Morgunblaðið - 14.11.1956, Qupperneq 6

MORCVNBLAÐ1Ð
MiðvIIcudagur 14. n5v. *56
Fórnir Ungverja
hafa ekki verið
til einskis
RAUÐI HERINN hefur nú kæft
frelsisbaráttu Ungverja í þeirra
eigin blóði. í Búdapest situr nú
rússnesk leppstjórn kommúnista
en hún getur aldrei þvegið þann
blett af sér, hvorki í augum Ung-
verja sjálfra né umheimsins, að
hún á tilveru sína eingöngu að
þakka Rauða hernum, sem al-
menningur í Ungverjalandi hat-
ar nú af allri sálu sinni.
ÞEIR HAFA EKKI FALLIÐ
TIL EINSKIS
í hinum frjálsa heimi harma
menn hinn ungverska sorgarleik.
En þegar litið er á atburðina
þar í landi geta menn ekki varizt
þeirri hugsun að allar þær hörm-
ungar og ósköp, sem þar hafa
dunið yfir, séu að vissu leyti
elding nýs tíma. Allar þær þús-
undir, sem látið hafa lífið i októ-
ber-byltingunni 1956 í Ungverja-
lardi hafa ekki fallið til einskis.
Fordæmi þeirra er ekki ein-
ungis hvatning öllum heimi,
bæði austan og vestan járn-
tjalds, heldur er í þessum at-
burði fólgið fyrirheit. Það sést
nú glöggt að einmitt bylting-
in í Ungverjalandi hefur ver-
ið siðferðilegt Stalingrad
heims-bolsivismans og mun
það þó koma enn skýrar í ljós
síðar.
Það má segja að það hafi ekki
kostað Rússa mikið hernaðarlega
að berja ungversku uppreisnina
niður með bryndrekum og stór-
skotaliði. En þessar aðfarir hafa
orðið til þess að álit sovét-veld-
isins hefur beðið stórkostlegan
hnekki.
Það hefur komið glöggt í
ljós að þrátt fyrir allt tal og
allar gyllingar um góða sam-
búð og samvinnu þjóða á milli,
frið og frelsi, þá eru þó komm-
únistar í Kreml ætíð hinir
sömu og það er ljóst að þeir
svífast einskis til þess að halda
völdum, þar sem þeir eitt sinn
hafa náð þeim.
KROSSTRÉ, SEM BRUGÐUST
Það er vert að minnast þess að
á Vesturlöndum hafa menn hing-
að til haldið að Ungverjar væru
að vísu óánægðir en samt sem áð-
ur stæði þó kommúnistastjórnin
þar föstum fótum. Menn hafa að
vísu séð valdastreituna innan
kommúnistaflökksins sjálfs en
menn hafa litið á það sem inn-
byrðis valdabaráttu, sem ekki
snerti. almenning, sem væi i ger-
samlega undir hinu kommúnis-
tiska oki. En nú gerist einmitt
það, að þær stéttir, sem komm-
únistar hafa sérstaklega lagt
áherzlu á að vingast við hafa
girpið til vopna gegn þeim. Það
var einmitt verkalýðurinn, sem
kommúnistar vitna svo oft í, sem
myndaði meginkjarna þess liðs,
sem að uppreisninni stóð. Slag
orðið í verkföllunum var: „Við
tökum ekki upp vinnu fyrr en
seinustu Rússarnir eru favnir“.
Þessum verkföllum var haldið
uppi enda þótt ekki væru
til neinir verkfallssjóðir og þó
ekki væri nein sameiginleg verk-
fallsstjórn. Smábændurnir létu
heldur ekki sitt eftir liggja. Að
vísu hafa bændur alla tíð verið
taldir íhaldssamir, í hvaða landi
sem er, en kommúnistar í Ung-
verjalandi, höfðu einmitt lagt
sérstaka áherzlu á að vinna smá-
bændastéttina. Svipað er um her-
inn. Hermennirnir voru allir
skólaðir í kómmúnisma. Þeir
bjuggu við tiltölulega góð kjör
og á herskólunum hafði þeim ver-
ið innrætt stefna Marx og Len-
ins og herforingjarnir sjálfir
höfðu allir gengið í skóla í Sovét-
ríkjunum. En þrátt fyrir þetta
hefur ungverski herinn að yfir-
gnæfandi meirihluta tekið þátt
í uppreistinni. Og hvað var svo
um æskumennina? Þriggja ára
börn eru send á barnaheimili
kommúnista og kommúnistarnir
láta ekki ungviðið laust undan
áróðrinum frá því það fer fyrst
í skóla og þar til það hefur lokið
háskólanámi eða öðru námi og
er komið í vissar stéttir, þar sem
áróðrinum er líka haldið áfram.
