Morgunblaðið - 29.11.1958, Blaðsíða 9

Laugardagur 29. nóv. 1958
M O Tt C U ÍSB L A Ð I Ð
9
Aðrar þjóðir munu viður-
kenna sérstöðu íslands
Valbeitingin verður
oð hœtta
Herra forseti!
í>að er mjög eðlilegt, og reynd-
ar óhjákvæmilegt, að í þessum
umræðum á þingmannafundi
NATO-ríkjanna, sé rætt um
deilu íslendinga og Breta vegna
ákvörðunar íslendinga um að
víkka fiskveiðitakmörkin við
strendur landsins í 12 mílur frá
1. september sl.
Á heimili 15 bræðra mundi það
naumast látið afskiptalaust, ef
einn stærsti bróðirinn beitti hinn
langminnsta valdi til að fá vilja
sínum framgengt.
Ég leyfi mér að láta í ljós
þakklæti mitt til hr. Kefauvers,
öldungardeildarþingmanns, for-
manns pólitísku nefndarinnár, og
einnig vil ég þakka hr. Fayat,
hinutn ágæta framsögumanni
nefndarinnar. Að mínum dómi
leiðbeindu þeir og stjórnuðu
nefndinni mjög skynsamlega í
þessu máli og gáfu sameinuðum
fundi áðan mjög rökréttar skýr-
ingar í ágætum ræðum.
Málstaður íslands sterkur
Ég ætla mér ekki að rökræða
á þessum vettvangi, hvor hafi
rétt fyrir sér — Islendingar eða
Bretar. Ég minni aðeins á, að
málstaður íslendinga, sem halda
fram rétti strandrikis til 12 mílna
fiskveiðimarka, hlaut meirihluta
stiiðning á Genfarráðstefnunni
fyrri hluta þessa árs, um réttar-
reglur á hafinu. Hin forna brezka
kenning um 3ja mílna landhelgi
var þar borin til moldar með
sæmd, — þar sem Bretar sjálfir
báru fram tillögu á þessari ráð-
stefnu um 6 mílna fiskveiðitak-
mörk. Það er einnig alkunnugt,
að hin alveg sérstæða aðstaða
íslendinga — eyríkis nyrzt í
Atlantshafinu með 165 þúsund
íbúa — sem byggir alla efnahags
afkomu sína á fiskveiðum, nýtur
sívaxandi viðurkenningar ann-
arra þjóða. Fleira skal ég ekki
segja um þessa hlið málsins hér.
Hvers vegna valdbeiting?
En leyfið mér, háttvirtu þing-
menn, að varpa fram þessari
spurningu: Hvernig má það vera,
að meðan við sitjum hér á ráð-
stefnu 15 ríkja, sem hafa svarizt
í fóstbræðralag til þess að varð-
veita friðinn og bannfæra vopna-
valdið í samskiptum þjóða, þá
eru brezk herskip að framfylgja
málstað Breta með valdi við fs-
landsstrendur?
Þessi spurning leiðir af sér
aðrar spurningar. Hvers vegna
var ekki þessi valdbeiting
hindruð? Nær ekki sáttmáli
Norður-Atlantshafsbandalags-
ins til þess að viðhalda heim-
ilisfriðnum, eða erum við all-
ir orðnir stjarfir á því að horfa
bara annaðhvort í austur eða
vestur?
Gegn sáttmála og álykbunum
NATO
Frá hernaðarlegu sjónarmiði
er málið augljóst. Auðvitað er
ekkert vit í því né heldur verður
það réttlætt, að nokkur aðili
bandalags eins og NATO skuli
grípa til þess að beita annað aðild
arríki vopnavaldi. En lítum þess
utan á þungamiðju þeirrar við-
leitni, sem efst hefir verið á dag-
skrá NATO-ríkjanna undanfar-
in ár, að bandalag vort eigi og
megi ekki takmarkast við það
eitt að vera hernaðarlegt varn-
arbandalag — heldur verið að
tryggja pólitíska og efnahags-
lega samvinnu bandalagsríkj-
anna. c
Má ég í þessu sambandi minna
á hinar merku umræður, sem
fram fóru um þetta atriði ein-
mitt á síðasta þingmannafundi
NATO fyrir ári síðan og álykt-
anir, sem í framhaldi af þeim
voru samþykktar.
Eftirfarandi ályktun var í fyrra
samþykkt varðandi 2. gr. Norður-
Atlantshafssamningsins:
„Fundurinn staðfestir, að
það er skoðun hans, að um-
fangsmeiri tilraunir ber að
gcra af ríkisstjórnum NATO-
landanna til efnda á 2. grein
og ályktar ennfremur, að
framkvæmd þessarar greinar
ætti að vera meginatriði bæði
ríkisstjórna og þingmanna-
funda NATO-ríkjanna.
