Morgunblaðið - 02.04.1957, Síða 13

Þriðjudagur 2. apríl 195?
MORCUNBLAÐIÐ
13
Skýrsla Péturs Benediktssonar bankasfjóra á fundi Lands-
banka íslands 28. marz s.l.
Óhagstæð þróun innlána olli
samdrætti í útlánum bankana
í FRAMHALDI af þeirri skýrslu,
sem nú hefur verið flutt um
reikninga Landsbankans og af-
komu á liðnu ári, þykir fram-
kvæmdastjórninni hlýða að bæta
við nokkrum athugasemdum um
þróun peninga- og gjaldeyris-
xnála og horfur í þeim efnum.
Eins og kunnugt er, jukust út-
lán bankanna stórlega á árinu
1955 ,og gjaldeyrisstaðan versn-
aði mjög. Enda þótt miklar birgð
ir útflutningsafurða um áramót-
in 1955—56 bættu nokkuð út
skák, var það ljóst, að óbreytt
þróun hlaut brátt að leiða til
vandræða í gjaldeyrismálunum,
ef ekki kæmu til stórauknar tekj
ur í erlendum gjaldeyri eða veru
legar erlendar lántökur til ým-
issa stórframkvæmda í landinu.
Til þess að draga úr peninga-
þenslunni og skapa þar með
grundvöll bættrar gjaldeyrisaö-
stöðu hefur framkvæmdastjórn
bankans því á árinu 1956 gert
það eitt af höfuðstefnumálum sín
um að hamla á móti frekari út-
lánaaukningu seðlabankans.
Snemma á árinu voru í þessu
skyni settar strangari reglur en
áður um lánveitingar seðlabank-
ans til viðskiptabankanna, svo
að þeir verða nú m.a. að greiða
mjög háa vexti, ef skuldir þeirra
fara fram yfir það hámark, sem
samið hefur verið um.
Það verður að játa, að ekki
tókst á árinu 1956 að ná því
marki að bæta stöðu viðskipta-
bankanna gagnvart seðlabankan-
um, þótt þess hefði verið full
þörf. Nettóskuldir þeirra hækk-
uðu enn um 2 millj. króna. En
þegar þessi aukning er borin sam
an við það, að skuld þeirra við
seðlabankann hafði aukizt um
75 millj. kr. á árinu 1955, verður
því ekki neitað með sanngirni,
að nokkur árangur hafi náðst. í
þessum tölum er ekki tekið tillit
til endurkaupa á afurðavíxlum,
en þau endurkaup höfðu aukizt
um 102 millj. kr. á árinu 1955 og
jukust um 39 millj. kr. á árinu
1956. Þess má geta, að reglum
um endurkaup afurðavíxla var
ekki breytt á árinu, og stafar
aukningin svo til eingöngu af
hærri lánum út á landbúnaðaraf-
urðir vegna aukinnar fram-
leiðslu.
Afstaða ríkissjóðs og ríkisstofn
ana gagnvart seðlabankanum
batnaði um 2 millj. kr. á árinu.
Þess ber þó að gæta í því sam-
bandi, að undir árslok tók bank-
inn skuldabréf vegna stóreigna-
skatts, 15 millj. kr., til greiðslu
á skuldum ríkissjóðs. Einnig var,
eins og síðar verður minnzt á,
dollaralán tekið undir árslok, og
voru um 35 millj. kr. af því
notaðar til lækkunar á skuldum,
sem ríkissjóður hafði stofnað til
við seðlabankann vegna Rækt-
unarsjóðs og Fiskveiðasjóðs.
