Morgunblaðið - 25.10.1958, Qupperneq 9

Laugardagur 25. okt. 1958
M O R C V 1S Jt L 4 n 1 Ð
D
Ávarp forseta íslands á degi Sameinuðu Jbjóðanna i gær
Það getur enginn staðið einn
Án alþjóðasamstarfs væri fiskveiðamálum okkar
ekki komið i jbað horf, sem nú er
ENN minnumst við dags hinfta
Sameinuðu þjóða,. og að þessu
sinni eftir þrettán ára starf. Þó
ég hafi oft áður orðið til þess
að minnast afmælisdagsins, þá
er mér ekki óljúft að halda því
áfram, enda þótí ýmsum kunni
að finnast lítið um nýmæli.
Saga þessara þrettán ára var
rakin í gær, lýst hinum margvís-
legu starfsgreinum, og sérstak-
lega gerð grein fyrir skiptum Is-
lands og hinna Sameinuðu þjóða
í landhelgismálum. Ég mun í
þessu stutta ávarpi gera mér far
um að forðast endurtekningar.
Samt vil ég taka undir það, að
hinum Sameinuðu þjóðum hefir
til þessa auðnazt að sefa deilur,
takmarka og stöðva styrjaldir,
og þannig forða því, að hin þriðja
heimsstyrjöld brytist út.
anum er beitt í stað vitsmuna.
Kalt stríð nálgast stundum frost-
markið og spennan háspennu.
Ótti, óvild og þótti heyja ein-
vígi við mannúð og friðarvon í
huganum og þjóða á milli. Það
eru umbrotatímar, og ekki sjá-
anlegt hvenær linnir. Yettvang-
ur hinna Sameinuðu þjóða gefur
helzt von á slíkum tímum. Til-
vera og starf þessa allsherjar- og
alþjóðaþings er viðurkenning á
þeim hugsjónum friðar og
bræðralags, sem hjartað þráir.
Hin mikla nauðsyn alþjóða-
samstarfs liggur í augum uppi.
Jörðin er orðin lítil. Allar fjar-
lægar álfur eru nú einn sam-
felldur heimur, og þjóðirnar í
kallfæri og skotfæri hver við
aðra. Þotur og skeyti fara hrað-
ar en jörðin snýst og kjarnork-
an, leyst úr læðirigi, getur vald-
ið Ragnarökum. Heimsendir hef-
ir víst aldrei áður verið svo ná-
lægur. Afvopnun er hið mikla
viðfangsefni hinna Sameinuðu
þjóða, og þó hefir vígbúnaður
aldrei verið meiri en nú. Það
vinnst vonandi eitthvað á vegna
sameiginlegrar hættu. En eina
ráðið, sem dugar, er að leysa
þann ágreining, sem veldur her-
væðingunni. Ef það er unnt, að
leysa ágreiningsmálin á alþjóða-
þingi, þá hverfur hervæðingin,
jafnvel af sjálfu sér.
Ég vil ekki láta skilið við þetta
mál svo, að minnast ekki hins
Ana viðfangsefnis, sem íslend-
ingar hafa sótt á þingi hinna
Sameinuðu þjóða af kappi. Þar
fluttu þeir tillögu sina um al-
þjóðaathugun á fiskveiðaland-
helgi gegn nokkurri mótspyrnu.
En fyrir tilstilli hinna Samein-
uðu þjóða, er þeim málum nú
svo langt komið, að vísast verð-
ur innan skamms boðað, í ann-
að sinn, til ráðstefnu, eftir til-
lögu framkvæmdastjórans, um
lausn landhelgismálanna á al-
þjóðavísu. Sú ein leið er til fram-
búðar. Er þetta eitt af þeim
miklu viðfangsefnum, sem ætla
má, að hinar Sameinuðu þjóðir
séu umkomnar að leysa, og virð-
ist sá undirbúningur, sem þegar
er orðinn gefa góðar vonir. Án
alþjóðasamstarfs væri fiskveiða-
málum okkar ekki komið í það
horf, sem nú er. Megum við
vissulega minnast þess á þessum
minningadegi.