í þessu sambandi beinir
fundurinn því til ríkisstjórn-
anna og fastanefndar fundar-
ins og annarra nefnda, sem
málið varðar, að fylgjast vel
með sérhverjum ráðstöfunum
Norðáir-Atlantshafsráðsins og
stjórna meðlimaríkja varðandi
framkvæmd annarrar grein-
ar“.
En í annarri grein segir m.a.:
„aðilar munu stuðla að frekari
þróun friðsamlegra og vinsam-
legra milliríkjaskipta" — — og
„þeir munu gera sér far um að
komast hjá árekstrum í efnahags-
legum milliríkjaviðskiptum sín-
um og hvetja til efnahagssam-
vinnu sín á ínilli, hvort heldur
er við einstaka samningsaðila eða
alla“.
Lausn deilumála — fundir
æðstu manna
Ég minni ennfremur á hið
merka nefndarálit þriggja manna
nefndarinnar (The three wise
men) um aðra samvinnu en þá
hernaðarlegu innan NATO, og
sem Norður-Atlantshafsráðið
staðfesti á ráðherrafundi þann
13. desember 1956.
I fréttatilkynningu að loknum
fundinum sagði ráðið m.a.:
„Ráðið féllst einnig á uppá-
stungur, sem eiga að miða að
þvi að leysa deihir milli með-
limaríkjanna og samþykkti
ráðstafanir til að styrkja
skipulag NATO inn á við og
til þess að efla samvinnu að-
ildarríkja á vissum sviðum
efnahags- og menningarmála".
Loks minni ég á ályktanir síð-
asta þingmannafundar, sem hald-
inn var fyrir ári síðan, hér á
sama stað — þar sem þingmanna-
fundurinn lagði áherzlu á nauð-
syn þess
— „að koma á reglulegri og
oftar fundum æðstu manna og
utanríkisráðlierra" og
— „að taka á dagskrá slíkra
funda hin alvarlegustu vanda
mál meðlimaríkjanna hverju
sinni og sem geta leitt til þess
að veikja vestræna sam-
vinnu“.
Og nú — herrar mínir! Þrátt
fyrir öll þessi fögru orð og alvar-
legu ályktanir, þá horfumst við
í dag í augu við það hernaðar-
ástand á íslandsmiðum, sem ég
áður lýsti.
Tillögur stjórnarandstöðunnar
Eg viðurkenni, að íslenzka
ríkisstjórnin hafnaði tillögu
stjórnarandstöðunnar á íslandi
um það að óska eftir fundi æðstu
manna, innan ráðs Atlantshafs-
bandalagsins fyrir 1. september,
til þess minnsta kosti að reyna
að afstýra valdbeitingu. Ríkis-
stjórn fslands gerði það með
þeim rökum, að „því yrði ekki
trúað“, að brezka ríkisstjórnin
mundi senda herskip til íslands.
Ef til vill voru þetta mistök hjá
íslenzku ríkisstjórninni. En það
er þó miklu leiðinlegra fyrir rík-
isstjórn hennar Hátignar, að
traust íslenzku ríkisstjórnarinn-
ár á brezku ríkisstjórninni skyldi
reynast vantraust.
Nú hefir sama tillaga um fund
æðstu manna verið endurtekin
af stjórnarandstöðunni á íslandi
vegna hinna síðustu alvarlegu at-
burða við íslandsstrendur, sem
félagi minn frá fslandi gerði
áðan grein fyrir, og felst í því,
að brezkt herskip hefir hindrað
íslenzkt varðskip í að framfylgja
ótvíræðum og óumdeildum rétti
til að taka fastan brezkan togara
innan við þriggja mílna takmörk-
in. Verið þess fullvissir, að hætt-
an fer stöðugt vaxandi!
Sameiginleg ábyrgð
Og vafalaust gerum við okkur
allir hér grein fyrir, að þetta
vandamál snertir fleiri meðlima-
ríki en þau tvö, sem beinlínis eiga
hlut að máli.
f nefndaráliti „þriggja manna
nefndarinnar", sem ég vitnaði
áður til, er á það bent, að það
hafi verið mjög ýtarlega skil-
greint af nefnd innan NATO 1951
hversu þýðingarmikið sé, að rík-
in hafi samráð sín á milli til að
efla pólitiska samvinnu.
En í því nefndaráliti segir m.a.:
„Sérstaka athygli verður að
veita þeim málum, sem hafa
veigamikla og bráða þýðingu,
eins og skýrt er viðurkennt í
4. grein Atlantshafssamnings-
ins, og þegar óvænta atburði
ber að höndum, þar sem
skjótra aðgerða þarf við og
þar sem nauðsynlegt getur ver
ið að hafa náið samráð ríkj
anna vegna sameiginlegra
hagsmuna þeirra allra — —.
