Morgunblaðið - 22.04.1958, Qupperneq 11

Þriðjudagur 22. apríl 1958
MORCUNBL 4Ð1Ð
11
Eystrasalt friðarins
Lýsing á áróðursherferð
Sovétríkjanna
ÞAÐ VAKTI enga sérstaka undr-
un þann 14. desember sl. þótt
sendiherra Sovétríkjanna í Dan-
mörku, Slavin, héldi til danska
utanríkisráðuneytisins til að af-
henda síðustu orðsendingu Sovét-
stjórnarinnar. í raun og veru var
danska stjórnin þ4 þegar farin að
búast við ábyrgðarbréfi frá
Kremlin með jólahótunum.
Nú var röðin komin að Dan-
mörku í áróðurssókn Sovétstjórn-
arinnar, sem hafði verið „hleypt
af stokkunum“ nokkrum dögum
áður en NATO-ráðstefnan í París
hófst. Og sama var að segja um
orðsendinguna til Dana, sem um
orðsendingar til annarra þjóða,
að þar voru nokkur atriði, sem
voru sérstaklega ætluð Dönum.
Bulganin forsætisráðherra Sovét-
ríkjanná sagði H. C. Hansen
starfsbróður sínum í Danmörku,
að ‘ „ef danska stjórnin tæki á-
kveðna afstöðu sem útilokaði
möguleikana á staðsetningu kjarn
orkuvopna og eldflaugavopna á
danskri grund, þá væri með því
lagður drjúgur skerfur til að
jafna alþjóðadeilur og styrkja
friðinn, einkum á Eystrasalts-
svæðinu".
Síðustu orðin varðandi Eystra-
saltssvæðið eru mikilvægust, og
þó Bulganin væri hógvær í orð-
um, fólst í þeim ódulbúin aðvör-
un til Dana um að hefja ekki
hernaðarlegt samstarf við Vest-
ur-Þjóðverja. Hann vék enn að
hinu sama í niðurlagi bréfsins,
þar sem hann lagði áherzlu á
það að stjórn Sovétríkjanna væri
hlynnt þeirri ósk, sem stjórnmála
menn í löndum kringum Eystra-
saltið hefðu látið í ljós um að
Norðurlönd og löndin sunnan við
Eystrasaltið lýstu því að þau
myndu ekki láta vopn skera úr,
þótt deilur kæmu upp á milli
þeirra.
Þessi hluti bréfsins var í raun-
inni aðeins endurtekning á hinni
staðbundnu áróðursherferð, sem
beint var sumarið og haustið 1956
gegn þeim ríkjum við Eystrasalt,
sem kommúnistar hafa ekki völd
í. Þessi áróðursherferð var á
ýmsan hátt ágætt sýnishorn af
því, hvernig Sovétríkin hrinda af
stað áróðursherferð á alþjóða-
vettvangi með virkri þátttöku
leppríkjanna.
Það er athyglisvert hve hið
pólitíska samræmi er fullkomið
milli Sovétríkjanna og nýlendna
þess í hinu kommúníska heims-
veldi. Áróðursherferðin við
Eystrasalt hefur einkennzt af
næstum fullkominni samhæfni í
aðgerðum Sovétríkjanna, og það
er einnig athyglisvert, að í þessu
dæmi hefur hinn „frjálslyndi"
kommúnisti Gomulka reynzt
engu síður agaður og engu sjálf-
stæðari en hinn skuggalegi stal-
inisti og starfsbróðir hans Walt-
er Ulbricht. Þeir hafa báðir leik-
ið sama hlutverkið, að sjálfsögðu
í eigin þágu, en það sem úrslit-
unum ræður er, að þeir byrjuðu
ekki herferð sína fyrr en Moskva
hafði gefið merki.
Eystrasalts-friðarbaráttan hófst
í sameiginlegri yfirlýsingu pólsku
og austur-þýzku stjórnarinnar 20.
júní eftir heimsókn Gomulka til
Ulbricht. f henni er það sagt ber-
um orðum, að Pólland og Austur-
Þýzkaland séu einhuga um þá
skoðun, að það sé í þágu frið-
samlegrar þróunar meðal Evr-
ópuþjóða, að Eystrasaltið verði
„friðarhaf“.
