Morgunblaðið - 19.12.1957, Side 15

Fimmtufínpfiir 19 'les. 1957
MORCVTS Hl.AÐlÐ
15
71
Lárus á Klaustri
Eftir Þórarin Helgason, hónda
íí
SKAFTFELLSKUR bóndi hefur
nýlega sent frá sér mikla ævi-
sögu og vandaða. Er þar um að
ræða bók Þórarins Helgasonar
um Lárus á Klaustri. Það hefur
tekizt vel til, að kunnugur maður
er látinn rita ævisögu eins og
þessa. Hann var ekki eingöngu
vel kunnugur Lárusi, stöx-fum
hans og áhugamálum, heldur jafn
framt þekkir hann til hlítar
skaftfellska sögu í samtíð og for-
tíð. Þórarinn bóndi í Þykkvabæ
sýnir það með þessu mikla verki,
að til eru enn í bændastétt lands-
ins vel ritfærir menn, sem kunna
öll skil á að gera gott verk á
þessu sviði.
Saga Lárusar í Klaustri er um
marga hluti mjög merk. Hún lýs-
ir starfi þessa þróttmikla og at-
hafnasama bónda, sem varð höfð
ingi héraðs síns sökum þess, að
hann var foringi í anda þess, sem
var áður ráðandi um slíkt í sveit-
um landsins. Lárus á Klaustri var
tímamótamaður. Á dögum hans
varð mikil breyting á öllum lifn-
aðarháttum í skaftfellskum
sveitum. Hann var þátttakandi
þessa og braut isinn fyir ýmsar
nýjungar og framfarir í búnað-
arháttum. Þórarni Helgasyni
tekst vel að lýsa starfi Lárusar,
og dregur skýra mynd af starfi
hans og baráttu til framfara og
framsóknar í héraðinu. Ævisaga
Lárusar í Klaustri er að axlri
gerð saga hans, en i raun og veru
er hún miklu fremur héxaðssaga
Vestur-Skaftfellinga um daga
að hún er byggð á traustum
grunni.
Ég tel að sögur líkar þessari
séu mikilsvirði. Ekki eingöngu
Þórarinn Helgason
fyrir núlifandi kynslóð heldur
fyrir komandi kynslóðir. í slík-
Bjarni Elías Jónsson
frá Hallbjarnareyri
MINNING
AÐ kvöldi hins 11. þ. m. barst
mér sú frétt, að vinur minn,
Elías á Eyri, eins og hann var
ávallt nefndur heima í sveitinni,
eri látinn.
Það er einum færra í hópi
vina minna. Einn hinna rólyndu,
eljusömu bænda er failinn.
í fáum orðum sagt, eru höfuð-
atriði í ævisögu hans þessi:
Bjarni Elías Jónsson var fædd-
ur að Hraunhálsi í Helgafells-
sveit 4. júlí 1886. Sonur hjón-
anna, Guðlaugar Bjarnadóttur og
Jóns Jóhannessonar. Ólst hann
upp hjá þeim ásamt 5 systkinum
sínum, lengst af í Hraunsfirði
í sömu sveit. Fluttist svo með
elzta bróður sínum og fjölskyldu
allri að Hallbjarnareyri í Eyrar-
sveit vorið 1908. Á þessum ár-
um stundaði hann alls konar
störf til lands og sjávar, og þólti
jafnan hinn gildasti maður. En
á Hallbjarnareyri átti hann jafn-
þar að málum hinum vinstri
flokkum. Hann var bókelskur
maður og góður hagyrðingur og
þótti honum ávallt ánægjulegt að
ræða um bækur og ljóð í ró og
næði við gesti sína, yfir góðum
kaffibolla,' sem þar var jafnan
tiltækur. Enda voru þau hjón
mjög gestrisin.
Eitt er það, sem ávallt kom
fram í umtali hans um menn og
málefni, að hann dæmdi allt með
varúð og fyllsta drengskap gagn-
vart andstæðingum sínum.
Hann hugsaði mikið um hin
æðstu sannindi lífsins og mun
að síðustu hafa lifað sáttur við
lífið og tilveruna og trúað fast-
lega á bjartari heim, er v:ð
tæki.
um ritum er ótæmandi fróðleik. an heima síðan, nema eitt ár að
að fá. Það er vel, að Skaftfellinga! Setbergi. Og nú á síðustu árum
dvaldi hann oft, ásamt konu
félagið í Reykjavík sæmir þetta
rit þeim heiðri að vera i flokki
rita, er það kallar Skaftfellsk rit.
Sýnir það, að þetta félag kann
vel að meta sögu héraðs síns og
minningu sinna beztu sona.