Þó að öllum aðildarríkjunum
beri skylda til að hafa samráð
sín á milli, þegar svo ber und-
ir, þá hvílir engu að síður
þyngst ábyrgð á herðum hinna
voldugri ríkja“.
Hér er lögð sérstök áherz
á þá staðreynd — „að þyng
ábyrgð hvíli á herðum hin:
voldugri ríkja“.
Ef við viljum vera raunsæ
sjáum við glöggt að enginn að
bandalags þjóða eins og þess, se
við erum aðilar að, getur skol
sér undan ábyrgð á því að stuð
að réttlátri og friðsamlegri ú
I lausn, þegar upp hefir risið ön
ur eins deila og nú rikir mi
tveggja bandalagsríkja — Bre
og íslendinga.
Vandamálið óleyst
Við vitum það flestir, að inn-
an vébanda NATO hafa verið
gerðar ýmsar ráðstafanir og til-
raunir til að afstýra vandræðum.
Og ég held, að Mr. Spaak, fram-
kvæmdastjóri bandalagsins, hafi
lagt sig i framkróka um það, að
miðla málum — og eigi miklar
þakkir skildar fyrir.
En því miður er vandamálið
óleyst.
íslendingar hafa ætið viljað
leysa deilur þjóðanna um víð-
áttu fiskveiðitakmarka strand-
ríkis innan vébanda Sameinuðu
þjóðanna. Að frumkvæði þeirra
var þessu máli vísað til alþjóða-
laganefndar Sameinuðú þjóðanna
á Allsherjarþinginu 1949. f fram-
haldi af álitsgjörð nefndarinnar,
og í samræmi við ályktun Alls-
herjarþingsins 1956, var haldin
hafréttarráðstefnan í Genf í
febr.—apríl í ár. Þó að samkomu-
lag næðist á flestum sviðum,
varð þó ekki samkomulag um,
hver víðátta landhelgi skyldi
vera.
Nú er það mál enn á dagskrá
allsherjarþings Sameinuðu þjóð-
anna.
Hernaðaraðgerðir hætti
þegar í stað
En, háttvirtu þingmenn, hvað
ber þá að gera, meðan því máli
vindur fram?
Við íslenzku þingmennirnir
höfum vikið að þessu máli í
pólitísku nefndinni — og mér
virðist að viss sameiginleg af-
staða náist á þessum fundi.
Það kann að vera að frumvarp
pólitisku nefndarinnar að fundar
ályktun sé ekki stórort. En við
verðum þá líka að minnast þess
að það hefir verið venja okkar
við samþ. ályktana að afgreiða
þær ágreiningslaust. Og ég er
sannfærður um að þegar þing-
mannafundur NATO samþykkir
ályktun eins og þá sem hér liggur
fyrir um lausn deilumála milli
aðildarríkja, — og þar sem sér-
staklega er vitnað til íslenzku
fiskveiðideilunnar, — þá muni
bæði almenningi í NATO-rikjun-
um sem samtökunum sjálfum
skiljast betur að við horfumst
í augu við mjög alvarlegt vanda-
mál, sem er mjög þýðingarmikið
að leyst sé skjótt og skörulega.
Ég viðurkenni, að það er ekki
sanngjarnt að ætlast til þess, að
þið hafið gjört yður fulla grein
fyrir, hversu geigvænlega alvar-
legt þetta mál er.
Það er í sjálfu sér ekki mikill
sigur að beygja á bak aftur hina
minnstu þjóð með valdi.Oghvaða
áhrif kynni það að geta haft á
styrkleika Atlantshafsbandalags-
ins? Við vitum allir, að engin
keðja er sterkari en veikasti
hlekkur hennar.
Ég er nýkominn frá íslandi,
sem liggur svo langt í norðri. Þar
fer nú í hönd skammdegismyrkr-
ið og vetrarharkan. Hinir ís-
lenzku sjómenn hafa ætíð ótrauð-
ir hætt lífi sínu á hinum litlu
bátum í óvæginni baráttu við
storma, myrkur og stórsjóa.
En trúið mér, þegar ég segi
yður, að í hugskoti allra ís-
lendinga hefir nú bætzt ný
hætta við hina eilífu hættu,
sem fylgir sjósókn á nyrztm
miðum. Og sú nýja hætta, sem
vofir yfir lífi og limum ís-
lenzkra sjómanna stafar af
því að brezk herskip hindra
íslendinga í því að framfylgja
þeim rétti, sem þeir telja ó-
tvíræðan og að lífsafkoma
* þjóðarinnar velti á, að fram-
fylgt verði.
