Morgunblaðið - 27.07.1958, Blaðsíða 9

Sunnuefagmr 27. júlí 1958
9
wonr.rvpr 4niB
„Er fyllt var að harmi
mín kvalanna krús..
Spjallað vrð Jóhannes á Borg
75 ára á morgun
JÓHANNES JÓSEFSSON á
Borg er 75 ára á morgun. Hann
er þjóðkunnur maður og hefur
látið margt til sín taka; hann
hefur verið frægur íþróttamað-
ur, unnandi bókmennta og gest-
gjafi í Reykjavík. Morgunblaðið
hefur hitt Jóhannes að máli i
tilefni af þessum merku tíma-
mótum í ævi hans. Við lögðum
fyrir hann nokkrar spurningar og
verðá þær nú prentaðar hér á
eftir ásamt svörum Jóhannesar.
— Hvað vilduð þér segja um
æskuárin ,uppeldi og ævintýri
unglingsáranna á Oddeyri?
— Ég lærði að stafa og lesa
hjá Önnu ömmu minni í gamla
Benediktsbænum inni á Akur-
eyri og fyrsta bókin, sem ég las,
var lítið kver, sem hét Óli há-
lendingur. Óli þessi var mjög að
mínu skapi: hann stal frá þeim
ríku og gaf þeim fátæku. —
Þegar ég var 8 ára að aldri, var
ég sendur að Samkomugerði til
Eggerts bónda þar og átti að
gæta kúnna fyrir hann; það var
siður að reka þær í haga á
morgnana og sitja yfir þeim á
daginn. Það er leiðinlegasta verk,
sem ég hefi unnið um dagana.
— Síðan var ég nokkur sumur
smali í sveit og sat yfir fé, m. a.
hjá Hallgrími á Rifkelsstöðum, og
Jódísarstöðum og fleiri bæjum.
Á þeim árum var fært frá, sem
kallað var, lömbin voru tekin
frá mæðrunum og rekin á fjall,
en setið yfir ánum á daginn, þeg-
— Alberti
Frh. af bls. 8.
sungið um það á götunum og í
gamanleikritunum, eins og þessi
vísa er dæmi um:
„Har I aldrig set Alberti?
Det er ham, der laver falske
veksler færtig.
Har I aldrig set hans gode ven?
Jo, det er J. C. Christensen ,..
Lok Albertis.
Málið út af Alberti varð mjög
langvinnt. Dómurinn var fyrst
kveðinn upp hinn 17. desember
1910 og var Alberti dæmdur í 8
ára tukthús. Afplánaði hann það
í fangelsinu í Hrossanesi, en 1917
var hann látinn laus og bjó hann
eftir það í hinni mestu kyrrþey
ar búið var að mjalta á morgn-
ana ,og síðan voru þær r’eknar
heim í kvíar á kvöldin og mjólk-
aðar aftur. Meðan ég gegndi
þessu starfi, byggði ég mér byrgi
á fjöllunum og þar viðaði ég
að mér öllum þeim bókum, sem
fáanlegar voru; þar lærði ég
fyrstu rímurnar og kvæðin. Það
voru skemmtilegir tímar.
Rétt fyrir aldamótin var ég hesta
sveinn hjá Stefáni skólameistara
á Möðruvöllum í Hörgárdal. Þar
var nú líf í stúfunum. Þá voru
margir góðir glímumenn á Möðru
völlum, svo sem Ingólfur í Fjósa-
tungu, Hallgrímur Kristinsson,
Magnús föðurbróðir minn og
fleiri og fleiri, sem oft voru að
leikum. Lítið merkilegt bar fyrir
mig á þessum árum og var ég
síðan sendur að nema prentiðn
hjá Birni Jónssyni. Þar var þá
einnig í læri Þórhallur Bjarna-
son, sá er gekkst fyrir stofnun
ungmennafélaganna með mér
Ekki undi ég við það en „stakk
af“ og fór að róa frá Hrísey! Þá
var ég látinn fara í tóvinnuverk-
smiðjuna, sem nú er kölluð Gefj-
un á Akureyri. En það gekk
eins og með prentiðnina, að held-
ur þótti mér það lítilfjörlegt starf
og of mikil kyrrstaða; hvarf frá
því í óleyfi föður míns og fór
til sjós aftur. Eftir það gekk á
ýmsu. Ég keyrði með föður mín-
um, var í uppskipunarvinnu og
við síld- og þorskveiðar. Þá var
síldin veidd inni á fjörðum í
og undir öðru nafni í Kaup
mannahöfn. Hinn 11. júní 1932.
þegar hann var orðinn 81 árs
varð hann fyrir sporvagni og dó
skömmu síðar á sjúkrahúsi.
