Morgunblaðið - 16.06.1957, Side 12

n
Monntnsnr. amð
Sunnudagur T6. Jfiní 1957
„Oftast verið sem óbreyttur dáti
í liðinu og þótzt þar af fuilsæmdur''
AHEIÐRÍKUM sumardegi beini
ég íör minni inn dalinn bað-
aðan sólu. Dalurinn heitir Syðri-
dalur, og skerst inn úr Bolungar-
vík í suðvesturátt. Fremst í hon-
um er Vatnsnes, þar sem sagnir
berma, að Þuríður sundafyllir
hafi numið land, sem óðum er
að gróa upp. Á vinstri hönd ligg-
ur Syðridalsvatn, eins og skyggð-
ur spegill alla leiðina inn í dal-
botn. Þar synda svanir og sil-
ungur vakir í vatnsborði. Beggja
vegna dalsins eru há fjöll, Ós-
hyina og Heiðnafjall að austan,
«n Ernir, Geirastaðahorn og Mið-
dalsfjall að vestan.
A vatnsbakkanum haegra meg-
jr*n stendur reisulegur bær. Það
eru Geirastaðir, en þar búa hjón-
in Kristján Ólafsson og Ingveldur
Guðmundsdóttir, og þangað er
för minni heitið að sinni. Hjarta-
hlýja húsbænda vermir, enda
gestrisni með ágætum.
Áfmælisviðfal v/ð Kristján Ólafsson
á Geirastöðum, sjötugan
FORVlGISMAÐUR t
FÉLAGSMÁLUM
Kristján Ólafsson á Geirastöð-
um hefur komið mikið við sögu
Bolungarvíkur á undanförnum ár
um. Hann hefur stundað hér sjó,
allt frá tímum áraskipanna, ver-
ið formaður á bátum, stundað
verzlunarstörf og rekið búskap,
og síðast en ekki sízt haft heppi-
leg og góð áhrif á félagsmál og
önnur opinber mál byggðariags-
ins, og einlægt verið fús til að
leggja fram krafta sína, hverju
góðu máli til styrktar.
1 hreppsnefnd Hólshrepps hef-
ur Kristján átt sæti í nærfellt
30 ár. Varð hreppstjóri á árun-
um 1924—28. Mörgum sinnum
eftir að lögreglustjóraembættið
í Bolungarvík var stofnað, hefur
hann gengt því í forföllum, jafn-
vel heilt ár í senn. Jafnframt
hefur hann þá verið hreppsnefd-
aroddviti. í skattanefnd Hóls-
hrepps hefur hann átt sæti í
mjög langan tíma, verið úttektar-
og virðingarmaður og jafnan ver-
ið í kjörstjórn og oft formaður
hennar.
Hann hefur tek-ið þátt í félags-
lífi hér, bæði innan sinnar stétt-
ar, bændastéttarinnar, svo og í
öðrum félögum, t. d. hefir hann
leikið, m. a. sýslumanninn í
Skuggasveini, fjölmörgum sinn-
um. Hann hefur verið í fylk-
ingarbrjósti Sjálfstæðismanna í
langan tíma og þau hjónin bæði.
Þessi mæti maður á sjötugsaf-
mæli 17. júní og tilefni heim-
sóknar minnar að þessu sinni, er
einmit það, að freista þess að ná ins’
á pappírinn nokkrum endurminn-
ingum Kristjáns Ólafssonar frá
langri og viðburðaríkri ævi.
En Kristjáni er lítið um það
gefið að trana sér fram. Þess
vegna býst ég við, að honum
sé ekki kær upptalning mín hér
að framan á afskiptum hans af
íélagsmálum Bolvíkingá, en við
srvo búið verður að standa, enda
•r ekkert ofsagt, en þegar ég
spurði hann, hvort hann vildi
segja okkur eitthvað frá afskipt-
um sínum af framangreindum
málum, var svar hans á þessa
leið:
„Mín saga í þeim efnum er
hvorki mikil né merkileg. Eg hef
oftast verið sem óbreyttur dáti
í liðinu, og þótzt þar af full-
saemdur."
