Morgunblaðið - 29.06.1957, Blaðsíða 1

Laugardagur 29. jémí 1957
PRÓFESSORINN með kórón-
una er hann oft nefndur,
konungur Svíþjóðar, sem kemur
í opinbera heimsókn til íslands í
dag. Gústav VI Adolf er hámennt
aður maður og virðist það »1-
mennt mál manna, að hefði hann
ekki verið ættborinn til há-
sætis, þá hefði hann hlotið
að verða mikilsvirtur vís-
indamaður. I hópi fornleifafræð-
inga er hann þekktur um heim
allan og sem jurtafræðingur hef-
ur hann einnig getið sér góðan
orðstír.
En sem krónprins og konungur
hefur hann ekkert mannlegt lát-
ið sér óviðkomandi. Gústav Adolf
Svíakonungur er í öllum lífshátt-
um sínum eitt hið ágætasta dæmi
og fyrirmynd um þjóðhöfðingja
háþroskaðs lýðræðisríkis. Það er
*var konungsættanna við lýð-
veldishreyfingum síðari tíma og
fyrirbæri 20. aldarinnar. Þjóðleg-
ur konungur, sem ávinnur krún-
unni vinsældir og hollustu þegn-
anna, svo þeir geta ekki hugsað
sér að skipta til og fara að ó-
helga þjóðhöfðingjatáknið eins og
oft vill verða þar . sem forsetar
eru kjörnir í kappsömum kosn-
ingum.
Rétt er það að vísu, að þessir
vinsælu konungar nútímans eru
ekki eins voldugir og einvalds-
konungar liðinna alda. En skyldi
það hlutskipti þeirra þó ekki fullt
svo laðandi, að mega njóta þess
að vera menn og geta eignazt
þjóðir sínar heilar fyrir vini.
Það sést bezt, hvernig núver
andi Svíakonungur skildi hlut-
verk sitt af þeim einkunnarorð-
um, er hann valdi sér, þegar hann
var krýndur 1950. Þau voru:
Skyldan framar öllu.
— w —
GÚSTAV ADOLF fæddist 11.
nóvember 1882 og er því 74
ára. Hann er sonur Gústavs V
og drottningar hans Viktoríu er
var að uppruna þýzk prinsessa.
Hann gekk á menntaskóla í
Stokkhólmi og að því búnu lærði
hann við háskólana í Uppsölum
og Osló. Einnig gengdi hann her-
þjónustu, hlaut þjálfun og var
liðsforingi í lífverði konungsins.
Faðir hans kom til ríkis 1907
og er það víðþekkt, hve lengi
Gustav Adolf var krónprins.
Þóttu það eindæmi að hann
skyldi vera krónprins og hertogi
af Skáni í 43 ár, þessi maður sem
sakir ágætra mannkosta hefði átt
að stjórna þjóð sinni vel og lengi.
En í fjarveru og veikindum föð-
ur síns sat hann oftsinnis sem
ríkisstjóri og hlaut við það víð-
tæka þekkingu og reynslu af
stjórnarathöfnum.
Óþarfi er að vorkenna Gústav
Adolf hin löngu krónprinsár.
Honum var það sjálfum sízt á
móti skapi, að geta í þeirri stöðu
um frjálst höfuð strokið og sinnt
hugðarefnum sínum, sem voru
mörg en sum lagði hann þó sér-
staka stund á, svo að hann varð
með færustu mönnum í þeim
fræðigreinum.
— m —
ASKÓLAÁRUNUM tók hann
að stunda íþróttir af kappi.
Hafði hann sérstakan áhuga á
fimleikum og frjálsum íþróttum
og var í fjölda mörg ór forseti
sænska íþróttasambandsins. Er
honum þakkað það ekki með litl-
um rétti, hve mikil íþróttaþjóð
Svíar eru. Er talið að hlutdeild
hans hafi einkum vakið áhuga
þjóðarinnar í frjálsum íþróttum,
en í þeim skara Svíar fram úr,
sem kunnugt er.
— m —
ÞÁ var það á námsárum við
Uppsala-háskóla, sem hinn
wngi prins Gústav Adolf, ákvað
1901, að hlýða á fyrirlestra um
egypzka og norræna fornleifa-
GustavVI. Adolfogdrottning hans
KftirjOESTElN Ó. THORAEEN&EN J
blaðamann viS Morgunblaðið
Gustav VI Adolf Svíakonungur við einn af fornnnnja-
skápum sinum
fræði. Við þessa fræðigrein, forn-
leifafræðina tók hann slíku ást-
fóstri, að það hefur enzt honum
alla ævi. Næsta sumar vann hann
við fornleifagröft við Hága hjá
Uppsölum og jókst áhugi hans
stöðugt. Eftir því sem árin liðu
tók hann þátt í æ fleiri forn-
leifarannsóknum út um alla Suð-
ur-Svíþjóð og fékk víðtæka þekk
ingu á fornleifum járn og bronz-
aldar.