Hinar evrópsku hugmyndir og
áhrif komu því fram í dagsljósið
þegar í byrjun og pólska viku-
blaðið „Swiat i Polska" var því
ekki að fletta ofan af neinum
leyndarmálum, þótt það segði að
sú staðreynd að engir árekstrar
hafa orðið milli stórveldanna á
Eystrasalti, geri það að verkum,
að vandamálin séu auðleystari
þar en á nokkrum öðrum stað í
heiminum. Þar af leiðandi óskaði
þetta pólska vikublað eftir því
að Eystrasalt yrði gert að eins
konar tilraunastöð í því að fram-
kvæma hugmyndina um friðsam
lega sambúð milli austurs og
vesturs.
Um leið og þessi pólska um-
sögn birtist, flutti valdamesti’
kommúnisti Austur-Þýzkalands,
Ulbricht ræðu í hafnarborginni
Rostock við Eystrasalt. Hefur
ræðu þessari mjög verið á loft
haldið, en þar lofaði Ulbricht hlut
leysi Svíþjóðar og fagnaði aukn-
um samskiptum við Finnland.
Ulbricht lagði ríka áherzlu á
þörfina fyrir að öll ríki við
Eystrasalt yrðu unnin á band
friðarins.
Einn af æðstu mönaum Sovét-
ríkjanna átti eftir að gegna nýju
hlutverki í sambandi við þessi
mál. Sovétríkin höfðu látið lepp-
ríkin hefja þessar rökræður. Nú
fannst þeim sjálfum kominn tími
til að taka þátt í umræðunum.
í hinni opinberu heimsókn Krús-
jeffs og Mikojans til Austur-
Þýzkalands notaði sá síðarnefndi
tækifærið til að eiga blaðaviðtal
við danska kommúnistablaðið
„Land og Folk“, en í því kom
fram meiri skilningur en venju-
lega á vandamálum Danmerkur
og Noregs. Mikojan viðurkenndi,
að það væri örðugleikum bundið
fyrir þessi tvö ríki að segja sig
úr NATO. Jafnframt lýsti hann
því yfir, að þessi tvö norrænu
NATO-lönd væru ekki haldin ár-
ásarhyggju, ekki frekar en hin
hlutlausu og kommúnísku ríki
sem liggja að Eystrasalti.
Blaðaviðtal Mikojans Qg sam-
hljóða ummæli hans á fundi í
Eystrasaltshöfninni Sassnitz, sem
og öll friðarbaráttan sýndi rót-
tæka breytingu á stefnu Sovét-
ríkjanna í Norður-EvrSpu, og því
fremur, þar sem á undan þessu
hafði gengið fjöldi ógnana og
illkvittnislegra árása í garð Dan-
merkur og Noregs, sem höfðu náð
hámarki í bréfaskiptum milli
Bulganins og forsætisráðherra
Danmerkur og Noregs. Þessi ógn-
anabarátta hafði geigað ogmistek
izt og leið ekki á löngu þar til
forustumenn Sovétríkjanna fóru
að þreifa fyrir sér um möguleika
á fjölda griðasamninga milli
landanna sitt hvorum megin við
Eystrasalt, eins og kom fram m.a.
í hinni opinberu heimsókn B & K
til Helsinki í júní. Við það tæki-
færi er sagt, að Krúsjeff hafi
reynt að telja Norðurlönd á sitt
mál gegnum Finnland.
í ágúst og september var gef-
inn út mesti fjöldi af yfirlýsing-
um frá æðstu stöðum, sem tóku
í sama streng og Mikojan. í sam-
eiginlegri yfirlýsingu Sovétríkj-
anna og Austur-Þýzkalands við
lok heimsóknar K & M var þetta
enn ítrekað og aftur nokkrum
dögum seinna þegar stjórn rúss-
neska hernámssvæðisins lýsti
þeirri skoðun Pankow í einhliða
yfirlýsingu, að „ríkisstjórn Aust-
ur-Þýzkalands álíti það nauðsyn-
legt, að öll ríki sem liggja að
Eystrasalti lýsi sig fús til að
gera tvíhliða eða marghliða samn
inga með það fyrir augum að
auka efnahagssamskipti, samgöng
ur og menningarsamskipti milli
ríkjanna og að koma á gagn-
kvæmum griðasáttmálum“.
Þessi austur-þýzka yfirlýsing
var birt 2. september og Gomulka
lét ekki á sér standa að styðja
hana. Kvöldið sem hann var að
leggja af stað til Belgrad til að
leita eftir stuðningi Titos í Þýzka
landsmálinu, átti hann samtal við
dönsku frét'tastofuna Ritzau, (birt
9. sept). Gomulka hvatti þjóð-
irnar við Eystrasalt og á Norð-
urlöndum til að reyna að mynda
svæði friðsamlegrar og uppbyggi
legrar sambúðar ríkja með ólík
þjóðskipulög og stjórnmálavið-
horf. Skoðun Gomulka var svo
aftur nokkrum dögum síðar studd
af Sovétríkjunum í dönskum út-
varpssendingum frá Moskvu.