En menntaskólanemendur og há-
skólastúdentar stóðu í farar-
broddi byltingarinnar ,einkum þó
þeir síðast nefndu. Allur áróður
kommúnista meðal æskumanna
hefur þess vegna haft mjög tak-
mörkuð áhrif. Æskan reis upp,
hún reisti sér götuvígi og þeir
æskumenn, sem létu lífið í bar-
dögunum við Rauða herinn skipta
mörgum þúsundum.
Þetta er mjög mikið áfall fyrir
heimskommúnismann og foringja
hans. Að vísu hefur frelsishreyf-
ingin ungverska verið slegin til
jarðar, en frelsislöngunin lifir
ennþá. Að vísu liggja engar sann-
anir fyrir um það að aðstæðurnar
í hinum leppríkjunum séu svip-
aðar og í Ungverjalandi. En dæm
ið þaðan sýnir þó svo ljóslega
sem verða má, að kommúnistísku
valdhafarnir í þeim löndum geta
ekki haldið stöðum sínum þar til
langframa, án þess að hafa stuðn- f
ing Rauða hersins við hendina. ‘
SVIKIZT AFTAN AÐ
Það sýnir betur en nokkuð ann-
að í hvílíkum vandræðum Rúss-
ar hafa talið sig vera gagnvart
frelsishreyfingunni í Ungverja-
landi að þeir svífast þess ekki að
nota hin svívirðilegustu meðöl
til að kæfa hana niður, þó að þeir
hefðu hernaðarleg undirtök. Það
liggur skýrt fyrir og kom fram í
yfirlýsingum stjórnar Nagys að
Mikojan, sem var einn af ráð-
herrum Rússa, sem heimsóttu
Búdapest, lýsti því þar yfir að all-
ur her Rússa mundi fljótlega fara
úr landi. Fulltrúi Rússa í Öryggis
ráðinu, Sobolow, lýsti því yfir á
fundi ráðsins, að herinn mundi
fljótlega hverfa úr landinu. Þeg-
ar kom til samninga milli Ung-
verja og Rússa tólf klukkutím-
um áður en Rússar gerðu árásina
á Búdapest, þá báðu samninga-
menn Rússa um 2—3 vikna frest
til að flytja her sinn úr landi.
Einn af ungversku ráðherrunum,
Tildy, fyrrverandi forseti lands-
ins, taldi sama dag og þessi
beiðni kom fram að það væri
útilokað að Sovét-Rússar mundu
aðhafast nokkuð gagnvart Ung-
verjum og stjórn þeirra, eftir
þessa yfirlýsingu. Engum Ung-
verja datt í hug að Rússar hefðu
þarna brögð í tafli.
Það sýnir bezt hve einfald-
lega Ungverjar hafa trúað
Rússum, að dögunum áður en
þeir réðust með skriðdreka
sína á Búdapest, þá var byr jað
að hreinsa göturnar og setja
rúður í glugga í stað þeirra
sem brotnar höfðu verið.
Rússneskir skriðdrekar leggja til atlögu.
Landvarnaráðherran, Maleter,
sem kallaður var „hetjan frá
Búdapest", fór alveg grunlaus
ásamt foringjum sínum, að kvöldi
til aðalstöðvar Rússa til að taka
upp samninga um brottför Rauða
hersins. En hann kom þaðan
aldrei aftur, því að Rússar hand-
tóku hann og menn hans og sviku
þá þannig í tryggðum. Þannig
rufu þeir grið á samriingamönn-
unum ungversku, en það hefur
verið regla, sem staðið hefur una
aldir, að skerða ekki hár á höfðá
þeirra, sem sendir væru til samn-
ingagerða. En Rússar svifusteinsk
is til að bæla niður mótspyrnu
Ungverja. Skýrar gat ekki komið
í ljós fyrirlitning þeirra á mann-
helgi og alþjóðlegum rétti.
EKKI veit ég hver ástæðan er
fyrir því, að hér á landi er
svo feikilega mikill áhugi á leik-
list, sem raun ber vitni um.
Kannski brýzt aldalangt listhung
ur þjóðarinnar út í þeirri göfugu
ofurást sem við höfum til eðlu
gyðjunnar Talíu, og allar hinna
þokkafullu dætra hennar. Víst er
og um það, að leiklistin hefir all-
lengi verið hvað mest alþýðulist-
in á fslandi. Hundruð ára eru nú
síðan skólapiltarnir á Bessastöð-
um settu sín sjónarspil á svið og
Sigurður málari lifðL
Leiklistin göfug og
gleðjandi.