Hann lagði einnig stund á forn-
aldarsögu mannkynsins, einkum
gríska og rómverska listsögu.
Þannig víkkaði hann smómsam-
an svið sitt. 1905 heimsótti hann
Egyptaland í fyrsta skipti og
eignaðist þá allmerka egypzka
forngripi. Til Grikklands kom
hann fyrst 1920 og fáum árum
síðar ferðaðist hann alla leið til
Kína í þeim tilgangi aðallega að
kynna sér kínverska fornleifa-
fræði og sjá m.a. merkilegar leif-
ar af frummanni, sem þar fund-
ust, Peking-manninn.
Hann beitti sér fyrir því, að
Svíar gerðu út leiðangur til forn-
leifarannsókna við Asine í Grikk
landi 1922 og vann sjálfur við
uppgröftinn fyrsta árið. Við rann
sóknir þær kom ýmislegt merki-
legt fram um menningu forn
Grikkja. Hann átti frumkvæð-
ið að öðrum sænskum fornleifa-
leiðangri til Kýpur og hann var
forgöngumaður að stofnun „Hú-
manísku stofnunarinnar“ í Stokk
hólmi, sem hefur unnið að marg-
háttuðum fræðistörfum á sviði
sögu og þjóðfræði. Sjálfur hefur
hann ritað fjölda greina í sænsk
og erlend tímarit um sögu og
fornleifafræði.
— ts —
GÚSTAV ADOLF hefur verið
mjög víðförull maður. Hann
ann mjög Grikklandi og Ítalíu
eftir margendurteknar heimsókn
ir til þessara sólríku landa. Hann
hefur komið til flestra Evrópu-
landa. Til fslands kom hann á
Alþingishátíðina 1930 sem full-
trúi Svíþjóðar. Til Englands ferð
aðist hann stundum á hverju ári,
enda í margföldum mægðum og
skyldleika við ensku konungsfjöl
skylduna. Hann hefur ferðast um
öll Arabalöndin fyrir botni Mið-
jarðarhafs, til Egyptalands og
Abyssininu. Og eins og áður er
sagt ferðaðist hann eitt sinn alla
leið til Kína. I leiðinni kom hann
tegundar í Evrópu. Áhugi hans
fyrir leirmunum vaknaði, er
hann gróf eigin hendi úr sænskri
mold stílfögur leirker þúsunda
óra gömul, frá steinöld og bronz-
öld. Fyrst safnaði hann norræn-
um og öðrum evrópskum leir-
munum frá öllum tímum. En eft-
ir að hann eignaðist nokkra kín-
verska postulíns- og leirmuni ár-
ið 1907 sem voru frábærir að
gerð og listgildi hefur hann ekki
lagt minni áherzlu á söfnun
fornra austrænna listmuna, bæði
úr postulíni, leir, jade og kopar.
Konungurinn er máske talinn
fremsti leirkerafræðingur Sví-
þjóðar og meðal þeirra fremstu
í heiminum. Oft hefur leiðbein-
inga hans verið leitað við að
skipuleggja sýningar á fornum
listmunum, ekki aðeins í Svíþjóð,
heldur og í stærri Evrópulöndum.
Hallir hans geyma mörg óvið-
jafnanleg listaverk á sviði leir-
kerasmíði, en auk þess hefur
hann miðlað sænskum söfnum og
verið með þeim í ráðum við kaup
á listmunum.
— m —
AHUGI Gústavs Adolfs á blóm-
um og jurtafræði kom fram
þegar í æsku. Hann lærði þá
að safna jurtum og fergja þær og
fylgdi það í kjölfarið að hann
las Flóru og jurtafræði af áhuga,
tegundagreindi plönturnar og rað
aði þeim niður. Við fornleifa-
rannsóknir rakst hann stundum á
steingerðar plöntuleifar. Hann
vann að sérstökum rannsóknum
á plöntulífi miðaldanna á Skáni
og hefur hann gefið steingerf-
inga m.a. til náttúrugripasafna
í Stokkhólmi, Lundúnum og víð-
ar.
En úr ferðum sínum erlendis
kemur hann oft heim með lif-
andi plöntur, græðlinga og fræ,
sem hann gróðursetur í skrúð-
görðum sínum.
Hann vann sjálfur að garð-
yrkjustörfum, meðan hann var
garður frægur fyrir alparósir sín-
ar (rhododendron). Þær þekkj-
ast hvergi fallegri í allri Své-
þjóð og afbrigðin með mismun-
andi litbrigðum eru ótrúlega
mörg.
Hann hefur lagt gjörva hönd
á skipulagningu fjölda ann-
arra skrúðgarða m. a. svo aá
frægasti sé nefndur, við garðinn
í Drottningarhólmi skammt fyrir
utan Stokkhólm.