Ég ólst upp með foreldrum
mínum á Hanhóli, og fluttist með
þeim þaðan 11 ára gamall að
Minni Hlíð, þar sem foreldrar
mínir reistu bú. Vann ég auðvit-
að mikið við búskap í æsku, en
byrjaði að stunda sjómennsku 16
ára gamall. Fyrsti formaður minn
var Kristján Halldórsson frá
Tröð og reri hann þá 5 manna
fari.“
„Var ekki erfitt að stunda sjó-
inn í þá daga, Kristján?"
„Jú, á sinn hátt. En ég kalla
það ekki erfiði að róa og setja
áraskipin, miðað við það sem
varð, þegar mótorbátarnir komu
til sögunnar. Mér fannst erfið-
asta verkið að ryðja varirnar, oft
dögum saman, þegar mikið var
að sjó.“
„Hvað voru margar varirnar í
Bolungarvík á áraskipaöldinni?"
„Ég held að varirnar hafi verið
eitthvað um 20, frá Hólsá og út
að Gvendarbrunni. En skipin
munu hafa verið yfir 80, þegar
flest var. Það var oft stórfeng-
leg sjón, að sjá mestallan þenn-
an skipafjölda leggja frá landi
í einu. Á veturna var áfcveðinn
i róðrartími, en frjáls á vorin. Var
þá bátunum rennt fram, en landi
ekki sleppt fyrr en við ákveðið
merki.
UPPVAXTARÁR
Ég sá fljótt, að honum varð
ekki þokað á þessum vígstöðvum,
svo að ég bað hann segja okkur
frá uppvexti sinum. Sagðist hon-
um þá svo frá:
„Ég er fæddur á Hanhóli hér
í Hólshreppi 17. júní 1887. For-
eldrar mínir voru Ólafur bóndi
Jóhannesson Kjartanssonar frá
Minni Hlíð og Margrét Ólafsdótt-
ir frá Haukadal í Dýrafirði. Móð-
ir Ólafs var Guðrún Bárðardótt-
ir, frá Hóli, en móðir Margrét-
ar var Guðrún ívarsdóttir, ættúð
úr Dýrafirði.
MAGNÚS BLÉS /
LÚBURINN
Þegar allir voru tilbúnir, gekk
Magnús Bárðarson frá Kálfsvík
fram á Búðanesið, en það var þar
sem Brimbrjóturinn er nú, og
þeytti lúður af miklum krafti.
Það var merkið til bátanna, að
nú mætti róa. Var þá sleppt í
skyndingu og róinn kappróður á
miðið.“
Og Kristján talaði um gömlu
miðin jafn kunnuglega og hús-
gögnin í stofu sinni: „Hamar,
Hömlur, Skjannbar, Kjölur,
Skarki og Rönd“, og mörg, mörg
fleiri.
,Þá held ég, að búðirnar hafi
verið nokkuð margar miðað við
þennan skipafjölda", segi ég.
„Já, víst er um það, því að
fyrir utan heimamenn, sem áttu
sínar búðir á kambinum, þá áttu
aðkomumenn einnig búðir þar.
Hér um bil allir stærri bændur
við Djúp áttu þar búðir. Munu
þær alls hafa verið um 50 tals-
Kristján telur þær allar upp
fyrir mér með nöfnum, en það
yrði of langt mál í þessu blaða-
viðtali, þótt fróðlegt sé.
FYRSTA SJÓFERÐIN
Og Kristján heldur áfram:
„En ég hefði máske fyrst átt
að minnast á fyrstu sjóferðina
höfðum hug á að ráða okkur á
stærri skip og afla okkur skip-
stjóraréttinda. Bjarni fór á
stýrimannaskólann til að verða
skipstjóri, sem hann og varð.
Ég ætlaði til Englands og vinna
mig upp þar. í því skyni lærði eg
ensku og stærðfræði hjá börnum
Hermanns á Þingeyrum.