LEIKLISTIN hefir verið ívafin
skemmtan þjóðarinnar um
langan hríð og þar hefir alþýðu-
maðurinn gengið umsvifalaust í
gervi skrautbúinna hefðarmanna
Moliers, eða bara gerzt einfaldur
Jeppi á Fjalli, líkur íslenzka
bóndanum. En hugur þjóðarinn-
ar til leikmenntar og alls þess,
sem að henni lýtur hefir verið
mikið þroskamerki, því að sá,
sem kann að unna góðri leiklist,
eða jafnvel líka slæmri, kann
jafnframt að gleðjast með öðr-
um, hlæja og syrgja jafnt í senn
og gengur að því leyti út úr sín-
um eigin persónuleika og öðlast
þátttöku í lífi annarra.
Meiri fjölbreytni.
MIKILL áfangi var það þegar
Þjóðleikhúsið reis af grunni
fyrir rúmum hálfum áratug. Þar
situr listin í glæstu veldi, það er
\iéM 'geyðuT olympstindur ís-
lenzkrar menningar. En einmitt
þess vegna má segja að okkur
skorti nú í dag meiri fjölbreytni
í leiklistina og leiklistarlífið
Leikfélag Reykjavíkur er góðra
gjalda vert og röggsamlega
stjórnað en kannski verður það
um of, að hugsa um peningahlið-
ina á leiksýningum sínum.
Stofnun kjaliaraleikhúss
ÞAÐ ER því tímabært að ýta á
eftir þeirri hugmynd hvort
ekki beri að stofna kjallaraleik-
hús hér í bænum. Hann er þegar
orðinn svo stór, að vel er rúm
fyrir þrjú leikhús.
Tilraunaleikhús af þessu tagi
tjðkast mjög erlendis, stofnuð
tíðast af litlum hópi áhugamanna
um leiklist, eins konar Talíu-
klúbbar. Þar leika oftast ungir
menn kauplítið, ný leikrit í frum
legum stíl, sem stærri leikhúsin
telja sér ekki efnalega fært að
setja á svið. Þar er líka vettvang-
ur fyrir ung leikritaskáld, að fá
verk sín sýnd og koma þeim auð-
veldlega á framfæri. KostUrinn
við slík tilraunaleikhús er sá, að
þau geta gert margt það, sem
stærri leikhúsunum er meinað
vegna þess, að þar vinna allir
sem að sýningunum standa af á-
huganum einum saman og ekki
þarf því sífellt að hugsa um
peningaskj óðuna.
Ég þykist viss um, að þegar er
mikill grundvöllur fyrir rekstri
slíks kjallaraleikhúss hér í bæ,
en enn skortir samtök nokkurra
ungra manna, leikara, höfunda
og blaðamanna um málið.
Tónlistarklúbbur M. R.
HÉR ritar gamall Mennskæl-
ingur (að sunnan):
„Ég las í blöðunum fyrir helg-
ina, að stofnaður hafi verið tón-
listarklúbbur í Menntaskólanum
í Reykjavík, og fylgdi það fregn-
inni, að hér væri um nýtt fyrir-
bæri að ræða, sem ekki hefði
þekkzt 1 skólanum fyrr. Þá var
þess einnig getið, að Ásgrímur
Jónsson listmálari, halfði gefið
klúbbnum hljómplötur með verk
um eftir Mozart, og væri þetta í
fyrsta sinn, er skólanum bærust
hljómplötur að gjöf.
Ég var nokkuð undrandi, er ég
las þessa fregn, þar sem sams
konar klúbbur var stofnaður í
Menntaskólanum kennsluárið
1944—1945 og gaf ég við það tæki
færi sjöundu sinfóníu Beethov-
ens sem stofngjöf og fylgdu aðr-
ar gjafir þegar á eftir. Var þann-
ig um álitlegt plötusafn að ræða
í lok skólaárs 1945. Von okkar
var sú, að þetta yrði vísir að
miklu safni, er ávaxtað væri frá
ári til árs og hlúð að af skólans
hálfu. Þá hafði einnig tekizt að
Ársþing HSH — Erfitt tíðorfor
BORG í Miklaholtshreppi, 30. okt. unni. Auk þess mættu á sam-
bandsþinginu forseti. íþróttasam-
bands íslands, Benedikt G.