Á sama tíma var baráttan einn-
ig tekin upp í alþjóðlegri félags-
starfsemi kommúnista. Á 6. æsku
lýðsmóti unglinga og stúdenta í
Moskvu voru fulltrúar allra landa
sem liggja að Eystrasalti kallaðir
til sameiginlegs fundar trl að
ræða málið. Sama var að segja
um fulltrúa þessara landa á al-
heims verkalýðsráðstefnunni í
Leipzig. Á 4. alheimsþingi Banda
lags lýðræðissinnaðrar æsku
saltsríkjunum Eistlandi, Lett-
landi og Litháen, sem og í Finn-
lnadi, Póllandi og Austur-Þýzka-
landi.
Það var einnig hinn 6. septem-
ber, sem hinn hernaðarlegi sér-
fræðingur P. Katsjajev lét til sín
heyra í blaðinu „Krasnaja
Svesjda" vegna fyrirætlana um
að koma á fót sérstakri Eystra-
saltsherstjórn NATO. Af augljós-
um ástæðum sýnir grein hans
fyrirætlanir Sovétríkjanna miklu
skýrar en allt friðarhjal sovézkra
áróðursmanna. Meginverkefni
Sovétríkjanna á Eystrasalti er að
sjálfsögðu að reyna að hindra
NATO-samstarf Vestur-Þýzka-
lands, Danmerkur og Noregs. Þar
af leiðandi hefur áróðursbarátt-
an fyrir friði við Eystrasalt stöð-
ugt færzt í aukana eftir því sem
nær dró að fyrirætlanir NATO
kæmust í framkvæmd. Líklega er
1 það einnig ástæðan til þess að
áróður kommúnista hefur upp á
síðkastið breytzt úr „jákvæðri“
friðarbaráttu í „neikvæða“ árás
á framtíðar-samstarf Þjóðverja
og Dana í landvarnarmálum. Sér
staklega er þetta áberandi eftir
að sérstök NATO-nefnd var sett
á laggirnar í október til þess að
rannsaka þetta vandamál.
Frá sjónarmiði NATO er þetta
samstarf hernaðarleg nauðsyn.
Það þarf ekki nema að líta einu
sinni á landabréf til þess að sann
færast um þessa nauðsyn. Það
er ekki hægt að verja Jótlands-
skaga nema í hernaðarlegu sam-
starfi við vestur-þýzkt herlið,
sem hefur bækistöðvar í Suður-
Slésvík. Jafnframt er þetta þýzka
herlið óvirkt nema það fái vistir
og mjög raunhæf. Við getum ekld
haldið áfram að bregðast hinum
þrælkuðu þjóðum Austur-Evr-
ópu. Það er ekki nægilegt, að
við sjálfir varðveitum frelsi okk-
ar og öryggi, — við megum ekki
treysta dyr okkar með þeirra
hlekkjum. En erum við að hjálpa
þeim með því að hefja tímabil
vinsamlegrar sambúðar við kúg-
ara þeirra? Genfar-andinn var
ekki vinsælli meðal hinna kúguðu
þjóða en stefna Chamberlains á
sínum tíma. Sannleikurinn er sá,
að til þess að geta hafið friðsam-
lega sambúð við kommúnista,
þarf víðtæka þekkingu á einræð-
ishugarfarinu.
Og er hugsanlegt að Jafnaðar-
manna-foringjar Danmerkur og
Noregs, sem í dag hafna kjarn-
orkuvopnum og flugskeytum
Bandaríkjamanna, séu reiðubún-
ir að standa reikningsskil gerða
sinna og viðurkenna það fyrir
skattborgurunum, að ef við höfn-
um kjarnorkuvopnum, þá er
nauðsynlegt að viðhalda miklu
stærri venjulegum herstyrk, sem
er margfalt kostnaðarsamari?