Það getur enginn staðið einn
eins og nú er komið í þessum
heimi. jafnvel ekki hinar öflug-
ustu þjóðir. Öllu lífi fylgir á-
hætta, en sá vísir til alþjóða-
samstarfs og friðar, sem vér
nefnum hinar Sameinuðu þjðð-
ir, er líklegastur, af þeim leið-
um, sem nú eru sjáanlegar til
að fullnægja þeirri þrá og von,
sem lifir í mannsins hjarta, um
frið, frelsi og íarsæld. Það er
vandalaust að segja og sanna, að
hinar Sameinuðu þjóðir full-
nægja ekki þeirri hugsjón, sem
stefnt var að á síðasta ári áður
en heimsstyrjöld lauk. Aðhaldið
fór minnkandi, þegar sameigin-
legur óvinur var sigraður. En
vonin lifir og leitar í sama far-
veg. Raunveruleikinn er sjaldn-
ast samur við hugsjónina. Því
ættu mannanna börn að vera far-
in að venjast. Hinar Sameinuðu
þjóðir eru engin undantekning.
En þær eru samt einn skírasti
votturinn um það, að hin innri
rödd, sem kallar á frið og bræðra
lag, þagnar aldrei, þó vopna-
gnýr stundum yfirgnæfi.
Kjörorðið í dag í minninga-
ræðum meðal áttatíu þjóða er
þetta: Gerum okkur far um „að
lifa saman í friði, sem góðum
nágrönnum sæmir“. Þessi um-
mæli standa í stofnskránni, og
Guð gefi þeim sigur.
Þó eru hinar Sameinuðu þjóð-
ir ekkert alþjóðaþing, með lög-
gjafar- og framkvæmdavaldi.
Til þess stóðu máske vonir í upp-
hafi, en reynslan hefir orðið
hugsjóninni yfirsterkari. Það er
gömul mannkynssaga. Öryggis-
ráðið sjálft reynist óstarfhæft,
þegar mest á ríður og hin stærri
mál fá ekki afgreiðslu á Allsherj-
arþingi nema með tveim þriðju
hlutum atkvæða. Umræður eru
miklar, og sturidum engin ákvörð
un, og þó ákvörðun sé tekin, þá
er stundum engin framkvæmd.
Hinar Sameinuðu þjóðir gera
ályktanir, sem eru áskoranir, og
við þeim tekur framkvæmda-
stjórinn, Dag Hammarskjöld og
hans liðsmenn. Hann er dugandi
maður, og nýtur almenns trausts,
en hefir engar herdeildir að baki.
Hann er hvorki Alexander mikli
né Napóleon.
Yfir þessu starfi er enginn
glampi af gömlum keisarasögum.
Það er allt annars eðlis, umræð-
ur, ályktanir, óskir og ódrepandi
von um árangur. í umræðunum
standa fulltrúar þjóðanna aug-
liti til auglitis og flytja sitt mál.
Ég var þar nokkrum sinnum á
þingi til viðkynningar, og fannst
oft ræðurnar vera heimagerðir
fyrirlestrar, áróður fyrir alheimi,
en ekki til þess fluttar, að hlíta
réttum rökum til sátta. En þetta
þekkjum -við víðar í smærri stíl.
Við skulum ekki ímynda okkur.
að heimsmálin verði leyst til
fullnustu meðan nágrannar og
samlandar herja hver á annan
án sáttfýsi.
En þó eru þessar umræður
mikilvægar, og orka meiru en
sést á yfirborðinu. Á þingi hinna
Sámeinuðu þjóða hittast áttatíu
þjóðir, sem að öðrum kosti
myndu ekki talast við, margar
hverjar. Umræður og ályktanir
hafa ekkert framkvæmdarvald
að baki, en þær skapa oft al-
menningsálit, alþjóðaálit, sem
jafnvel voldugar þjóðir skirrast
við að ganga í gegn. Þó aflið
skorti, þá valda hyggindi meiri
árangri en verður skrásettur. Við
skulum ekki vanmeta hin óbeinu
áhrif þessa alþjóðaþings. Um-
ræðurnar, ályktanir og viðleitni
framkvæmdastjórnarinnar, aðal-
ritarans og hans fólks er ekki
úrslitaafl, en þó starf, sem ekki
má ári vera. Viðræðum og sátta-
umleitunum er aldrei ofaukið.