— m —
GÚSTAV VI ADOLF er þjóð-
legur konungur, sem hefur
eignazt vináttu og traust þegna
Sinna. í því er hann fremri föð-
ur sínum, sem var stífari ©g
öðlaðist aldrei verulegar vin-
sældir vegna þess að hann ein-
angraði sig frá almenningi.
Gústav Adolf álítur sig hafa
ríkum skyldum að gegna við þjóð
sína. Hann vill kynnast fólkinu
af eigin sjón og raun og þekkja
vandamál hins daglega lífs þess.
Hann er viðstaddur skemmtanir
þess, heimsækir það á vinnustað-
ina og lætur sér annt um þá sem
um sárt eiga að binda. Sérstak-
lega er athyglisvert, hve mikla
áherzlu hann hefur ætíð lagt
ó að kynna sér starf fólksins og
atvinnuhætti. Hann getur rætt
af þekkingu við sjómann suður
í Bóhúsléni um fiskveiðiaðferðir
og veiðarfæri, við bændurna um
nýjungar í ræktunarmálum, við
hermanninn um herþjálfun og
landvarnarmálin.
Almannarómur í Svíþjóð segir,
að í rauninni hafi hann aðeins
einu sinni staðið á gati og það
var þegar hann ferðaðist um
Lappland og höfðingi einn þar í
héraði ætlaði að fara að tala
lappnesku við hann. En það
tungumál hafði hann ekki lært
svo reiprennandi áð hann gæti
talað það.
Louise Svíadrottning við vinnuborð sitt.
við m.a. í Japan og Indlandi og
fleiri Asíulöndum.
Á öllum þessum ferðum hefur
honum gefizt tækifæri til að
sinna hinum sérstöku hugðarefn-
um sínum. Er það einkum tvennt
sem hann hefur borið heim með
sér úr ferðum sínum til útlanda.
í fyrsta lagi leirker og postulin
og í öðru lagi lifandi blóm.
Leirkerasafn Gústavs Adolf er
fyrir löngu orðið eitt stærsta og
verðmætasta einkasafn sinnar
krónprins og hafði tíma til þess,
ráðgaðist við garðyrkjumennina,
sáði og gróðursetti blóm, kvist-
aði tré og þótti hann hafa gróður-
hönd, þannig að blómin hans
lifðu. Eftirlætisstaður hans á
sumrin er Sofiero höllin skammt
frá Helsingborg við Eyrarsund.
Þar hefur konungurinn með eigin
hendi og hjálp garðyrkjumanna
sinna ræktað einn hinn yndis-
legasta gróðurblett í norðanverðri
Evrópu. Sérstaklega er þessi
ÞEGAR Gústav Adolf kom til
valda árið 1950, tilkynnti
hann, að hann ætlaði nú að taka
upp hinn forna sið Svíakonunga
að „ríða Eiríksgötu", það er að
segja að fara hyllingarferð um öll
héruð Svíaríkis. Þetta var siður
fornkonuga, þegar só siður tíðk-
aðist að konungar voru kjörnir.
í þessum ferðum létu þeir vinna
sér hollustu eiða og hétu þjóð
sinni þess í stað að vernda lög
og réttlæti í ríkinu og viðhalda
friði.
í gamla daga fóru nýkjörnir
konungar þessa ferð ríðandi á
hestbaki og tók hún langan tíma.
En Gústav Adolf notar nýtízku
samgöngutæki og tekur þetta í
áföngum, — er burtu um viku-
tíma hvern áfanga.
I Eiríksgötu-reið sinni hefur
hann haldið uppteknum hætti, að
hefja sig ekki upp yfir þjóð sína,
heldur láta líta á sig sem einn af
þjóðfélagsborgurunum. Á einum
stað varð hann þess t.d. vísari,
að barn ettt hafði tapað móður
sinni í mannfjöldanum. Hann
gekk þá hiklaust að hljóðnem-
anum og auglýsti eins og ekkert
hefði í skorizt eftir mömmunni,
sem þegar kom fram.
Á öðrum stað sagði hann í
ræðu sinni: — Þegar ég kom hing
að síðast fyrir tólf árum, kom lít-
il stúlka hingað til mín og sett-
ist á hnéð á mér. Nú er þessari
sömu stúlku guðvelkomið að
koma aftur til mín, — þó hún
fái ekki að setjast á hnéð á mér,
bætfi hann við.
Hvar sem hann fer um ríki
sitt skilur hann eftir slíka góð-
látlega gamansemi og vinalegar
sögur myndast um hann.
Eða svo eitt dæmi enn sé nefnt,
þegar hann heimsótti eyjuna Got-
land fyrir austan Svíþjóð. Þar
fór hann að ræða við garðyrkju-
mann einn og sagði honum m.a.
að hann ræktaði talsvert »f
Framh. á bls. 2