Ég veit að bókin Lárus í
Klaustri er kærkomin öllum bóka
unnendum. En sérstaklega finnst
mér hún eigi erindi til sveita
fólks bæði eldra sem yngra. Mér
hans. Er þetta eðlilegt, þar sem fjnns(- jnjn sómi Skaftfellinga og
flest mál sem fengu einhvern ^ jafnvei sómi Sunnlendinga allra.
f bókinni Lárus í Kiaustri er
framgang á þessum tíma voru
ekki rædd né flutt nema Lárus
í Klaustri væri þar aðalmaðurinn.
mikið af myndum. Eru þær prent
aðar á vandaðan myndapappír
Hann var sem sagt framvörður ( Qg vej i;30rnig fyrir í lesmál bók-
stéttar sinnar til sóknar í öllum j arinnar. Eru þær ekki síður at-
helztu málum hennar. i hyglisverðar en lesmál bókarinn
Lárus í Klaustri var mikill ar. Jón Aðalsteinn Jónsson hefur
greiðamaður í hvívetna. Skör-1
ungskapur hans og rausn sem
gestgjafa og bónda var af eðli
hinna skaftfellsku bænda. Enda
er í fáum sveitum þessa lands
eins mikil gestrism og í Vestur
Skaftafellssýslu.
Lárus í Klaustri var Skaftfell-
ingur i húð og hár. Hann átti i
fari sinu flest af því, sein ein-
kennir fólkið í sýsiunni. Vestur
Skaftfellingar eru um margt ólík
ir öðrum sunnlendingum. enda
hafa þeir átt við önnur kjör að ur enginn vonsvikinn er les hana
, séð um allan fráganga bókarinn-
ar er snýr að máli og saman
burði við frumrit höfundar. Hef-
ur honum tekizt þetta starf mjög
vel. Eru fáar prentvillur í bók-
inni, en það er íágætt í íslenzk-
um bókum.
Ég vil svo að endingu ráð-
leggja þeim, er eignast vill góða
og skemmtilega bók, að velja bók
bóndans úr Þykkvabæ. Það verð-
deila í mörgu. Þeir eru þraut-
seigastir allra íslendinga að heyja
baráttu við hin erfiðustu náttúru-
öfl. Mannkostir skaftfellskra
bænda koma gleggst fram í þvi
hvað þeir hafa alltaf verið góðii
bændur. Þeir hafa alltaf þrátt
fyrir hin exfiðustu skilyrði verið
í fararbroddi þeirrar framvindu,
sem lengst og bezt hélt fram til
betri búnaðar og bættra búnaðar-
hátta. Á framfaratímum síðustu
áratugina hafa þeir tileinkað sér
fremur öðrum margt, sem tækni
nútímans hefur að bjóða. Má þar
fyrst og fremst nefna, hvað þeir
voru fljótir til þess að notfæra
sér rafmagnið til heimilisnota.
Og þeir lærðu sjálfir að setja
upp rafstöðvar og jafnvel smíða
tæki sem þurfti til þess að beizla
vatnsorkuna. Enda eru Skaftfell-
ingar lagtækir vel. Ég veitti því
athygli er ég las manntal á ís-
landi 1801, hvað getið er um
marga bændur í Vestur-Skafta-
fellssýslu, sem voru smiðir. Sýnir
þessi heimild, að þetta er ekki
nýtt, þetta er arfur sem ættstofn-
inn hefur átt um langan aldur.
Þórarni Helgasyni hefur- tekizt
mjög vel að lýsa mörgu, er bein-
línis snertir þjóðhætti og sögu
bændanna í héraðinu frá sið-
ustu öld. Hann segir þar frá ýmsu
sem er bæði skemmtilegt og fróð-
legt fyrir nútímamenn. Hann hef
ur eflaust lagt afar mikla vinnu
í í’itun þessarar bókar. Hann hef-
ur víða aflað heimilda og hefur
hann orðið fengsamur til þeirra,
því bókin ber þess glögg vxtni, [
Jón Gíslason.
Skömmu fyrir andlát sitt
hringdi hann til mín til að ræða
um þjóðlegar minjar heima í
Eyrarsveit og rifja upp fornar
sagnir, sem ekki væri vert að
gleymdust. Saga lands og þjóðar
og hin eilífa framþróun voru
hans helgustu áhugamál, að því
sem mér virtist, samfara því að
vera traustur vinur vina sinna
og góður drengur í hvívetna.
Heilsa hans, síðustu árin, var
orðin óhraust, en hann beið með
ró, þess sem verða vildi. Og svo
kom síðasta stundin, hæglát og
hljóð, er hann lézt í Landsspítal-
anum, eftir eins dags avöl þar,
hinn 11. þ. m.
Við, vinir hans og samferða-
fólk, kveðjum svo þennan vm
okkar með þökk fyrir samfylgd-
ina, og vottum konu hans, dætr-
um og öðrum ástvmum samúð
okkar.
Kristján Hjaltason.
Um geymslu og með-
ferð á appelsínum
sinni, hjá Guðlaugu dóttur þeura
og tengdasyni, hér i Reykjavík
Árið 1913 giftist hann eftirlif-
andi konu sinni, Jensínu Bjarna-
dóttur, fósturdóttur séra Jens V.
