Morgunblaðið - 14.11.1956, Qupperneq 10

w
M ORCUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 14. nóv. ’56
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónssun.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.y
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 25.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 1.50 eintakið.
Kriísjeffbrosið er stirðnað
ALLT FRÁ Genfarfundinum í1 æðsti prestur kommúnista ekk
fyrrasumar hafa forystumenn
Sovét-Rússlands lagt höfuð-
áherzlu á, að telja heiminum trú
um, að afstaða þeirra til alþjóð-
legrar samvinnu og lausnar
mestu vandamála hennar vær
verulega breytt. Þeir væru nú
fúsastir allra til þess að leysa öll
ágreiningsefni á friðsamlegan
hátt í anda vináttu, skilnings og
bræðralags.
JÞessi afstaða Sovétstjórnar-
innar vakti allmiklar vonir um
friðvænlegra ástand í heiminum
ea verið hafði um langt skeið.
Margir fóru vonglaðir heim af
Genfarráðstefnu hinna „stóru'
Árang
urslaus utanríkis-
ráðherrafundur
Á sjálfri Ger.®irráðstefnunni
náðist þó ekki endanlegt sam-
komulag um neina lausn vanda-
málanna. Þar féllu aðeins fögur
orð. Menn voru glaðir og elsku-
legir í veizlum, brostu og skál-
uðu. En x’tanríkisráðherrar stór-
veldanna áttu síðan að halda
með sér nýjan fund. Á honum
skyldu sjálf vandamálin krufin
til mergjar. Þar skyldi það t.d.
kannað, hvort samkomulag gæti
tekizt um friðarsamninga við
sameinað Þýzkaland.
Utanríkisráðherrarnir komu
saman. Og þá var hljóðið strax
orðið töluvert annað. Samkomu-
lag náðist ekki um neitt, sem
máli skipti. Menn töluðust sæmi-
lega kurteislega við, en meira
gerðist ekki.
„AnSinn frá Genf“, sem svo
miklar vonir höfðu verið
byggðar á, var eins og gufaður
upp. Allar sömu hindranirnar
voru í vegi lausnar deilumál-
anna og áður. Rússar tóku
ekki í mál sameiningu Þýzka-
lands og stofwun lýðræðisríkis
þar á grundvelli frjálsra kosn
inga, persónufrelsis og mann-
heígi.
Allt sat við það sama og áð-
ur.
Kampavínsbros
Krúsjeffs
í byrjun þessa árs gerðist svo
það, að leiðtogar Rússlands með
Krúsjeff í broddi fylkingar, lýstu
því yfir í Moskvu, að Stalin hefði
verið brjálaður fjöldamorðingi,
sem nær hefði steypt rússnesku
þjóðinni í eilífa glötun. Jafnhliða
lögðu Kremlmenn áherzlu á
það, að tímibili Stalinstefnunnar
væri lokið. Umburðarlyndi, auk-
ið frelsi og frjálslyndi hefði leyst
hana af hólmi.
Einnig þetta átti að sanna
heiminum, að sovétstjórnin væri
endurfædd. Hún væri á móti
allri kúgun, útþenslustefnu og
harðstjórn. Krúsjeff og Búlganin
fóru land úr landi og buðu heim
stjórnmálamönnum frá vestræn-
um lýðræðislöndum, til þess að
sanna þeim frjálsyndi sitt, aftur-
hvarf og friðarvilja. Alltaf var
sama kampavínsbrosið á Krús-
jeff.
Gat slíkt bros logið? Var þess
endurfæddur? Gat komið til mála
að kúgun og harðstjórn leyndist
bak við slíkt bros, slíkar yfirlýs-
ingar og friðardúfuhjal?