Við skulum þar fyrir ekki gera
lítið úr erfiðleikunum. Tvær
heimsstyrjaldir og miklar bylt-
ingar hafa ekki bætt mannkyn-
ið. Kenningin um hina sjálf-
gengu framþróun, sem við vor-
um uppalin í fram að hinni fyrri
styrjöld, er ekki lengur nefnd
á nafn. Grimmd og hörmungar,
sem við héldum að tilheyrði
eldra og lægra þorskastigi, hafa
gengið yfir mannkynið. Manns-
lífið er víða lítils virt. Áróður
er harður, og hættulegur því
lýðræði, sem við trúum á. Hnef-
Börnin skulu vera hér kyrr
hjá fósturforeldrum sinum
Dómur i Hæstarétti
tveim börnum, sem i
í HÆSTARÉTTI er genginn
dómur í miklu og merkilegu
máli. Um er að ræða, hvar skulu
vera tvö þýzk börn, sem h'ónir.
að Hurðarbaki í Reykholtsdal
tóku í fóstur, eftir að móðir
þeirra, sem var þýzk, dó. Faðir
þeirra var íslenzkur. Foreidrar
móður barnanna gerðu kröfu til
þess að fá börnin og sem aðili
í þeirri viðleitni fyrir dómstó’un-
um hér var barnaverndarnefnd-
arstofnun í heimabæ hinnar látnu
móður barnanna, Eckernförde í
Vestur-Þýzkalandi, þar sem for-
eldrar hennar búa, en þau bjuggu
áður í Austur-Þýzkalandi. —
Þeirra talsmaður hér og fyrir
réttinum var Gústaf A. Sveins-
son hrl. Mótaðilar í málinu voru
faðir barnanna Sveinbjörn Þor-
steinsson, og Bjarni Þorsteins-
son og kona hans, Sigríður Sig-
urjónsdóttir, að Hurðarbaki í
Reykholtsdal. Þeirra talsmaður
var Magnús Thorlacius hrl. — í
Hæstarétti urðu úrslit máisins
þau, að dómendur allir töldu að
börnin ættu hér að vera.
Munnlegur málflutningur í
Hæstarétti stóð í þrjá daga. — í
dómi Hæstaréttar eru málsatvi'k
rakin ýtarlega áður en dómurinn
gerir grein fyrir forsendum þeim
sem byggt er á, en í dómnum
segir m. a- á þessa leið:
Aðdragandi málsins
Hinn 8. júní kom til íslands
stúlkan Gundela Luise Deutsch-
lánder, fædd 30. september 1925,
frá Eckernförde í Vestur-Þýzka-
landi, þar sem foreldrar hennar
höfðu tekið sér aðsetur eftir
flutning frá Austur-Þýzkalar.di.
Vistaðist hún til landbúnaðar-
starfa að Hurðarbaki í Reykholts-
dalshreppi í Borgarfirði til með-
áfrýjanda, sem þar búa. Dvaldist
hún þar og á öðrum stað í Borgar-
firði til vors 1951. Á þeim tíma
hófst kunningsskapur hennar og
gagnáfrýjanda, Sveinbjörns Þor-
steinssonar, sem er bróðir með-
áfrýjanda Bjarna Þorsteinssonar.
Vorið 1951 fór Gundela Deutsch-
lánder aftur til foreldra sinna í
Þýzkalandi og dvaldist hjá þeim
um 13 mánaða tíma. Hinn 12. júní
1952 kom hún öðru sinni til ís-
lands og réðst þá að Seli í Gríms-
nesi. Eftir að hún kom aftur til
Islands, hófst að nýju kunnings-
skapur hennar og gagnáfrýjanda
Hinn 14. apríl 1953 fór hún enn
til foreldra sinna í Þýzkalandi,
um yfirráðarétt yfir
=ru þýzkir borgarar
og gekk hún þá með barn gagn-
áfrýjanda, sem hún ól í fæðingar-
stofnun í Slesvík 21. nóvember
1953. Var það sveinn, er hlaut
nafnið Gunnar. Enn kom Gund-
ela Deutshlánder til íslands 27.
apríl 1954 með Gunnar son sinn.
