að halda uppi' at-
hyglisverðum orö' t. Og
þar er komið að þ . í, sem ég lield
að verði mest um kennt, að sagan
tekur mann ekki sterkari tökum,
sem sé hvað fólkið í henni er
hundleiðinlegt liggur mér við að
segja. Það er tæpast, að manni
takist að fá samúð með eða áhuga
á nokkurri persónu að ráði, —
það eru þá helzt þær Cécile og
Anne. En Anne er fremur fá-
málug, og Cécile sjálf, sem alltaf
er á eintali við mann, — ja,
kannski er það einmitt þess vegna
sem maður verður hálfþreyttur á
henni á köflum. Þetta er því baga
legra sem lesandinn á ekki í ann-
að hús að venda með athyglina,
bakgrunnurinn er nefnilega í fá-
breyttara lagi, eiginlega bara
sandurinn, sjórinn og sólskinið.
Þeirri takmörkun til réttlætingar
má aftur segja einmitt þetta, að
hún bindur huga lesandans við
átökin, sem eiga sér stað með
fólkinu. Þessum átökum og at-
burðarásinni í heild er yfirleitt
þannig hagao, að hægt er að trúa
á þau nokkurn veginn, — skrípa-
leikur þeirra Elsu og Cyrils, sem
Cécile setur á svið, finnst mér
þó fremur eiga heima í skáldvei-k
um af öðru tæi.
Eitt er enn það einkenni bók-
arinnar, sem að nokkru má telja
bæði kost og löst, en það er stíll-
inn. Fyrst og fremst er það tals-
vert merkilegt, að svo kornungur
höfundur, (sem þar að auki er
■kvenmaður), skuli geta stillt sig
svo vel um væmni og auðkeypta
„rómantík" í frásögn og stíl. Auð-
vitað er slíkt kannski ekki svo
mjög í tízku um þessar mundir,
— þvert á móti —, en trúlega
hefði margur samt a. m. k. gert
tilraun til að hefja sig til flugs,
þar sem Francoise Sagan heldur
sig við jörðina. Stundum finnst
manni jafnvel gerast dálítið eyði-
merkurlegt á síðunum hjá henni
og skáldlegheitin ekki mega
minni vera. Þeim bregður þó fyr-
ir, og frá ýmsu er fínlega sagt,
einkum í seinni hlutanum. Þá
tekst henni einstöku sinnum sú
Iist, að haga þannig fáum og lát-
lausum orðum, að aðalefnið lendi
milli línanna.
„Lesið Sumarást í sumarleyf-
inu“ stendur í auglýsingunum. Já,
því ekki það. Vonandi lætur samt
enginn gauraganginn í kringum
söguna og höfund hennar telja
sér trú um, að merkari bók hafi
tæplega verið slcrifuð í seinni tíð.
Hún getur verið vel sæmileg fyr-
ir því.
Árni Gunnarsson.
KYNLEGIR KVISTIR
Veraldarvitringar (The World-
ly Philosophers) heitir bók ein,
sem kom út í Bandaríkjunum fyr-
ir 2—3 árum og er eftir Robert L.
Heilbroner. Hún f jallar á alþýð-
legan hátt um æviatriði og
hugsjónir mestu hagfræðinga
heimsins, sem oft hafa haft meira
áhrifavald og ráðið meiru um
gang sögunnar en nokkur stjórn-
málamaður eða konungur. Og í
dag stjórna þessir menn heimin-
um frá gröfum sínum og skipta
honum í andstæðar fylkingar.
Þrátt fyrir þetta er kjarninn í
kenningum þeirra lítt kunnur
allri alþýðu, sem hefir efnahags-
vandamál vofandi yfir höfðum
sér á hverjum degi og enn minna
vita menn um ævi þeirra og um-
hverfi, þótt slíkt heyri til al-
mennrar þekkingar, þegar í hlut
eiga stórmenni, sem standa til-
höggvin upp á endann í lystigörð-
um eða glápa á fólk úr mynda-
römmum í stofum inni.
í Veraldarvitringum verða
þessir fjarlægu hagspekingar ó-
sköp mannlegir og kenningar
þeirra hreinn skemmtilestur. Er
vart unnt að hugsa sér furðulegri
hóp rnanna og ólíklegri til að
gjörbreyta heiminum. Meðal
þeirra var heimspekingur, prest-
ur, aðalsmaður, fagurfræðingur,
kauphallarbraskari og flakkari.
