Morgunblaðið - 29.10.1958, Blaðsíða 9

Miðvikulffegur 29. okt. 1958
w o r r. t m n r 4 ð 1 Ð
9
Áerlendum bókamarkaoi
ÞAÐ er ætlunin að segja fram-
vegis endrum og eins frá erlend-
um bókum hér í þættinum, þar
sem margir af lesendum hans
hafa væntanlega áhuga á því sem
er að gerast í bókmenntum ná-
grannaþóðanna, bæði austan
hafs og vestan. Af eðlilegum á-
stæðum verður slíkt yfirlit laus-
legt og kannski handahófslegt.
en það ætti samt að gefa hug-
mynd um ýmislegt sem fróðlegt
er að ltynnast handan við hafið
Austan járntjalds virðist vera
heldur gróðurlítið í bókmenntun-
um, þegar fiá eru taldir nokkrir
höfundar, sem hafa bakað sér
andúð og jafnvel fordæmingu
yfirvaldanna. Frægastur þeirra
er stórskáldið Boris Pasternak,
sem hlaut Nóbelsverðlaunin í ár.
Þá vakti Vladimir Dudintsev
einnig nokkra athygli með bók
sinni „Ekki af brauði einu sam-
an“, sem kemiX- út hjá Almenna
bókafélaginu innan skamms, en
hann iðraðist gerða sinna og
„lagfærði" söguna. Hins vegar
neitaði Pasternak að breyta
skáldsögu sinni „Zivago lækni“,
enda þótt hann féllist á að biðja
ítalska útgefandann að skila aft-
ur handritinu, sem hafði verið
sent honum. Þeirri málaleitan
var ekki sinnt.
Almenna bókafélagið gefur
þessa bók út að ári.
Annar höfundur austan járn-
tjalds, sem vakið hefur heims-
athygli, er Pólverjinn Marek
Hlasko, 26 ára gamall. Hann hef
ur nú leitað hælis vestan tjalds.
Skáldsaga hans, „Áttundi dagur
vikunnar“, hefur komið út á
mörgum málum m. a. ensku og
dönsku. Marek Hlasko er ungur
að árum en margreyndur. Hann
var sjö ára þegar nazistar komu
til Póllands, þrettán ára þegar
kommúnistar tóku völdin. Hann
vann sem lyftuþjónn á hóteli,
var leigubílstjóri í sex ár, stund-
aði skógarhögg og lögreglustörf,
áður en hann tók sér penna í
hönd til að lýsa samtímanum.
Hann varð bókmenntaritstjóri
stúdentablaðsins „Po Prostu",
sem var bannað. Hann var einn
af stofnendum tímaritsins „Eu-
ropa“, en það var gert upptækt
áður en það kæmist í bókayerzl-
anir. Fjórar smásögur Hlaskos
voru kvikmyndaðar, og „Áttundi
dagur vikunnar“ vann honum al-
menna hylli pólsks æskulýðs.
Hlasko var einn „hinna reiðu
ungu manna“ í Póllandi, og að
því er virðist hafði hann fulla
ásta^ðu til að vera reiður. Hann
hefur greinilega lært ýmislegt
af Hemingway og dregur í skáld-
sögu sinni upp óhrjálega mýnd
af hversdagslífinu í Póllandi.
Þar virðist engin leið önnur til
að gleyma gráum veruleikanum
en drekka sig fullan. Vodka er
hin ljúfa veig gleymskunnar. All-
ar vonir eru dauðar. Hlasko ger-
ir efni sínu góð skil: bókin er
í senn miskunnarlaus og full af
örvæntingu. Hér er sú rödd Pól-
lands sem enn er ókúguð og ó-
þögguð.
Persónurnar í sögunni eru allt-
af að bíða einhvers sem aldrei
kemur og minna þannig dálítið
á leikpersónur Samuels Becketts.
Á sunnudaginn verður áreiðan-
lega allt betra: þá getur faðirinn
farið út að fiska og elskendurnir
ungu fá kannski lánaða íbúð
vinar síns svo þau geti verið
saman eina nótt. En þegar sunnu
dagurinn rennur upp, er rign-
ing, faðirinn verður að vera
heima hjá rúmliggjandi og sí-
nöldrandi konu sinni og íbúð
vinarins er upptekin. Elskend-
urnir heita Pietrek og Agnieszka.
Hann er nýsloppinn úr pólitísku
fangelsi án þess að vita, fyrir
hvað hann var dæmdur; hún
stundar nám sitt í einsherbergis
íbúð þar sem búa auk foreldr-
anna leigjar.dinn sem á von á
stúlku utan af landi og bróðir-
inn sem drekkur frá sér vitið á
Marek Hlasko
hverju kvöldi og heldur langar
rómantískar vonleysisræður yfir
sjálfum sér.