A ENSKUM TOGURUM
Vertíðina 1912—13 kemst ég á
enskan togara, Earl Momount
frá Grimsby, sem landaði í Hafn-
arfirði en með hann var ís-
lenzkur skipstjóri, Hrómundur
Jósefsson. Um vertíðarlokin er
togarinn sendur til Isaf jarðar, og
þar fer ég af honum og dvelzt
heima um sumarið, en fer strax
um haustið aftur til Reykjavíkur
og tek þegar aftur við enskunóm-
ið Mr. Boocles, sem þá keypti
fisk í Hafnarfirði, leigði togarann
Herkules frá Rosses Company í
Aberdeen, og á þennan togara réð
ist ég á vetrarvertíðinni 1913—
14, sem verkstjóri og túlkur.
Sambúðin við skipsfélaga
mína var með ágætum, og féll
mér einstaklega vel við þá, og
þóttist nú kominn á rétta leið.
I vertíðarlok afréðum við tveir
íslendingar, ég og Einar Magnús-
son frá Patreksfirði, að sigla með
togaranum til Aberdeen. Einar
þessi drukknaði, þá er hann var
fiskiskipstjóri á togaranum Lord
Roberts, sem fórst í mannskaða-
veðrinu í janúar 1924 í sama
skiptið og Leifur heppni fórst.
Ástæðan til þess, að mig fýsti
utan, var auðvitað sú, að íslend-
ingar áttu þá fá skip, en marga
skipstjóra, og því erfitt hér heima
að vinna sig upp í þá stöðu.
Við komum til Aberdeen um
miðjan júlí, og var þaðan búizt
á veiðar í Norðursjó. Engin loft-
skeytatæki voru um borð í Her-
kules, og höfðum við því ekkert
samband við land meðan á veiði-
túr stóð.
ÞEGAR STRÍÐIÐ SKALL Á
Þegar komið var aftur til
Aberdeen mætti okkur einkenni-
leg sjón. Þetta var 5. ágúst 1914.
Það fyrsta, sem vakti athygli
okkar var að sjá feiknarlega stórt
herskip koma siglandi á móti
okkur í fylgd með 3 smærri her-
skipum, og einu afarstóru spítala-
skipi. Og þegar komið var í höfn-
ina, þá var landið allt svart af
fólki, svo langt sem augað eygði,
þegar við sigldum í gegnum
fyrstu flóðstífluna, kölluðu slcip-
verjar í land: „Hvernig stendur
á öllu þessu fólki?“
Og frá landi var svarað sam-
stundis:
„Það er skollið á stríð. Frakkar
og Þjóðverjar eru komnir í stríð,
mína, sem ég fór 13 ara gamall 0g vjg erum farnir af stað til að
frá Breiðabúð, sem svo var nefnd.
Annar drengur 11 ára, Þorgeir
að nafni, kom með, en við rer-
um með Guðna Jónssyni, þá há-
öldruðum og áttum víst að vera
hásetar hans. Ég hafði aldrei á
sjó komið fyrri. Við höfðum lóð-
ir með, sem við höfðum beitt í
Iandi, en Guðni, formaðurinn,
var svo gamall og hrumur, að
hann gat ekkert gert nema að
halda í árarnar og mátti ég því,
óvaningurinn, bæði leggja og
draga. En allt gekk þetta nú
vel.
Araskipaöldin endaði hér 1905
og fyrstu mennirnir, sem fengu
sér mótorbáta voru Kristján Hall
dórsson, fyrsti formaðurinn minn,
Elías Magnússon og Rósmundur
Pálsson.
Á sumrum 1911 og 1912 reri
ég sem formaður á bát frá Sel-
vík á Skaga. En upp frá þessu
held ég burt úr Bolungarvík. Við
Bjarni Pálmason, síðar skipstjóri,
sem nú er nýlátinn, fórum um
haustið 1912 til Reykjavíkur, og
hjálpa Frökkum".
Þar með voru allar fyrirætlanir
mínar slegnar niður, og það voru
mikil vonbrigði, ef satt skal segja,
því að ég hafði eins og áður er
sagt, komizt til ágætra manna,
sem allt vildu fyrir mig gera.
Við fengum þær fyrirskipanir
frá herstjórninni, að næstu tvær
vikurnar mætti ekkert skip
leggja úr höfn.