Gagnáfrýjandi, sem var kvæntur
maður og átti 4 börn með konu
sinni, fluttist nú af sameiginlegu
heimili þeirra og tók upp sambúð
við Gundelu Deutschlánder. Var
heimili þeirra fyrst að Baldurs-
götu 18 í Reykjavík, en haustið
1955 fluttust þau að Laugavegi
24 í Reykjavík. Kveður gagn-
áfrýjandi það hafa verið tilætlun
þeirra að ganga í hjónaband, er,
kona hans hafi verið andvíg skiln
aði. Hinn 5. febrúar 1955 fæddist
þeim dóttir, er hlaut nafnið
Thora. Hinn 6. júlí 1955 fór
Gundela Deutschlánder í orlofs-
ferð til foreldra sinna og hafði
með sér bæði börnin. Kom hún
ásamt börnunum aftur úr þeirri
för hinn 23. október 1955. Eftir
það bjuggu þau, hún og gagn-
áfrýjandi, ásamt börnum sínum
að Laugavegi 24, unz hún réð sér
bana hinn 12. maí 1956.
Hinn 19. maí 1956 flutti gagn-
áfrýjandi börnin Gunnar og
Thoru að Hurðarbaki til með-
áfrýjenda (Bjarna og Sigríðar á
Hurðarbaki). Hafa þau síðan ver-
ið í fóstri hjá þeim hjónum, að
því undanteknu, að Gunnar
dvaldist hjá föður sínum í Reykja
vík vefurinn 1956—1957.
Börnin eru þýzkir ríkisborgarar
Gundela Deutschlánder var
þýzkur ríkisborgari, og svo eru
einnig börn hennar og gagnáfrýj-
anda, þau Gunnar og Thora. Eftir
að lát Gundelu Deutschlánder
spurðist til Eckernförde, sk-ipaði
Amtsgerich þar hinn 24. maí 1956
aðaláfrýjanda máls þessa, Kreisju
gendamt í Eekernförde, lögráð-
anda barnanna. Hófst hann þegar
handa um að fá börnin send til
Þýzkalands, og er því lýst, að
tilætlunin sé að vista þau hjá
móðurforeldrum sínum. En er
gagnáfrýjandi vildi eigi verða við
kröfu um afhendingu barnanna,
höfðaði aðaláfrýjandi mál þetta
í héraði, og lauk því þa>- með
hinum áfrýjaða dónn 25. maí
1957.
Krafa gagnáfrýjanda um ómerk
ingu dóms og málsmeðferð í hér-
aði virðist á því reist, að kröfu
um afhendingu barnanna hefði
ekki átt að beina að honum með
því að börnin væru í fóstrj utan
heimilis hans. Þessari kröfu verð
ur ekkj sinnt, þar sem hún var i
ekki borin fram í héraði, enda
verður að ielia málssókninni
rétt beint að gagnáfrýjanda.
Ekki rétt að taka börnin úr fóstri.
Aðaláfrýjandi reisir körfu sína
um frávísun meðaigöngusakar
frá Hæstarétti á því, að meðáfrýj
endur, Hurðarbakshjónin, hafi
engra lagalegra hagsmuna að
gæta í málinu þar sem gagnáfrýj
anda hafi brostið heimild til að
ráðstafa börnunum til þeirra.
Meðáfrýjendur eru barnlaus hjón
á góðum aldri og vel efnum bú-
in. Hinn 30. júní 1957 sóttu þau
um stjórnarráðsleyfi til að ætt-
leiða börnin, og veitti gagnáfrýj-
andi sama dag samþykki sitt til
þess. Dómsmálaráðuneytið synj-
aði um leyfið, með því að mál
um persónuforráð barnanna væri
fyrir dómstólum. Barnaverndar-
nefnd Reykholtsdalshrepps
lýsti því hinn 19. september 1957,
að ekki væri rétt að taka börnin
úr fóstri á Hurðarbaki og fiytja
þau til útlanda, þar sem það
mundi vera mjög skaðlegt fyrir i
andlega heilbrigði þeirra að taka
þau frá fólki, sem þau voru orðin
samrýnd og liði vel hjá, og flytja
þau þangað, sem þau þekktu eng-
an. En hér er þess að geta, að
í 16. gr. laga um afstöðu foreldra
til óskilgetinna barna nr. 87/1947
er barnaverndarnefndum veitt
heimild til að úrskurða, að óskil-
getið barn sem er í fóstri, skuli
vera kyrrt hjá fósturforeldri, ef
þar fer vel um það, enda þótt
sá, er foreldraráð hefur yfir barn
inu, kalli eftir því. Þegar litið er
til þeirrar afstöðu meðáfrýjenda
til barnanna, sem að framan er
lýst, þykir þeim hafa vet'ið heim-
ilt að ganga inn í málið og styðja
kröfur gagnáfrýjenda, enda er
ekki sannað, að þau hafi fyrir-
fram skuldbundið sig til þess að
ganga eigi inn í dómsmálið. Verð-
ur því krafa aðaláfrýjanda um
frávísun meðalgöngusakar ekki
tekin til greina.