„Hvað verður um Pólland?“
spyr hann. „Hvað verður um þá
sem hafa orðið fyrir órétti? Um
flokkinn? Um frelsið? Ég vil fá
að vita, hvað verður um þá sem
brugðust trausti mínu? Um þá
sem töldu mér trú um að ég væri
að berjast og sigra, þegar ég var
í rauninni að víkja undan, gegn
fólkinu, þegar ég var að týna
trú minni og samvizku....... Á
okkar dögum hefði Hamlet með
orðtak sitt „vera eða vera ekki ‘
orðið vikapiltur hjá fyrsta bezta
umdæmisflokksritaranum. Lífið
hefur sprengt allar formúlur,
sem þröngvað var upp á okkur,
eins og leirbrot. Hvað er hægt
að skapa í staðinn?"
Bókin gefur ekki svar við
þeirri spurningu, en hún dregur
upp ljósa mynd af æsku í and-
legum og félagslegum nauðum,
ástin er svivirt og eyðilögð, göt-
urnar og rústirnar umlykja unga
og aldna, og flokksforustan kæf
ir leifar frelsisins.
• -
Á undanförnum árum hefur
„Dagbók önnu Frank“ farið eldi
um heiminn og vakið menn til
vitundar um þá hræðilegu og
„óskiljanlegu" grimmd, sem
maðurinn býr yfir og getur beitt
meðbræður sína. Það er full þörf
á slíkum áminningum, því okkur
er svo einkennilega lagið að
gleyma neyðinni sem hrjáii
mannkynið víða um heim.
Á dögunum kom út í Banda-
ríkjunum skáldsaga eftir 25 ára
gamlan höfund, Michel del Cast-
illo, sem vakið hefur mikla at-
hygli. Hún nefnist „Child of Our
Time“ (Barn samtímans) og er
af sumum talin snilldarverk. —
Bókin er að verulegu leyti sjálfs-
ævisaga, en söguhetjan nefnist
Tanguy.
Sagan hefst í spænsku borg-
arastyrjöldinni, þegar Tanguy er
Þriggja ára gamall. Þá sá hann
sundurtætt líkin liggja á víð og
dreif á götunúm í Madrid, og
þessi mynd átti eftir að ásækja
hann öll æskuárin. Enda þótt
móðir hans væri vinstrisinnuð og
herská blaðakona, létu kommún-
istar fangelsa hana. Faðir hans,
sem var metorðagjarn Frakki,
hafði farið heim til Frakklands
áður en borgarastyrjöldin brauzt
út. En þegar lýðveldissinnar
höfðu beðið ósigur, leituðu þau
mæðginin á náðir föðurins. Þegar
þau komu til Frakklands, hitti
faðir Tanguys þau í hópi ann-
arra spænskra flóttamanna. Hann
virti son sinn ekki viðlits, leit á
móðurina með fyrirlitningu og
sagði snúðugt: „Og þú kemur
hingað með þessum flökkulýð '.
En þau fengu lítið hús fyrir
utan Vichy og um hríð brosti
lífið við þeim, svo Tanguy var
aftur farinn að líta á sig sem
„venjulegan dreng“. En foreldr-
unum kom ekki saman, og móð-
irin ákvað að fara burt með son
sinn. Lögreglan handtók þau fyr-
ir einhverjar óljósar pólitískar
sakir. „Hver kærði okkur?“
spurði Tanguy. „Faðir þinn“, var
svarið. Á því andartaki hataði
drengurinn allan heiminn, „föð-
ur sinn og móður, lögregluþjón-
ana — alla fullorðna, því þeir
virtust allir hata hann, og hann
var aðeins sjö ára gamall“.
Tanguy og móðir hans eyddu
18 mánuðum í fangabúðum í Suð
ur-Frakklandi, áður en henni
tækist að komast undan. Hann
sárbað móður sína um að skilja
sig ekki eftir, og þegar hann sá
hana hverfa fannst honum „járn-
krumla kreista sig að innan“.
Gert hafði verið ráð fyrir að
hann færi á eftir móður sinni
nokkrum dögum síðar, á niunda
afmælisdeginum, en nazistar lok
uðu undankomuleiðinni.
Tanguy var rekinn inn í flutn-
ingalest ásamt hópi gyðinga-
barna, sem flytja átti í þýzkar
fangabúðir. í þrjá og hálfan dag
var lestinni ekki lokið upp, með-
an börnin grétu, urðu sjúk og
misstu loks stjórn á líkamsstarf-
semi sinni. Tanguy hélt í von-
ina með því að telja sjálfum sér
trú um, að þetta væru „rnistök",
að yfirvöldin mundu senda hann
aftur til móður sinnar jafnskjótt
og ljóst yrði, að hann væri ekki
gyðingur. Orðið „mistök“ kemur
fyrir aftur og aftur í bókinni
eins og viðlag; undir lokin glym-
ur það í eyrum lesandans eins
og hávær ákæra á hendur veröld,
þar sem svo grimmileg „mistök“
geta átt sér stað.