Enn sem komið er vitum við
ekki hver verður endanleg lausn
þessara þýðingarmiklu vanda-
mála. Kommúnistar reyna að not-
færa sér þetta ástand. Áróður-
inn um „Eystrasalt friðarins" er
alveg hliðstæður áróðri þeirra
fyrir Balkansáttmála nokkru
sunnar í álfunni. Aðgerðir komm-
únista á báðum stöðunum eru
samræmdar og stefna að því að
gera meginhluta Evrópu hlut-
lausan og óvirkan. Það er margt
sem sýnir og sannar þetta. Frið-
arsinnar hafa rætt málið á sam-
Jörgen Sclileimann
verður ekki hægt að loka hinum
Kiev lýsti austur-þýzkur fulltrúi S dönsku sundum og beltum fyrir
frá birgðastöðvum á Jótlandi. Það | eiginlegum Eystrasaltsfundum
því yfir, að æska Austur-Þýzka-
lands hefði í hyggju að stofna
sumartjaldbúðir fyrir unga full-
trúa frá Eystrasaltslöndum 1958
og sænskur fulltrúi stakk upp á
því að stofnað yrði til árlegs
rússneskum kafbátum og jafnvel
verða dönsku eyjarnar ekki varð-
ar fyrir rússneskri landgöngu ef
á vantar samstarf við vestur-
þýzka flotann. Vestur-þýzk her-
skip geta heldur ekki hætt á að
íþróttamóts Eystrasaltslanda og j leggja úr höfn í Kiel ef dansk-
skyldi fyrsta mótið fara fram í
Riga, líka 1958. Stjórn þýzka frið-
arráðsins tók málið einnig til með
ferðar á fundi sínum í október
og ákvað að styðja allar aðgerð-
ir sem stuðluðu að friðsamlegu
samstarfi hinna átta Eystrasalts-
þjóða. Það var lagt til að skrif-
stofa Heimsfriðarráðsins sam-
þykkti aðgerðir í málinu.
Þýðingarmesta skrefið í þess-
ari sýnibaráttu var þó grein eft-
ir P. Rysakov, sem birtist í mál-
gagni Sovétstjórnarinnar „Izvest-
ija“ þann 6. september. í þessari
grein lék Rysakov á sömu strengi
og Mikojan og endurtók allar
fyrri röksemdir viðræðnanna
milli Pólverja og Austur-Þjóð-
verja, en þar að auki kom fram
í sögulegu ljósi um Sovétríkin
sem hinn mikla „friðveitanda“ á
hugmynd er röng að þar sem Dan
mörk og Noregur eru aðiljar að
NATO, — þá geti þau ekki átt
samstarf við önnur Eystrasalts-
ríki í þágu friðarins, — fyrr en
þau ganga úr NATO“.
Blað danska kommúnistflokks-
ins „Land og Folk“ skýrði frá
því þann 14. september, að stjórn
mála-útskýrandi í RJoskvu að
nafni N. Perov hefði fætt mikið
í sögulegu ljósi um Sovétríkin
sem hinn mikla friðveitanda á
Eystrasalti. í þessu sambandi ætti
að vera leyfilegt að minna á
aðra grein í „Isvestija", sem var
skrifuð fyrir nærri fjórum ára-
tugum, þar sem hlutverk hins
nýja Rússlands á Eystrasalts-
svæðinu var afhjúpað. í „Isvest-
ija“ þann 25. desember 1918 er
því lýst yfir að „Sovét-Rússland
verður að tryggja sér yfirráð yfir
öllum Eystrasaltshöfnum til að
mynda öflugt byltingarvirki gegn
öllum heiminum. Hernám Eystra
saltsins og allra stranda þess mun
veita Sovét-Rússlandi tækifæri
til að hafa áhrif á Norðurlanda-
ríkin til hagsbóta fyrir sósíalista-
byltinguna“. Þetta voru skýr og
ar hafnir verða þeim lokaðar.
Herfræðilega er málið því ein-
falt, en sálfræðilega er það
miklu flóknara og þar þykjast
áróðursmenn Sovétríkjanna sjá
sér leik á borði. Fáir efast nú
um það að Vestur-Þýzkaland sé
lýðræðisríki og að þjóðskipulag
þess sé í öllum grundvallaratrið-
um mjög frábrugðið einræðis-
stjórn Htilers. En Vestur-Þjóð-
verjar eiga enn eftir að sanna
íbúúm landanna sem þeir áður
hernámu að hinn nýi þýzki her
sé gerbreyttur að anda og hegð-
un og allt annar en her Hitlers
og SS-liðið. Fram til þessa virð-
ast Vestur-Þjóðverjar smám sam-
an hafa verið að ávinna sér slíkt
traust.