Heimur hinna köldu
staðreyndc
Þvi miður hefur mannkynið
vaknað upp við vondan draum
í heimi kaldra staðreynda, eft-
ir öll hin ’rússnesku kampa-
vínsbros. Krúsjeff-brosið hef-
ur stirðnað í blóðsúthelling
unura í Ungverjalandi. Mann
kynið sér það nú betur en
nokkru sinni fyrr, að ekkert
hefur breytzt í stefnu mann-
anna í Kreml. Stalin er að vísu
h'orfinn og styttum hans hef
ur víða verið steypt af stalli
En stefna hans og andi lifa.
Það er hún, sem Krúsjeff hef-
ur verið að framkvæma í Ung-
verjalandi. Harðstjórnin og kúg
unin er hin sama og áður. Út-
þenslustefnan er hin sama og áð-
ur. Grimmdin, mannfyrirlitning-
in og ofbeldið er hið sama. Allt
er eins og það var verst. f dag
eru það aðeins nýir menn í stað
Jósefs Stalins, sem halda rúss-
nesku þjóðinni, Ungverjum og
mörgum öðrum þjóðum í járn-
greipum einræðis og ofbeldis.
Hættan vofir yfir öllum
Vestrænar þjóðir hafa því gert
sér það ljóst, að sú hætta, sem
fyrir örfáum árum steðjaði að
þeim frá útþenslustefnu Rússa,
og knúði þær til að mynda með
sér varnarsamtök, vofir ennþá
yfir þeim. Hún er í dag sízt
minni en hún var árið 1949
Krúsjeff-brosið er stirðnað. Und-'
ir því kemur í ljós ísköld ofbeld-
ishneigðin og árásarhyggjan
Það er á henni, sem ungverska
þjóðin hefur fengið að kenna.
Hver einasti lýðræðissinni, sem
eitthvert mark vill taka á stað-
reyndum og einhverjar ályktan-
ir kann að draga af þeim sér
þess vegna í dag, að sjálfstæði
þjóðar hans og mannhelgi ein-
staklinganna er nú geigvænleg
& £l
en ureœ
Áetfc
uuó
'íkci J^L^Ícljcir^ur
?
8 að er erfitt að vera
sonur mikilmennis, og það er
næstum jafnerfitt að vera arftaki
mikilmennis, því þá er maður að
jafnaði mældur með mælistiku,
sem er villandi. Það er ekki ólík-
legt, að hinn pólitíski „gentle-
man“ brezkra stjórnmála, eins og
Sir Anthony Eden er stundum
nefndur, hafi liðið önn fyrir það,
að hann fetaði í fóspor hins aldna
stjórnmálaskörungs Churchills,
sem hefur lýst yfir því, að Eden
sé „einn hinna beztu manna, sem
England hefur alið“ og þess
vegna hafi hann ótrauður fengið
honum „kyndilinn". Þeir, sem til
þekkja, telja þessa tiltrú Churc-
hills verðskuldaða. Undir hinu
slétta og vel hirta yfirborði Edens
leynist mikill stjórnmálamaður,
sem oft hefur látið að sér kveða,
enda þótt hann hafi hvað eftir
annað verið sakaður um veik-
leika og úrræðaleysi síðan hann
varð forsætisráðherra. Frjáls-
lynda blaðið „News Chronicle"
kallaði hann nýlega „tákn úrræða
leysisins“.
E,
kki verður sagt, að
bær aðgerðir, sem Eden hefu-
staðið á bak við síðustu vikurn
Williams Eden, sem var dugleg-
ur tómstundamálari, eins og
nokkrar myndir í íbúð Eden-fjöl-
skyldunnar bera vitni um. Ant-
hony Eden hlaut menntun sína í
Eton og Oxford, hinum klassísku
menntasetrum Breta, og fór það-
an beint í fyrri heimsstyrjöldina.