Lýsingin á lífi Tanguys í fanga
búðunum er orðin kunnug þeim
sem lesið hafa frásagnir annarra
fanga af grimmdaræði nazista,
en það sem gefur þessari frásögn
svo hryllilegan þunga er sú stað-
reynd, að hér á saklaust barn
í hlut. Tanguy hefði sennilega
látið lífið í fangabúðunum, ef
þýzkur vinur hans, Gunther,
hefði ekki stappað í hann stálinu
og gefið honum gullvæga lífs-
reglu: „Láttu þá um hatrið, sem
eru of veiklundaðir til að elska“.
Friðurinn færði Tanguy litlar
meinabætur. Hann fór aftur til
Spánar, en fann engin spor eftir
móður sína. Hann var sendur á
heimili fyrir munaðarleysingja
og vandræðabörn, sem var stjórn
að af grimmdarseggjum. En bar-
smíðin og ranglætið höfðu ekki'
lengur áhrif á drenginn: geta
hans til að gráta vai þrotin á
sama hátt og vonir hans voru
dánar.
Tanguy flúði þennan kvala-
stað og komst í jesúítaskóla fyrir
bændabörn í Andalúsíu. Stofn-
andi og forstöðumaður skólans,
faðir Pedro, varð honum ímynd
hins sanna föður. Pedro „var
ekki heilagur maður í strang-
asta skilningi. En hann var raun-
verulegur maður, sem er næstum
jafnfágætt".
Tanguy var orðinn 19 ára og
ól enn í brjósti vonina um að
finna foreldra sína. Þegar hann
loks hitti föður sinn í París, var
honum vísað á bug kuldalega.
Móðir hans, sem kom til Parísar,
var honum jafnkuldaleg og fjar-
læg. Hún var öll í pólitíkinni. 1
bókarlok spyr höfundurinn dá-
lítið kaldranalega: „Hvað verð-
ur nú um Tanguy?" Hann svarar
spurningunni með vonarneista:
kannski finnur hann jafnvel, að
lífið er fullt af undrum og gleði
eins og það ætti að vera; hver
veit?
Bókin er sérstaklega rómuð
fyrir stíl sinn, einfaldleikann og
hreinskilnina. Það þykir furðu
gegna hve vel höfundinum tekst
að sjá lífið með augum barns-
ins, og hve laus hann er við
beiskju og hatur, þrátt fyrir þær
ómennsku þjáningar, sem á hann
voru lagðar í bernsku.
„Undrabarnið“ í sænskum
bókmenntum undanfarinn ára-
tug hefur verið Per Wástberg,
sem er nú 25 ára gamall. Hann
sendi frá sér fyrstu skáldsöguna
„Pojke med sápbubblor" 15 ára
gamall. Þá sagði Stig Ahlgren
um hann: „Það furðulega við
þennan 15 ára pilt er að hann er
þroskaður, ekki bráðþroska“.
Þegar Per Wástberg var 21 árs,
hafði hann gefið út fjórar skáld-
sögur, þeirra á meðal „Halva
kungariket“, sem skipaði honum
á bekk með Söru Lidrnan: þau
eru tveir fremstu prósahöfundar
Svía í yngstu skáldakynslóðinni.
Wástberg er einstaklega hug-
myndaríkur höfundur, hjá hon-
um blandast saman draumur og
veruleikur á hinn furðulegasta
hátt, þannig að skáldverk hans
eru í senn raunsæjar lífslýsing-
ar og „ævintýri“.
Síðasta bók Wástbergs „Arv-
tagaren" hefur vakið mikla at-
hygli og er það mál sumra gagn-
rýnenda, að hún sé eitt af episk-
um snilldarverkum þessa ára-
tugs. „Arvtagaren" er sagan um
Mattias Vindrot, sem er sonur
efnaðs kexverksmiðjueiganda í
Svíþjóð. Faðir hans sendir hann
út í heiminn, til Þýzkalands, þar
sem hann á að fara í læri hja
Per Wástberg
öðrum kexframleiðenda, herra
Meyer í Bad Harzburg, rétt við
austur-þýzku landamærin.