Þá var engin herskylda í Eng-
landi, þetta voru allt sjálfboða-
liðar, sem í herinn fóru. Eg man
t. d. eftir ungum manni, 24 ára
mömlum vélstjóra, framúrskar-
aiidi myndarlegum manni, sem
með okkur var. Hann átti konu
og 3 lítil börn. Frá skipsfjöl fór
hann rakleitt á skráningarstofu
hersins til að láta skrá sig í her-
inn, áður en hann fór heim til
konu sinnar og barna, og sama
kvöld um miðnætti, lagði hann
af stað í stríðið.
UNDIR VERND FLOTANS
Að liðnum þessum Vz mánuði
fengu fiskiskipin leyfi til að sigla
út, og fórum við með báðir ís-
lendingarnir. Það átti að heita
svo að viss afmörkuð svæði, sem
leyfilegt var að fiska á, væru
undir vernd brezka flotans. —
Fjöldi togara var tekinn frá fisk-
veiðunum, einkum frá hinum
stærri útgerðarfélögu m, til að
slæða tundurdufl meðfram
ströndinni og á veiðisvæðunum.
Svo var það einn dag, að við
komum til Aberdeen upp úr nóni,
héldum upp á sjómannaheimilið,
þar sem við gistum. Þetta kvöld
um miðnætti, var komið þangað
með 17 sjóliða, en þeir voru hinir
einu, sem bjargast höfðu af 3
skipum, sem sökkt hafði verið
af kafbátum á þeirri sömu leið,
sem við sigldum til lands fyrr
um daginn. Þeirra á meðal var
einn, sem áður hafði lent í því
sama tvívegis, og fyrir vikið
sæmdur háu tignarmerki.
Þessir sjóliðar fengu 4 daga
leyfi, en síðan voru þeir sendir
aftur í stríðið, en þessi timi var
nægilega langur til að kynnast
þeim áhrifum, sem stríðið hafði
haft á mennina, því að væri á
stríðið minnzt, sem náttúrlega
átti að varast, þá var engu líkara,
en þetta væru brjálaðir menn.
Seinna um sumarið gafst okk-
ur kostur á að sjá menn úr hin-
um fríðu Hálendingaherdeildum
koma aftur eins og afturgöngur,
niðurbrotna á sál og líkama.
GEGNDARLAUSÁRÓÐUR
Fiskveiðunum var samt haldið
áfram um sumarið, þótt slitrótt
gengi, en það gerðist hvort
tveggja, að sífellt var gengið nær
fiskveiðiflotanum til tundur-
duflaveiðanna, og áróðurinn fyrir
sjálfboðahermennsku var alveg
gegndarlaus. Það var sama, hvern
menn hittu, og hvar menn voru,
alls staðar var reynt að fá menn
til að ganga í herinn. Við íslend-
ingarnir urðum sérstaklega fyrir
barðinu á þessum agentum, þar
sem við vorum stórir og stæðileg-
ir Okkur var lofað gulli og
grænum skógum. Mér var t. d.
heitið lögreglupjónsstöðu, að
stríðinu loknu, ef ég gengi í her-
inn eða flotann, og var mér um
leið bent á, hvað ég væri stór
og stæðilegur, og spurt, hvort
allir íslendingar væru svo stór-
ir, og játti ég því. Þá sagði agent-
inn: „Þeir hljóta þá að vera stór-
ir íslenzku lögregluþjónarnir?"
— „Já“, svaraði ég, „en það var
auðvitað ekki nema hálfur sann-
leikur, því að ég vissi að á þeim
tíma voru íslenzkir lögregluþjón-
ar fremur smávaxnir.
Það var nú sýnt, að úr fyrir-
ætlunum mínum gat ekki orðið,
annað hvort var að fara í stríðið
eða halda heim. Um atvinnu í
landi var alls ekki að ræða, því
að þar var skilyrðið jafnan, að
menn væru kvæntir, en það var
ég nú ekki, og hafði ekki ætlað
mér að kvænast enskri konu.
í lok október átti svo Herkules,
togarinn okkar að fara í stríðið
til tundurduflaveiða. Kom þá
skipstjórinn að máli við okkur,
og kvaðst vilja að við færum
heim til okkar lands en ekki í
stríðið, og sagðist vilja reyna að
koma okkur þangað, og af því að
ég átti þá foreldra á lífi, tók ég
þann kostinn, en annars óvíst,
hvernig farið hefði, — og það
gerði gæfumuninn.