Hann bar gælunafnið „the boy“ á
skólaárum sínum, en í stríðinu
reyndist hann hugprúður og
hraustur hermaður, og vann sér
gott orð. 19 ára gamall var hann
sæmdur stríðskrossinum. Báðir
bræður hans létu lífið í styrjöld-
inni, og má vera að það hafi
átt sinn þátt í ötulli baráttu hans
fyrir friðinn og Þjóðabandalagið
eftir stríðið.
E,
d e n hóf pólitískan
feril sinn með því að sigra
frænku sína, greifinjuna af War-
wick, sem var sósíalisti, í þing-
kosningum. Skömmu síðar kvænt
ist hann stjúpdóttur hennar. Síð-
ar gekk hann að eiga frænku
Churchills, eins og kunnugt er.
Eden varð einkaritari Austen
Chamberlains, þáverandi for-
sætisráðherra, síðan aðstoðar-
utanríkisráðherra, innsiglisvörð-
Churchills fyrir tveimur árum
varð óþægileg þögn undir lokin.
Það var eins og menn vissu ekki,
hvernig þeir áttu að slíta sam-
komunni, eftir að Churchill hafði
þakkað fyrir sig á allar hliðar.
Þá stóð Lady Churchill upp með
miklum þokka, gekk yfir til
Edens og gaf honum koss á kinn-
ina — og allir vissu, hvað þetta
táknaði.
5^ eir mánuðir, sem Ed-
en hefur verið forsætisráðherra,
hafa verið stormasamir. Efna-
hagsvandkvæðin hafa dregið
mjög úr vinsældum stjórnarinn-
ar, og hefur jafnvel borið á óá-
nægju innan íhaldsflokksins, en
í janúar s.l. fékk Eden samt
traustsyfirlýsingu allra þing-
manna flokksins. í kjölfar þessa
komu ýmis óhöpp í utanrikismál-
um, og árásunum á Eden var
haldið áfram, en hingað til hef-
ur hann staðið þær allar af sér.
Siðustu dagana hafa öldur gagn-
rýninnar risið um hann eins og
stórsjór. Aðgerðir hans hafa ver-
ið kallaðar „bjánaskapur í stór-
um stíl“. Hann hefur verið sak-
aður um að leyfa persónulegum
tilfinningum sínum að hafa ó-
heillavænleg áhrif á utanríkis-
stefnu stórveldis, o. s. frv. Mörg
dagblaðanna hafa krafizt þess,
að hann segi af sér. Frjálslynda
blaðið „Manchester Guardian",
segir, að árás Breta ú Egypta
hafi verið „stórkostlegt óhapp.
Hún var röng í öllu tilliti, bæði
siðferðislega, hernaðarlega og
stjórnmálalega“. Sjaldan eða
aldrei hefur brezkur forsætisráð-
herra sætt svo harðri gagnrýni,
ur konungs, ráðherra Þjóðabanda nema ef vera skyldi Neville
lagsmála og loks utanríkisráð-
nsstta búin af einræðis- og mann
hatursstefnu kommúnista.
Ekkert aukaatriði
Það er þess vegna ekkert
aukaatriði, hvernig íslenzka
Chamberlain, sem var fordæmd-
ur eftir á fyrir að bregðast við
atburðum, sem voru ekki ósvip-
aðir atburðunum í Egyptalandi,
algerlega gagnstætt því, sem Ed-
en hefur nú gert.
ir egar Eden tók hina
örlagaríku ákvörðun árið 1938,
hafði hann, að því er sagt er,
aðeins ráðgazt við einn persónu-
legan vin sinn, áður en hann steig
skrefið. Hvort hann hefur ráð-
gazt við nokkurn nú á þessum
örlagaríku dögum, veit enginn
með vissu, en þeir, sem þekkja
Eden og vita um hugrekki hans
til að framkvæma það sem hann
telur rétt og nauðsynlegt, eru í
engum vafa um, að ákvörðun
hans er byggð á gaumgæfilegu
mati á ástandinu í dag, og að hún
er í fullu samræmi við trú hans
og samvizku. Hin langa vinátta
Edens og Churchills er tæplega
nokkur tilviljun. E. t. v. eiga
þeir fleira sameiginlegt en ætla
mætti af útliti þeirra, sem er
harla sundurleitt. Kannske eru
þeir hvor á sinn hátt sannir synir
þess Englands, sem ekki vill líða
undir lok.