Eins og siður er hjá Wástberg
er ofið inn í sjálfa frásögnina
bernskuminningum, sem kasta
ljósi yfir eðli söguhetjunnar,
löngun hans til að sprengja af
sér alla hlekki, þrá hans eftir
reynslu og þátttöku í lífinu. ÞeSS
vegna fer hann frá Svíþjóð til
hins marghrjáða meginlands Ev-
rópu, frá sakleysinu til reynsl-
unnar. Förin til herra Meyers
verður fyrst og fremst könnun
á eigin lífi, eigin hvötum. Hann
heimsækir kexframleiðandann,
en á einhvern furðulegan hátt
farast þeir alltaf á mis. í stað
þess finnur Mattias Þýzkaland
áranna eftir stríðið, ringulreið-
ina, einmanaleikann, vonleysið,
tilgangsleysið, táldraumana. —
Hann upplifir ástina, hina frum-
stæðu og heitu ást, og smám sam
an verður honum ljóst, að hann
er að finna sjálfan sig, verða
rnaður, sem getur tekið þátt í
örlögum Evrópu, tekið á sig á-
byrgðina og skyldurnar, sem arf-
ur fortíðarinnar hefur lagt við
þröskuld hans.
Tilgangurinn með för söguhetj-
unnar hefur verið sá að finna
„tangarhald á fljótandi veruleik-
anum“. Mattias er í upphafi ó-
mótaður, byggir ekki á neinum
grundvallarreglum, hefur enga
mælistiku á lífið: „til að vita
meira verður maður að vera
meira .... vikka hina þröngu
tilveru sína — eins og stjarnan
kastar geislum sínum í allar átt-
ir“. — „Við verðum að reyna
allt á okkur sjálfum, áður en
við prédikum og framkvæmum
fyrir aðra“.
Mattias er hreinræktaður full-
trúi sinnar kynslóðar, án tal-
sýna, án stórra hugsjóna, en
brennandi af löngun til að sjá,
skilja, reyna, byggja upp. Hann
er reiðubúinn að taka við arfin-
um. „Arfurinn vrði einskis virði,
ef honum væri ekki ráðstafað
þannig, að hann yrði óþekkjan-
legur“.
Bókin ber þannig vitni skörpu
veruleikaskyni og miklum
þroska hjá þessum kornunga
höfundi. s-a m.
Félagslíf
Fimleikadeild Ármanns
Vetrarstarfið er hafið. Æfing
ar hjá 1. fl. kvenna mánudaga kL
8—9, fimmtudaga kl. 7—8. Kenn-
ari: frú Guðrún Nielsen. Frúarfl.
mánudaga kl. 9—10, gufubað á
eftir; kennari: Kristín Helgad.
Fimleikadeild l.R. — Æfingatafla
Frúarflok’kur. Kennari: Nanna
Úlfsdóttir, mánudaga og föstu-
daga kl. 5,15—6,00. Telpnaflokk-
ur: Kennari: Guðlaug Guðjóns-
dóttir, fimmtudaga kl. 7,10—8. —
2. fl. kvenna; kennari: Nanna
Úlfsdóttir, þriðjudaga kl. 7,10—
8,00, fimmtudaga kl. 8,50—9,40. —
1. fl. kvenna. Kennari: Sigríður
V algeirsdóttir, þriðjudaga kl.
9,30-—10,30, fimmtud-aga kl. 8—■
8,50. — 1. fl. karla. Kennari:
Valdimar Örnólfsson, þriðjudaga
kl. 8,00—9,30, fimmtudaga kl.
“,40—10,30.
Knattspyrnufélagið Þrótlur ----
Handknattleiksdeild
Æfingar verða í vetur sem hér
segir: Meistara-, 1. og 2. fl.
kvenna, mánudaga kl. 8,30—9,20
og miðvikudaga kl. 6,50—7,40 e.h.
að Hálogalandi. — Meistara-, 1.
og 2. fl. karla, miðvikudaga kl.
9,20—10,10 í K.R.-heimilinu og
föstudaga kl. 10,10—11,00 e.h. að
Hálogalandi. — 3. fl. karla, mið-
vikudaga kl. 7,40—8,30 að Háloga
landi, seinni tíminn óákveðinn. —
Munið að mæta vel og stundvís-
lega til æfingar, og takið nýja fé-
laga með. Geymið auglýsinguna.
— Stjórnin.
I. O. G. T.
St. Einingin nr. 14
Fundur í kvöld kl. 8,30. Yngri
embættismenn stjórna fundi. —
Kvöld unga fólksins: Ymiss
skemmtiatriði. — Æðsti templar.
St. Sóley nr. 242
Fundur í kvöld kl. 8,30 í Templ
arahöllinni. Vetrarfagnaður: —
Samlestur, kaffi og dans. — Æ.t.
BK/.T AB AVGI. ÝSA
í MOI<CVI\BI.ABII\V