HEIM TIL ÍSLANDS
Þá hittist einmitt svo á að tog-
ari frá Hull kom til Aberdeen á
leið á íslandsmið, og samdi skip-
stjórinn okkar svo um, að hann
flytti okkur til ísafjarðar endur-
gjaldslaust og reyndist hann í
því sami öðlingur og fyrr við
okkur. Þar skiljum við, eg ég
held heim til Bolungarvíkur. Hóf
ég formennsku á „Dúfunni", sem
Dúfubúðin var kennd við. Þegar
ég hafði róið þeim báti í um það
bij 1 ár, veiktist ég svo að ég
varð eiginlega óvinnufær í tvö
ár Þá kom Englendingur mér
aftur til hjálpar. Trúboðslæknir
á ísafirði, sem hét James Love
Nisbet, sauð ofan í mig einhverja
jurt, sem hann ræktaði í garði
sínum og síðan hef ég aS mestu
verið laus við þann kvilla, en
Nisbet réði mér frá því að halda
áfram sjómennsku og fór ég að
ráðum hans. Árið 1919 ræð ég
mig til verzlunarstarfa, fyrst hjá
firmanu „Hæðstakaupstaður Nat-
han og Olsen", en síðar til „sam-
einuðu íslenzku verzlananna“, en
verzlunarstörf áttu ekki við mig,
og hætti ég eftir átta ára starf.
KAUPI GEIRASTAÐI
Árið 1924 kaupi ég jörðina
Geirastaði, en sama ár varð ég
hreppstjóri Mólshrepps. Nytjaði
ég jörðina frá Bolungavík, en ég
keypti hana af Guðmundi örn-
ólfssyni. Jörðin gaf þá af sér að-
eins 30 hesta, en þá var að vísu
grasleysisár.
Á þeim árum, sem ég vann við
verzlunina 1920 kvæntist ég Ing-
veldi Guðmundsdóttur frá Iðu 1
Biskupstungum, en henni hafði
ég kynnzt í Húnavatnssýslu. I
4 ár nytjaði ég Geirastaði á þenn-
an hátt, en hóf þá búskap á Gili,
fremst í Syðridal, og bjó þar í
tvö ár, með það í huga að koma
mér upp bústofni og gera mér
hægara að byggja upp á Geira-
stöðum.
1930 hefst ég svo handa um
byggingu íbúðarhúss, fjóss fyrir
10 gripi, áburðargeymslu, fjár-
húss fyrir 90 fjár og hlöður fyrir
þennan fénað. Byggingarmeistar-
inn var Ragnar Þórðarson."
„Hvað kostuðu þessar fram-
kvæmdir í þá daga, Kristján?“
„Byggingar þessar munu hafa
kostað um kr. 40 þús., — ef eigin
vinna mín er meðtalin".
„Og voru nú ekki erfiðleikar
á byggingarframkvæmdum á
þessum tíma?“
„Það er óhætt að segja það.
í fyrsta lagi var þá skollin á
hin mikla viðskiptakreppa, þar
sem hvorttveggja fylgdist að,
gengisfall íslenzku krónunnar og
þverrandi markaður fyrir allar
útfluttar afurðir. Ég get t. d. sagt
frá því, að 1930 seldi ég dilka á
kr. 20,00 stykkið, en árið eftir
seldi ég veturgamlar gimbrar
sem ég hafði alið, fyrir 20 krón-
ur og fékk því ekkert fyrir fóðr-
ið.
25 DILKAR í VEXTI
Þá skuldaði ég kr. 3500,00 I
Sparisjóði Boiungarvíkur, og
varð að borga vextina með 25
dilkum, og í öðru lagi, þá þótti
þessi framkvæmd slík fjarstæða,
að ætla sér að byggja fyrir svona
mikið fé á koti, sem ekki gaf
nema 30 hesta af töðu, að heyrt
hef ég, að einn merkur bóndi
hér við Djúp, hafi látið þau orð