Hjaltalíns, er lengi var prestur
að Setbergi. Bjuggu þau síðan á
Hallbjarnareyri, sem fyrr getur.
Þau eignuðust tvær dætur. Eru
báðar giftar, og býr önnur á
Hallbjarnareyri en hin hér í
Reykjavík, og hefur hún nú
hlynnt að þeim af stökustu alúð
og nærgætni, síðan kraftar
þeirra tóku að þrjóta. Þau bjuggu
aldrei stóru búi, en snotru með
glæsilegri umgengni, utan húss
og innan. Var þeim báðum um-
hugað um skepnur sínar og rækt-
un jarðarinnar, enda gerðu þau
á henni miklár umbætur.
Elías heitinn var hæglátur og
hlédrægur maður, sjálfstæður í
hugsun, en skeytti lítt um, þó
hann træði ekki ávallt sömu göt-
ur í skoðunum og samferðamenn
hans. Þetta, og líka hlédrægni
hans, mun hafa valdið því, að
hann tók lítið þátt í opinberum
málum eða átti sæti í nefndum
En jafnan vann hann í kyrrþey
að framgangi sinna hugðarefna.
Hann hafði jafnan mikinn áhuga
fyrir umbótum á lífskjörum
bænda og verkalýðs og fylgdi
TIL leiðbeiningar fyrir kaup-
menn og neytendur hefi ég leyft
mér að taka saman ýmsan fróð-
leik um geymslu og meðferð á
appelsínum þeim, sem aðallega
eru á markaðnum hér sem stend-
ur, og er þá aðallega stuðzt við
Landbúnaðarhandbók nr. 66, út-
gefna af Landbúnaðarráðuneyti
Bandaríkjanna, og fer hér á eftir,
lauslega þýtt, það sem sagt er
um þetta efni.
Ef geymsla á appelsínum á að
heppnast vel, er nauðsynlegt, að
uppskera fari fram þegar þær
eru hæfilega þroskaðar. Fara
þarf gætilega með ávextina, og
séu þeir fluttir langar leiðir til
aðalgeymslustaðar, þarf að kæla
þá fyrir hleðslu og halda þeim
kældum í flutningatækjum. En
þegar á áfangastað er komið, er
mikilvægt að koma þeim sam-
stundis í geymslu með réttu
hitastigi.
Stöngulendarotnun, og blá- og
grænrotnun
Rotnun af ýmsu tagi og aðrar
skemmdir koma fram við
geymslu. Algengasta skemmdin
í Flórida-appelsínum er svonefnd
stöngulendarotnun, en Kaliforníu
appelsínur eru sérstaklega næm-
ar fyrir svonefndri blá- og græn-
rotnun. Möguleigt er að draga úr
rotnun með þvotti úr vatni, sem
inniheldur Dowicide A-Hexam-
ine. Stöngulendarotnun er hald-
ið í skefjum að nokkru leyti með
þvi að nota umbúðir, sem inni-
alda efni, sem Ðiphenyl nefnist.
Nýlegar tilraunir með Florida
Valencia appelsínur sýna, að auð
veldlega er hægt að geyma þær
og komast að mestu hjá stöngul-
endaroti í 8—12 vikur við hita-
stig frá -í- 1 til 0 gráður Celcius.
Loftraki skyldi vera frá 85—90%.
Kaliforníu appelsínur eru öllu
næmari fyrir skemmdum í berk-
inum en Florida appelsínur, og
skulu þær geymast við 2—4 gráðu
hita. Við þetta hitastig ættu
Kaliforniu appelsínur að geym-
ast 5—8 vikur. Við þetta hita-
stig er þó hætt við græn- og
blárotnun eftir átta vikur. Ráð-
legt er að athuga oft appelsínur
í geymslu, til þess að koma í
veg fyrir tjón af bleytublettum
og roti. Eftir slíkar athuganir eru
teknar ákvarðanir um lengd
geymsultíma og skal þá taka það
til greina, að ef skemmdir eru
fyrir hendi, munu þær aukast
skyndilega, eftir að ávöxturinn
er fluttur á heitari stað.
Einnig má geta þess, að loft-
ræsing er mjög mikilvæg í öll-
um ávaxtageymslum til þess að
fjarlægja ýmsar lofttegundir,
sem myndast við öndun ávaxt-
anna.
Sveinn Indriðason.
Eiginmenn!
léttið konunni heimilisstörfin með því að gefa henni hrærivél í
jólagjöf. — Höfum fengið nokkur stykki af hinum viðurkenndu
SUNBEAM og DORMEYER hrærivélum.
Vöfflujárn 2 teg. — Straujárn 6 teg.
Brauðristar 3 teg. Hitakönnur 3 teg.
Hringbakarofnar — Hárburrkur
Vatnsbuarar — Hitaplötur o.fl. o.fl.