Waage og framkvæmdastjóri í-
þróttasambandsins, Hermann
Guðmundsson. Voru það sannar-
lega góðir og kærkomnir gestir
á þinginu. Fluttu þeir báðir á-
vörp og kveðjur, og auk þess
sýndu þeir fræðslukvikmyndir.
Margar samþykktir voru gjörð-
ar á þinginu. Áður en þingi var
slitið kvaddi sér hljóðs Kristjáa
H. Breiðdal gestgjafi á Vega-
mótum og flutti þinginu eftirfar-
andi erindi:
S.l. sunnudag var haldið að Vega-
mótum ársþing héraðssambands
Snæfellsness og Hnappadalssýslu,
(H.S.H.). Mættir voru fulltrúar
frá 10 ungmennafélögum í sýsl-
shrifar úr
dagleqa lífinu
afla skólanum mjög góðra tækja
til flutnings tónlistar, svo að arf-
ur þeirra, er við tóku, var ekki
lítill miðað við aðstæður á þeim
tímum.
Nú leikur bæði mér og fleirum
hugur á, að fá vitneskju um það
hvaðan fyrrgreind fregn kemur
og hvernig á því stendur, að þeir,
sem hana hafa látið frá sér fara
vita ekki betur. Þá er okkur einn
ig forvitni á því, hver urðu örlög
þess klúbbs, er við stofnuðum
um árið og hvað um eignir hans
varð. Nemendur eru alltaf að
koma og fara úr skólanum, svo
að þeir geta ekki hent reiður á
starfseminni frá ári til árs. Þeir
einir geta viðhaldið erfðavenjum
skólans og varðveitt eignir hans,
sem. þar starfa um margra ára
bil. Þess vegna er okkur spurn,
bæði vegna Ásgríms og þeirra
annarra, er í góðri trú vilja
styrkja hina nýendurvöktu menn
ingarstarfsemi: Hvað gerir stjórn
Menntaskólans sjálfs til að við-
halda merkri félagsstarfsemi eins
og tónlistarklúbb þeim, sem hér
um getur? Hvernig stendur á því,
að klúbburinn sem við stofnuð-
um, er nú svo fjarlægur, að nem-
endur Menntaskólans í dag hafa
ekki heyrt hans getið? Og með
hverjum hætti hyggst stjórn
Menntaskólans varðveita og á-
vaxta þær eignir, sem nú kunna
að vera í eigu félagssamtaka
Menntaskólanemenda? “
Hér sé líf og hér sé fjör
hér sé góðra kynni.
Skapi hugsjón æskan ör
aldinn svo það finni,
þá mun auðnu ýtt úr vör
og allt í hendi þinni.
— Stjórn héraðssambandsins
skipa: Þórður Gíslason, Ölkeldu,
form., Kristján Jónsson, Snorra-
stöðum, ritari, Erlendur Hall-
dórsson, Dal, gjaldkeri, meðstjórn
endur eru Stefán Ásgrímsson,
Stóru-Þúfu og Páll Pálsson, Borg.
ÓTÍÐ
Hér hefir verið hin argasta ó-
tíð um tíma, mjög úrkomusamt
snjókoma og frost suma daga.
Taka varð sauðfé í hús nokkrar
nætur, en nú hefir hlýnað aftur
og hefir fé verið sleppt aftur
frá húsi.
VART VIÐ DÝRBÍT
Heimtur á fullorðnu fé eru
víðast hvar góðar, en suma vant-
ar nokkuð af lömbum ennþá.
Á Skógarströnd hefir orðið vart
við dýrbít nú í haust, og er hætt
við að hann hafi legið í lömbum
í sumar.
Frá Miklaholtsseli vantar þrjár
veturgamlar kindur, og hafa þær
allar farið í kletta í Hafursfelli,
og getur verið mjög erfitt að ná
þeim þaðan, því þar eru háir
klettar og illt að komast að
kindum þar.
í fyrrinótt rigndi hér afar mikið
og urðu þá nokkrar skemmdir á
fyrirhleðslugörðum rafstöðvanna
á Borg og Miðhrauni. — PálL
SAMKVÆMT því sem blaðið
Charlotte Observer f borginni
Charlotte í Norður-Karólínu f
Mecklenborgar-umdæmi í Banda
ríkjunum segir, er árleg bein
áfengisneyzla talin nema 22 millj.
dollara, en óbein eyðsla alls uia
50 millj. íbúatalan er 175 þúsund-
ir. Þetta er skattur, sem nemur
400 dollurum á hvert mannsbarn
í umdæminu.
(Áfengisvji. Rvíkur).