Pólitísk lausn þessa vanda hef-
ur enn ekki fundizt og er ekki
líklegt að hún finnist fyrr en
eftir vandlega athugun á aðstæð-
um og öllu ástandi í Evrópu. Til-
mæli Búlganins um að reyna nýj-
ar samkomulagsleiðir hefur feng
ið sæmilegar undirtektir í Evr-
ópuríkjum Atlantshafsbandalags-
ins, eins og kom svo skýrt í ljós
nýlega á Parísar-ráðstefnunni.
Áhuginn er einkar mikill í Dan-
mörku og Noregi og hafa Svíar
jafnvel látið í Ijós undrun yfir
þeim viðbrögðum. Hugmyndin
um sameiginlegan Evrópumarkað
hefur hlotið fylgi í Danmörku
meðal þeirra sem eru andvígir
sósíalisma, einkum þó meðal
bænda. Hins vegar hefir hún ekki
hlotið góðar undirtektir meðal
Jafnaðarmanna í stjórn og meðal
frjálslyndra. Enn er allt óákveð-
ið um afdrif þessa máls og halda
kommúnistar á meðan uppi hinni
grimmilegustu áróðursbaráttu
gegn þessum Evrópusamtökum,
þar sem „kaþólska kirkjan og
Þjóðverjar eru allsráðandi".
Bandaríkjamaðurinn George F.
Kennan ræddi nýlega um það í
fyrirlestrum sínum í brezka út-
varpinu, að þörf væri á nýrri
sem haldnir voru bæði í Helsinki
í desember og í austur-þýzku
hafnarborginni Rostock. Þá sýndi
bréf Bulganins þetta og sama er
að segja um þá staðreynd sem
gerzt hefur meðan grein þessi
hefur verið í smíðum, að sendi-
nefnd frá danska kommúnista-
flokknum kom til Austur-Berlín-
ar til viðræðna við austur-þýzka
kommúnista um Eystrasaltsvanda
málin. Walter Ulbricht tók á
móti sendinefndinni á járnbraut-
arstöðinni. Kommúnistaforinginn
Aksel Larsen hefur aldrei hlotið
svo virðulegar móttökur síðan í,
gamla daga, þegar hann var vin-
ur Leo Trotskij sáluga.
Jörgen Schleimann.
Ársliátíð
Skógaskóla
hreinskilnisleg ummæli, að vísu j NATO-stefnu. Þeirrar skoðunar
eru þau máske óþægileg í dag, • gætir og mjög á Norðurlöndum.
en þau voru framkvæmdastefnu- 1 Enn hefur þó ekki tekizt að finna
skrá og hafa þegar verið fram- ( neina lausn, sem allir geti fallizt
kvæmd að nokkru leyti á sorg- j á. Sú siðgæðisspurning, sem
legan hátt eins og sést í Eystra- Kennan vakti máls á er alvarleg
ÁRSHÁTÍÐ héraðsskólans að
Skógum var haldin laugardaginn
29. marz. Hátíðin hófst með
ávarpi formanns skólafélagsins,
Björns V. Jónssonar. Því næst
flutti skólastjórinn, Jón R.
Hjálmarsson, ræðu. Þá sýndu
nemendur fimleika undir stjórn
Snorra Jónssonar kennara. Fyrst
sýndu flokkar pilta og stúlkna
ýmsa leikfimi hvor í sínu lagi,
en að síðustu dönsuðu báðir
flokkar saman þjóðdansa.
Að leikfimisýningunni lokinni
sýndu nemendur gamanleikinn
„Vekjaraklukkan", sem þótti tak-
ast prýðisvel. Loks var minnzt
hundrað og fimmtíu ára afmælis
listaskáldsins góða, Jónasar Hall-
grímssonar. Hófst athöfn sú með
ávarpi Jóns Jóhannessonar kenn-
ara, en síðan lásu allmargir nem-
endur úr verkum skáldsins bæði
Ijóðum og lausu máli. Milli
skenjmtiatriða sungu nokkrar
stúlkur vinsæl lög og einnig var
sunginn skólabragur, sem venja
er.
Á árshátíðinni var sýning á
ýmsum hannyrðum stúlkna og
smíðisgripum pilta. Einnig var
sýning á allmiklu af teikningum
nemenda.
Árshátíðin var fjölmenn og
sóttu hana liðlega þrjúhundruð
gestir. Þótti þessi skemmtun
nemenda í Skógaskóla takast með
ágætum og var hún bæði gest-
um til ánægju og skólanum til
i sóma.