í gjaldeyrismálunum kann við
fyrstu sýn svo að virðast sem
góðum árangri hafi verið náð. Ef
ekki eru taldar ábyrgðir vegna
væntanlegs innflutnings og aðr-
ar greiðsluskuldbindingar, batn-
aði gjaldeyrisstaðan um 16 millj.
kr. á árinu, en þá er talið til
gjaldeyristekna 65 millj. kr. doll-
aralán, sem tekið var síðustu
daga ársins. Að því frátöldu
versnaði gjaldeyrisstaðan um 49
millj. kr. á árinu á móti 118 millj.
kr. halla árið 1955. Með með-
töldum ábyrgðum og greiðslu-
skuldbindingum versnaði gjald-
eyrisstaðan hins vegar um 19
millj. kr. þrátt fyrir lántökuna,
og námu nettóskuldir og skuld-
bindingar bankanna erlendis 138
millj kr. í árslok. f þessu sam-
bandi ber þess enn fremur að
gæta, að birgðir útflutningsvöru
lækkuðu um 45 millj. kr. á síð-
asta ári. Því fer þess vegna fjarri,
að tekizt hafi að halda í horfinu
í gjaldeyrismálunum, enda þótt
hin hagstæðari þróun í útlánum
Fyrri hluti
seðlabankans hafi haft töluverð
áhrif í rétta átt.
Aðalvandamálin, sem fram-
kvæmdastjórn bankans þarf dag
lega að glíma við, eru tvíþætt:
annars vegar það, hvernig beri
að snúa sér gagnvart hinni miklu
eftirspurn eftir lánsfé, hins vegar
að sjá um, að landið geti staðið
við skuldbindingar sínar í er-
lendum gjaldeyri. Hvorugt vanda
málið verður leyst án tillits til
hins.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að mjög er nú kvartað
undan skorti á lánsfé. Vegna
vaxandi kostnaðar þurfa atvinnu
vegirnir, — bæði framleiðendur
og verzlun, — aukið rekstrarfé,
og hinar miklu framkvæmdir ein
staklinga og opinberra aðila
krefjast fjármagns, sem ekki
liggur laust fyrir. Öllum finnst
þessum aðilum, að þeirra fyrir-
tæki eigi að sitja fyrir, og er
ekki sjaldgæft að heyra bönk-
unum borið á brýn skilningsleysi,
þegar lánbeiðnum er synjað.
Á árinu 1956 dró mjög úr inn-
lánaaukningunni miðað við und-
anfarin ár. Samtals hækkuðu
spariinnlán og veltiinnlán allra
bankanna aðeins um 58 millj. kr.
á árinu á móti 179 millj. kr. árið
1955 og 201 millj. kr. 1954. Spari-
innlán jukust um 74 millj. kr.,
eða svipaða upphæð og árið áð-
ur, en aðeins rúman helming
þess, sem var árið 1954. Af þess-
ari hækkun má áætla, að vaxta-
færslur hafi numið um 48 millj.
kr., svo að nýtt sparifé, sem lagt
hefur verið í bankana, hefur að-
eins numið 26 millj. kr. Jafnframt
Iækkuðu veltiinnlánin í bönkun-
um um 16 millj. kr., en á árinu
1955 hækkuðu þau um 105 millj.
kr.
Af þessari óhagstæðu þróun
innlána samfara strangari skil-
málum um lán úr seðlabankan-
um leiddi það, að útlánaaukning
bankanna varð miklu minni en
árið áður, eða 177 millj. kr. á
móti 381 millj. kr. árið 1955. Urðu
viðskiptabankarnir að skammta
lánsfé mjög naumlega, en vegna
reglubundinna forgangslánveit-
inga til landbúnaðar og sjávarút-
vegs og samninga við ríkisstjórn-
ina um lán til íbúðabygginga
og raforkuframkvæmda hlaut sú
skömmtun að koma hart niður
á öðrum atvinnurekstri.
Til dæmis má geta þess, að á
síðasta ári jukust lán sparisjóðs
deildar Landsbankans um 65
millj. kr. Lánveitingar til land- I
búnaðar hækkuðu um 46 millj.
kr., lán til sjávarútvegs um 23
millj. kr., raforkulán um 16 millj.
kr. og kaup íbúðalánabréfa um
18 millj. kr., eða samtals um 103
millj. kr. Lánveitingar á flestujn
öðrum sviðum lækkuðu því véru
lega, eða alls um 38 millj. kr.
Mest var lækkun á skuldum
verzlunarinnar vegna ábyrgða-
skuldbindinga, er bankarnir
höfðu greitt fyrir innflytjendur,
21 millj. kr. Lán til iðnaðar lækk
uðu um 5 millj. kr. óg lán til
samgangna um 8 millj kr.