Þannig er í stuttu máli sagan
um Alberti-hneykslið, en eins og
vikið var að hér áður vakti það
hinar mestu deilur í Danmörku
og hafði það mikil áhrif á stjórn
málin, þó ekki sé það rakið
hér.
Eins og þessi saga sýnir varð
íslandsráðherrann Alberti að
lokum sögulegur maður fyrif
fleira en það, að gerast á örlaga-
ríkum tímum oddviti af hálfu
Dana í málefnum Islendinga. En
þegar saga sambandsmálsins frá
þessum tíma er rakin, er ekki
unnt að komast hjá því að nefna
nafn Albertis.
ádrætti með stórum nótum, sem
voru frá 180—220 faðma langar
og 10—12 faðma djúpar, og var
þetta kallað „nótabrúk“; tóku
þátt í því 15 menn, auk mat-
reiðslukonu. Var þessum hópi
skipt þannig, að 8 voru á nóta-
bát, 6 ræðarar, 1 nótkastari og
1 stýrimaður, 3 voru á spilbáti
— og svo voru notaðar tvær
skektur með yfir- og undirnóta-
bassa og ræðarar á hvorri um
sig. Þetta var skemmtilegasta at-
vinna, sem ég hafði í æsku. .
Við fórum nú að tala við Jó-
hannes um íþróttahreyfinguna.
Hann minntist hér að framan á
ungmennafélögin. Við spurðum
hann um, hvað hafi einna helzt
borið til þess, að hann kynntist
íþróttahreyfingunni.
— Við glxmdum mikið strák-
arnir, frá því við vorum smá-
pmnar og áflogahundur var ég
kallaður, enda hafði ég óskap-
lega gaman af því að fljúgast á
og marga höfum við hildi háð,
við Júlíus Hafstein, sýslumaður
Þingeyinga. Það var eins og mér
væru áflog og glímur í blóð born-
ar ,enda tók ég síðar ástfóstri
við þær. I barnaskólanum var
kennd leikfimi. Kennari var
Karl Schiöth og hélt hann uppi
góðum aga. Séra Matthías Joch-
umsson kenndi okkur skylming-
ar, hvort sem þér trúið því eða
ekki. Mun þetta allt hafa orðið til
þess að áhugi minn beindist að
íþróttunum.
— Hvað teljið þér, að hafi aðal
lega ýtt undir ungmennafélags-
hreyfinguna — og hvernig lituð
þið fullhugarnir á stöðu Islands
í heiminum?
— Ég var á Johannsens-verzl-
unarskólanum veturinn sem
Norðmenn vildu losna undan
Svíum, var þá félagi í Bergens
Ungdomslag og fór oft á fundi.
Var þá rætt úm frelsisbaráttu
Norðmanna í heitum og alvarleg-
um umræðum. Lauk fundum með
því, að sungið vari „Ja, vi elsk
er —“ og voru þá flestir með
tár í augum, enda ýtti Per Sivle
undir með „Vi ejer et land som
er frelst og fritt, som ikke sln
frihed skal borge, vi ejer et land,
som er mitt og ditt, og dette vort
land heter Norge, og har vi
ikke det landet ennu, saa skal
vi vinde det, jeg og du.“
í slíku umhverfi kemst enginn
undan því að hrífast af frelsis-
þrá og hugsa til sinnar eigin
fósturjarðar og niðurlægihgu
hennar. Og því var það, að þegar
við Þórhallur Bjarnason hittumst
aftur heima sumarið 1915, bárum
við saman bækur okkar, og sáum
að hugsjónir okkar áttu samleið
— ákváðum því að reyna aö
koma á fót ungmennafélögum
hér heima, sem síðar varð —
því ísland vildum við frjálst.
Nú fórum við að ræða við
Jóhannes um fornsögurnar og
aðrar fagrar bókmenntir. Eins og
kunnugt er, hefur Jóhannes á
Borg alltaf haft mikið yndi af
bókmenntum. Við spurðum hann
því: — Ætli fornsögurnar haíi
ekki haft sin áhrif? Þér kynntusí
þeim ungur, ljóðum og sögum,
hvað vilduð þér segja um þau
kynni?
— Jú, fornsögurnar hafa áreið-
anlega átt sinn þátt „ því að móta
mig eins og svo marga aðra, því
að ég lá í þeim alla daga, Is-
lendingasögum, Snorra-Eddu og
íslenzku ljóðunum, enda kunni ég
mikið af því utanbókar og kann
enn. Sá maður, sem hefur haft
einna dýpst áhrif á mig, var
Matthías skáldjöfur Jochums-
son — skáldskapurinn, andagift-
in og innblásturinn. já, maður-
inn. Eins og ég sagði áðan,
kenndi hann mér í barnaskóla x
mörg ár, og af honum lærði ég
margt gott og nytsamlegt. Hann
kenndi mér m. a. erlend kvæði
og á þessum tíma var ég mest
hrifinn af hetjukvæðum Rune-
bergs og ljóðum Esaias Tegners,
svo og Björnson og Per Sivle.