A.m.k. þrir þeirra komust vel 1
álnir en jafn mörgum hélzt aldrei
á fé sínu. Tveir voru frábærir
kaupsýslumenn, einn varð aldrei
annað en umferðasölumaður og
annar sólundaði öllum eignum
sínum.
Hagfræði í nútíma skilningi er
tiltölulega ung fræðigrein, því að
fyrstu sex þúsund árin, sem sög-
ur fara af mönnum, er hennar að
engu getið. Framleiðsla og sala
gæða var álitin háð viðteknum
unin sprengdi af sér miðalda-
fjötrana og heimurinn íæi'ðist
nær því að verða að einum mark-
aði.
Sá, sem fyrstur setti fram heil-
steyptar hugmyndir um lögmál
markaðsins, var Adam Smith,
heimspekiprófessor við háskól-
ann í Glasgow, í bók sinni Auður
þjóðanna, sem út kom árið 1776.
Smith var vitni að örum vexti
kapitalismans á byrjunarskeiði
hans og tók að athuga, hvaö ylli
honum. Samkvæmt skýringum
hans á efnahagslífinu, sá ágóða-
vonin bæði fyrir nægjanlegum
vörum og þjónustu og samkeppni
milli þeirra, sem framleiddu þessi
gæði. Samkeppnin og breytileg
áhrif frá framboði og eftirspurn
á markaðinum neyddu svo fram-
leiðendur til að laga sig að þörf-
um þjóðfélagsins. Ráð Smiths var
því, að ríkisvaldið léti hin vél-
rænu öfl markaðsins í friði, svo
að „einkahagsmunum og ástríð-
um manna" yrði veitt í þann far—
veg, „sem samrýmdist bezt hags-
munum alls þjóðfélagsins", svo að
orð hans sjálfs séu noíuð.
Þeir hagfræðingar, sem við
sögu koma eftir Adam Smith
fram til þessa dags, eru fjölmarg-
ir og því aðeins tök á að drepa
lauslega á nokkra þeirra. Má
fyrst nefna hina tvo sídeilandi
Englendinga Malthus og Ricardo.
Sá síðarnefnndi, sem var auðug-
ur, mælti með afnámi landeigna
en Malthus, b: / átækur prestur,
sem hafði komizt að þeirri frægu
niðurstöðu, að mannkyninu fjölg-
aði hraðar en matvælum handa
því, mælti í mót góðgerðarstarf-
semi. Hún yki aðeins á velmegun
hjá þeim lægst launuðu og líkur
fyrir fleiri barneignum þar með.
Andúð hans á offjölgun mann-
kynsins var sem sé viðbrugðið. í
samtímaheimild er honum lýst
þannig: „Hann er dagfarsprúður
maður og er kurteisin sjálf við
konur á meðan ekki er sjáanlegt,
að þær séu með barni“.
Fyrstu jafnaðarmennirnir, sem
komu fram á sjónarsviðið og settu
traust sitt og hald á skipulagn-
ingu efnahagslífsins, voru svo-
nefndir draumórajafnaðarmenn.
Var þeim fljótt varpað fyrir borð
j sem marhnútum. Karl Marx hafði
j fastari jörð undir fótum. Hann
hafði fyrir augum sér meiri auð
og meiri fátækt en nokkru sinni
fyrr, sem fyigt hafði í kjölfar
iðnbyltingarinnar. Spádómur
| hans eða réttara sagt örlagakennd
fullvissa, var, að ágóðavon fram-
leiðandanna yrði þeim að aldur-
tila (og nyti við það aðstoðar
kommúnista).
Af hagfræðingum 20. aldarinn-
SMITH
MALTÍÍUS
KEYNES
venjum og vilja þjóðhöfðingja
eða guðs. Enga grunaði, að slík
efnahagsstarfsemi kynni að lúta
eigin lögmálum. Sú hugsun skaut
fyrst upp kollinum seint á end-
urreisnartímabilinu, þegar verzl-
ar getur engan frægari en hinn
Ijóngáfaða fjármálamann, John
Maynard Keynes, sem vann sér
inn hundruð þúsunda sterlings-
punda með því að verzla með al-
þjóðagjaldeyri og vörur í hálf-