Af þessu er ljóst að heita
má, að á síðasta ári hafi öll
útlánaaukning Landsbankans ver
ið óviðráðanleg, — ýmist bund-
in beinum samningum við ríkis-
stjórnina eða reglum, settum í
samráði við samtök aðalatvinnu-
veganna, eða þá þess eðlis, að
ekki varð hjá henni komizt, ef
stórar framleiðslugreinar áttu
ekki að komast í þrot. Og aukn-
ingin hefði orðið enn meiri, ef
ekki hefði tekizt að draga úr út-
lánum á ýmsum sviðum.
Afleiðing þessa ástands hefur
orðið sú, að þjónusta bankanna
við viðskiptavini sína hefur rýrn-
að stórkostlega síðustu árin, og
hafa þeir orðið að neita um lán
til margra mjög brýnna þarfa,
jafnvel þótt umsækjendur lán-
anna hafi verið aðxlar, sem hafi
á löngum tímabilum átt miklar
innstæður í viðkomandi lána-
stofnun. Þegar heilar stéttir hafa
talið sig afskiptar um lán, og í
þeim hópi eru oft aðilar, sem
ráða yfir miklum innstæðum, er
ekki að furða, þótt menn úr þess-
um hópum hafi róið að því öllum
árum, að stofnaðar væru nýjar
lánsstofnanir til þess að þjóna
hagsmunum þeirra. Síðan 1953
hafa verið settir á stofn í Reykja
vík tveir sparisjóðir og einn
banki, sem nú hafa samtals um
100 millj. kr. innlánsfé. Þetta er
ekki nýr sparnaður, heldur fé,
sem ella væri í öðrum lánsstofn-
unum. Eldri lánsstofnunum er
því enn erfiðara en áður að
standa við samninga sína um lán
veitingar, án þess að le'ita á náð-
ir seðlabankans.
íbuð til solu
íbúð í smíðum við Njörvasund er til sölu. íbúðin selst fok-
held en auk þess með sér miðstöð og einangrun.
Uppl. gefur (ekki í síma) Jón N. Sigurðsson, hrl., Lauga-
veg 10, Reykjavík.
99
Heimilistrygging SJÓVÁ“
Bætir yður það tjón, sem verður á innbúi yðar, af eftir-
töldum orsökum m.a.:
Eldsvoða, sprengingu, eldingu, vatnsleka, vatnsflóði,
stormi, snjó- eða aurskriðu, innbroti, flugvélum og hlut-
um sem úr þeim falla, o. fl. Auk þessa innifelur „Heim-
ilistrygging Sjóvá“ óbyrgðartryggingu fyrir tryggingar-
taka og fjölskyldu hans og bætir tjón á mönnum allt að
kr. 500.000,00, þó ekki hærri upphæð en kr. 250.000,00
vegna slysa á hverjum einstaklingi og mest kr. 50.000,00
fyrir tjón á munum eða eignum.
Verði tryggingartaki bótaskyldur vegna slysa er þjón-
ustufólk hans veldur við vinnu sína, bætir tryggingin það
o.s.frv.
Ársiðgjald fyrir 100.000,00 kr. heimilistr. er:
í steinhúsi kr. 275,00
í timburhúsi — 425,00
Jafnframt „Heimilistryggingu Sjóvá“ getur tryggingartaki slysatryggt eiginkonu sína og sjálfan sig fyrir
krónur 10.000.00 við dauðaslys og allt að kr. 100.000,00 fyrir varanlega örorku yfir 5%, og börn sín getur hann
siysatryggt vegna varanlegrar örorku yfir 5% fyrir allt að kr. 100.000,00.
Ársiðgjald fyrir slysatryggingu eiginkonu er kr. 50.00
— — — eiginmanns — — 50’.00
■— — — barns — — 25.00
Látið ekki tjón, sem þér getið afstýrt með heimilistryggingu, verða yður að fótakefli.
Tryggið strax í dag.
Sjóvátryqqi
agíslands
?
Sími 1700