I>8nsk samtímatelknlng af þvf, er Alberti kemur til fangelsis-
ins, þar sem hann afpiánaði dóminn. Verðirnir heilsa.hinum
fyrrverandi dómsmálaráðherra virðulega.
Jóhannes á Borg
Enskum og þýzkum skáldskap
kynntist ég síðar, þegar ég var
orðinn fulltíða maður og var
þar í mörgu að gramsa. Mér
dettur í hug eitt skáld enn, sem
hafði mikil og sterk áhrif á mig
Það var sænska skáldið Elias
Sehlsted. Hann mun vera frem-
ur lítið þekktur hér heima, þó
er eins og mig minni, að ég haíi
séð á íslenzku eitt kvæða hans,
„Heimþrá Norðlendingsins“. Mér
finnst harxn álíka ljóðrænt skáld
og Þorsteinn okkar Erlingsson.
Kanadiska skáldinu Robert Ser-
vice kynntist ég persónulega.
Hann er góður lyriker og liggja
eftir hann kynstur af skáldskap
en fjáraflamaður var hann ekki
að því skapi, enda segir hann svo
í einu kvæða sinna:
„The gilded galley — slaves of
Mammon —
how my purse — proud brothers
taunt me!
I migth have been as well —
to do as they,
had I clutched like them my
chances,
learned their wisdom, crushed
my fancxes,
starved my soul and gone to
business every day.“
— Þér hafið vafalaust lent 1
mörgum ævintýrum, þegar þér
hélduð út í heim 1909 að kynna
íslenzku glímuna, Hvað vilduð
þér segja okkur um það?
— Jú, ýmsum ævintýrum lenti
maður nú í á svona ferðalögum,
en það er allt skráð í útdrátta-
bókum .mínum. . Þér. mættuð
kannske minnast á glímu mina
við japan'ska stórmeistarann Dia-
butzu í Alhambra í London 1910,
því það var í fyrsta skipti, sem
hvítur maður sigraði garpinn og
þótti því í frásögur iærandi. Ann-
an Jápana felídi ég í New York
í Madison-Square Garden 1913
sá hét Otagawer og var eins og
Diabutza stórmeistari í báðum
glímum Japana, ju-jitzu og
sumo. Það var einnig í fyrsta
skipti, sem hvítur maður hafði
sigrað Japana i þeiri-a eigin í-
þrótt. En það mun þó hafa aukið
frægð mína mest ,er ég gekk
vopnlaus á hólm við frægasta
hnífmann Portugala í Lissabon
hinn 4. janúar 1913; sá hét Cara-
sjoso Valente, og var þessi við-
ureign svo víðfræg, að hún kom í
blöðum flestra landa Evrópu, svo
og vestanhafs, en ég vil helzt
ekki fara út í þessa sálma frek-
ar og skulum við láta þetta
nægja.
Við minntum Jóhannes Jósefs-
son á það, að hann hefði einu
sinni talað um „að vinna fyrir
ísland“. Við spurðum hann þvi,
hvernig hann teldi, að það væri
bezt gert nú á dögum. Hann
svaraði: — Þessu ætla ég ekki
að svara, það er of auðskilið mál
til þess. Við létum auðvitað þar
við sitja, en snerum okkur að
síðustu spurningunni. Jóhannes
dvelst um þessar mundir í sum-
arbústað sínum við Hítará. Við
sögðum: — Nú hvílið þér yður
við veiðiskap á þeim slóðum,
þar sem margt gerðist á gamalli
tíð. Er það laxinn eða sambandið
við fortíðina sem dregur yður
hingað?
— Ég held þessari spurningu
sé bezt svarað með eftirfarandi
vísu, segir Jóhannes á Borg að
lokum, og mælir vísuna af munni
iram:
„Er fyllt var að barmi mín
kvalanna krús,
sem kyngin og erillinn lána,
þá byggði ég hvíldar og kær-
leikans hús
á klettunum frammi við ána.
Cufuketill
25 ferm. gufuketill gerður fyrir
2.5 kg. á fer.cm. vinnuþrýsting,
til sölu. —
Laiidsmiðjan
Huseigendur athugið
Getum senn bætt við okkur standsetningu á lóðum.
Útvegum gróðurmold og ódýrustu túnþökur
í bænum. —
Gróðrastöðin við Miklatorg, sími 19775.
h”DHI-BRITE<frb- dræ-bræt)
Fljótandi gljávax
— Léttir störfin! —
— Er mjög drjúgt! —
— Sparar dúkinn! —
Inniheldur undraefnið „Silicones", sem
bæði hreinsar, gljáir og sparar — tíma,
erfiði, dúk og gólf.
Fæst alls staðar