Eden — umdeildur leiðtogi
ar, eigi rót sína í úrræðaleysi.
Öðru nær. Það er óneitanlega
glettni örlaganna, að maðurinn,
sem sakaður var um hik og veik-
leika, skyldi verða til að hrinda
af stað atburðum, sem leitt hafa
j til þess, að hann er nú sakaður
j um fífldirfsku. Þannig hefur
þjóðin snýst við þeim atburð- hann bæði verið nefndur „Neville
um, sem gerzt hafa. Hér eru Chamberlain no. 2“ og „Molotov
kommúnistar nú í ríkisstjórn I Vesturlanda“. En Eden hefur
„. _ | brugðizt karlmannlega við öllum
Her eins og viða annars stað-l , , - , , .x
I arasum. Þegar hann var sakaður
hafa þeir hjúpað sig
ar,
skikkju hræsni og yfirdreps
skapar. En undir henni bera
þeir rýtinginn. Hann munu
um að hafa rofið stofnskrá S.Þ.
með aðgerðum sínum við Súez-
skurðinn, svaraði hann því til,
í að ef dæma mætti af sögu síðustu
i ára, hefði öryggisráðið rætt mál-
þeir nota, hvenær sem þeir ið lengi og rælcilega, meðan
ísraelsmenn hefðu tekið Egypta-
land, og þá hefði verið um seinan
að stilla til friðar.
þora. Hér eins og í Ungverja-
landi er það frumskylda
kommúnista að svíkja þjóð
sína í hendur böðlum, er
einskis svífast i baráttiunn
fyrir blóðstefnu sinni.
rmnthony Eden, sem nú
er 58 ára gamall, er sonur Sir
herra. Hann var tvímælalaust
„undrabarn" enskra stjórnmála.
en hann sýndi líka, að hann átti
óhagganlegan sannfæringarkraft,
þegar hann sunnudagsmorgun
nokkurn árið 1938 sagði sig úr
stjórn Neville Chamberlains, þar
sem hann var andvígur þeirri
friðunarstefnu, sem rekin var
gagnvart Mussolini.
Jrað var í fyrsta sinn,
sem nokkur stjórnmálamaður
tók slíkt skref sem viðurkenn-
ing þess, að hætta fasismans
færðist í vöxt, og með þessu
djarfa og hiklausa skrefi vann
hann sér hylli hinna framsýnni
manna. Upp frá þessu voru Eden
og Churchill vinir, og Churchill
leit lengi á Eden sem sinn sjálf-
sagða „krónprins“. „Kjör“ Edens
til arftökunnar þótti hjartnæmur
viðburður. Við hátíðahöld íhalds-
flokksins í tilefni af 80 ára afmæli
M.
aðurinn, sem nefndur
hefur verið „síðasti „gentleman“
heimsstjórnmálanna“, „bezt
klæddi herra Englands", „höfuð-
sjarmör neðri málstofunnar" o.
s. frv. er ekki allur þar sem
hann er séður á ytra borði.
Undir áferðarfallegu yfirborðinu
felast hugsjónir, starfsþrek, festa
og skaphiti. Framtíðin mun
skera úr því, hvort þessir já-
kvæðu eiginleikar og sú tjáning,
sem þeir hafa fengið síðustu vik-
urnar, muni tryggja Eden jákvæð
an sess í heimssögunni.
SÍÐASTLIÐINN laugardag hófst
vinna í tunnuverksmiðju ríkisins
á Siglufirði. Verður hún starf-
rækt fram í mánuðinn. Þar vinna
nú 38 manns. —Stefán.