Hefur rétt til umráða.
Börnin Gunnar og Thora eru
þýzkir ríkisborgarar, eins og fyrr
var sagt, en tengsli þeirra við ís-
land eru þessi: Gagnáfrýjandi,
faðir barnanna, er íslenzkur rík-
isborgari og búsettur á íslandi,
en í íslenzkum rétti er það grund
vallarregla, að náin æítartengsl
eru milli óskilgetins barns og
föður þess, þannig er m. a. gagn-
kvæmur erðaréttur milli óskil-
getins barns og föður þess
og föðurfrænda samkvæmt 2.
grein erfðalaga nr. 42/ 1949,
og samkvæmt 22. grein laga
nr. 95/1947 um lögræði hefir fað-
ir óskilgetins barns, að tilteknum
skilyrðum fullnægðum, rétt til
að fá umráð þessa. Sveinninn
Gunnar fæddist að vísu í Þýzka-
landi, en móðir hans fluttist með
hann til íslands og tók þá upp
sambúð við gagnáfrýjanda, sem
ekki sleit fyrr en við dauða henn-
ar. Og á meðan þeirri sambúð
stóð, fæddist barnið Thora her á
landi.
Ákvæði 19. gr. laga nr. 87/1947,
að afstaða óskilgetins barns færi
að íslenzkum lögum, ef móðir
þess hafði íslenzkan ríkisborgara
rétt, kom inn í íslenzka löggjöf
1921, en var illsamrýmarxleg
þeirri gömlu meginreglu íslenzks
réttar, að persónuleg réttarsíaða
manns skuli fara að íslenzkum
lögum, ef hann á heimilsfang á
íslandi, og hefur eigi verið bent
á dæmi þess, að téðri 19. gr. hafi
verið beitt um forræði yfir börn-
um. Með lögum nr. 39, 29. maí
1958 hefur 19. grein verið af-
numin, og er því víst, að um for-
ræði yfir óskilgetnum börnum,
sem heima eiga nú á íslandi, fer
að íslenzkum lögum. Samkvæmt
þessu og með tilvísun til heim-
ilisfangs barnanna Gunnars og
Thoru hér á landi og tengsla
þeirra við íslenzkt fólk og ísland,
sem rakin voru, er ljóst, að 22.
—24. gr. laga nr. 95/1947 taka
til þeirra.
Þau verði kyrr.
Samkvæmt úrskurði Hæstarétt
ar frá 28. nóvember 1947, hafa
tveir dómkvaddir sérfræðingar
gefið álitsgerð í máli þessu. Er
það álit þeirra, að skiinaður barn
anna frá kunnu, ástfólgnu um-
hverfi og aðlögun að nýju, fram-
andi umhverfi mundi verða þeim
langur og harður reynslutími.
Telja þeir hag barnanna bezt borg
ið með því, að þau verði kyrr hjá
núverandi fósturforeldrurn sín-
um. Barnaverndarráð íslar.ds hef
ur lýst því, að gæfurík framtíð
barnanna sé bezt tryggð með því,
að þau alizt upp hjá meðáfrýj-
endum, Bjarna Þorsteinssyni og
Sigríði Sigurjónsdóttur, sem
Barnaverndarráðið telur að öllu
leyti hæf til að sjá um uppeldi
þeirra og menntun. Af framan-
greindum álitsgerðum er ljóst, •
að velferð barngnna er vel tryggð
í höndum meðáfrýjenda. Er því
úrskurður sá, sem Barnaverndar-
nefnd Reykholsdalshrepps kvað
upp hinn 19. september 1957 sam
kvæmt 16. gr. iaga nr. 27/1947,
um að börnin skuli vera kyrr hjá
meðáfrýjendum, Bjarna og Sig-
ríði, á rökum reistur.
Samkvæmt því, sem að framan
segir, eru eigi efni til að taka
kröfur aðaláfrýjenda til greina.
Eftir atvikum þykir rétt, að
málskostnaður bæði í héraði og
fyrir Hæstarétti falli niður.