Leynum okkur ekki þeim
sannindum, að yfir Atlants-
hafsbandalaginu hvilir ógn-
þrunginn skuggi meðan fram
heldur á íslandsmiðum því á-
standi, sem nú ríkir. Hver dag-
ur felur í sér geigva*nleg»
hættu. Það verður að sjá til
þess, að hernaðaraðgerðum
verði hætt þegar í stað, í sam-
ræmi við efni og anda Ati-
antshafssáttmálans.
Afskipti ungs fólks af
stjórnmálum
HEIMDALLUR, F. U. S. hélt al-
mennan félagsfund sl. þriðjudags
kvöld. Umræðuefni fundarins var
„Afskipti ungs fólks af stjórn-
málurn". Frummælandi var Jó-
hann J. Ragnarsson, stud. jur.
Áður en ræða frummælanda
hófst, skýrði Baldvin Tryggva-
son, formaður Heimdallar ,frá því
helzta i starfi félagsins og las
upp inntökubeiðni 40 nýrra fé-
laga, sem allar voru samþykkt-
ar. Síðan skýrði formaður frá
því, að sl. vor hefði stjórn félags-
ins ákveðið að efna til almennra
Heimdallarfunda í Valhöll. Þá
hefði Magnús Jónsson alþm. flutt
erindi um efnið „Hvernig á að
sætta fjármagn og vinnu“. Nú
mundi Jóhann Ragnarsson stud.
jur. tala um „Afskipti ungs fólk
af stjórnmálum" og í ráði væri
að Magnús Oskarsson, lögfræð-
ingur, talaði um „Verkalýðsmál“
9. desember nk. Eftir áramótin
yrðu svo fundir um einstaka þætt;
stefnuskrár Heimdallar.
Einnig gat formaður þess, að
Heimdallur hefði í fjáröflunar-
skyni staðið fyrir leiksýningum
og efnt til hlutaveltu. Ferðadeild
hefði starfað á vegum félagsins
í sumar, og hafði verið farið í
margar ferðir upp í öræfi. Ný-
lega hefðu nokkrar stúlkur úr
félaginu tekið sig saman og stofn
að til föndurkvölda. Nýlokið væri
fjórum erindum Sigurðar Lín-
dal, stud. jur. um ,Hina nýju stétt*
og Svavar Pálsson endurskoð-
andi hefði verið fenginn til þess
að halda erindi um skattamál.
Formaður gat þess ennfremur,
að ákveðið hefði verið að gefa
út lítið félagsbréf, tvisvar til
þrisvar á hverjum vetri og mundi
hið fyrsta koma út bráðlega.
Eins og undanfarna vetur færu
nú fram fjöltefli á vegum fé-
lagsins. Á þessum vetri hefðu 3
fjöltefli verið haldin, en í ráði
væri, að þau héldu áfram eitt*
hvað fram eftir vetri.
Ennfremur skýrði formaður
frá því, að Heimdallur ' hefði
ákveðið að efna til fullveldis-
fagnaðar í Sjálfstæðishúsinu 29.
nóvember nk.
Loks gat hann þess, að Ólafut
Jensson hefði látið af störfum
hjá félaginu og þakkaði honum
vel unnin störf í þágu félagsins.
Jóhann Ragnarsson sagði í upp
hafi ræðu sinnar, að lengi hefði
verið um það deilt, hvort ungir
menn ættu að hafa afskipti af
stjórnmálum. Því hefði verið
haldið fram, að þeir hefðu ekki
vit og þroska til þess að mynda
sér skoðanir á þessum málum.
Þetta hefði ef til vill mátt færa
til sanns vegar hér áður fyrr, en
siðan kosningaréttur var rýmk-
aður svo mjög og unga fólkið
hefði neyðzt til að taka afstöðu
til málanna, gegndi þetta öðru
máli. Auk þess væru skilyrði nú
mun betri til þess að afla sér
fræðslu um stjórnmál, svo mikið
sem um þau mál er ritað og rætt.
Það væri hverjum ungum manni
brýn nauðsyn að mynda sér á-
kveðnar skoðanir í stjórnmalum,
þar sem segja mætti, að stjórn-
málin kæmu við flesta þætti
þjóðlífsins í einhverri mynd.
Fór frummælandi nokkrum
orðum um mismun menntunar í
einræðisríkjum og lýðræðisríkj-
um. I einræðisríkjum væri mennt
un æskunnar sniðin eftir því,
sem valdhafarnir teldu heppileg-
ast til þess að geia hvern ein-
stakling að örlitlu hjóli í ríkis-
vélinni. í lýðræðisríkjunum væri
aftur á móti stefnt að því að gera
menn að sem nýtustum þjóðfé-
lagsþegnum og sem hæfasta til
þess að hugsa sjálfstætt og mynda
sér skoðanir eftir því.
Kom Jóhann nú inn á það,
hversu maigt æskufólk virtist
Framh. á bls. 15