Morgunblaðið - 14.12.1958, Blaðsíða 23

Sunnudagur 14. des. 1958.
MORCTPVnLAÐID
23
Kristmann Guðmundsson skrifar um
BÓKMENNTIR
Skrudda II. Páll skáldi.
Eítir Kagnar Ásgeirsson.
Búnaðarfél. Islands gaf út.
Skrudda I. varð vinsæl mjög
og seldist upp á stuttum tima.
Það var skemmtileg bók, en þó
tel ég þessa snöggtum betri. Hún
fjallar um síðustu kraftaskáldin
á íslandi: Pál skálda og Guð-
rúnu yngri, dóttur hans.
Ragnar Ásgeirsson hefur unn-
ið að þessari bók og safnað tii
hennar um margra ára skeið.
Fyrstu sögurnar um Pál heyrði
hann hjá móður sinni í bernsku,
en Páll er langafi Ragnars og
þeirra systkina — eitt þeirra
er herra Ásgeir Ásgeirsson, for-
seti Islands.
Páll Jónsson fæddist í Vest-
mannaeyjum árið 1779. Hann
mun hafa misst foreldra sína á
barnsaldri og ólst upp hjá vanda-
lausum við hörku talsverða, eins
og þá gerðist. Voru fóstrar hans
tveir og báðir prestar; kvaðst
hann hafa fengið sextíu hýðingar
hjá öðrum, en fjörutíu hjá hin-
um. Launaði hann fyrir sig með
þeim eina gjaldmiðli er hann
hafði tiltækan, nefnilega skáld-
skapnum, og lifir nú orðstír
þeirra í níðvísum hans. Eru þær
sumar gamansamar í betra lagi
og eins bænir þær, er hann hef-
ur snarað í ljóð eftir síra Ög-
mundi, en svo nefndist sextíu-
hýðinga-klerkurinn og verður
hann að vonum mest fyrir barð-
inu á hinu unga skáldi. Hljóðar
ein af bænum sr. Ögmundar svo:
„Virstu að taka að þér hinn
langþjáða mann, Halldór Guð-
mundsson á Strönd. Þú veist hvar
hann býr. Kann hefur fáar kýrn-
ar, en færri hefur hann ærnar,
því allt er gengið af honum.
Virstu að levera honum þína
hjálp og aðstoð! Verði þinn vilji.
En virstu að girða mig um mínar
lendar að ég kunni réttilega fyr-
ir honum að biðja. — Amen“.
Þessu snaraði Páll í rím á
þessa leið:
„Halldóri veittu hjálp á Strönd,
hefur hann mikið þjáða önd.
Þú veizt hvernig
og hvar hann býr,
hvort hefur færri ær en kýr.
Liðsemd honum því levera
— ljá skal ég þér hann
Gráskotta. —
Gjörðu helzt það sem girnir þig,
en girtu buxurnar upp um mig!“
Drápu mikla og gamansama
gerði drengur einnig um Ög-
mund þennan og fór hún víða um
sveitir; er sagt að afkomendur
prests erfi hana jafnvel enn við
skáldið! Má af þessu lær? hversu
háskalegt vopn skáldskapurinn
er, og er betra að styggja ekki
skáldin að óþörfu, því þau yrkja
eftirmæli samtíðar sinnar, —
kannske hin einu, sem vara?
Góðir menn studdu Pál til
mennta og gerðist hann prest-
ur, — nefndist eftir það síra
Páll skáldi. Hann var fljúgandi
hagmæltur, rimleiknin alveg ó-
venjuleg og orðheppni mikil.
Skopskyn hafði hann svo gott, að
helzt er að líkja til norska skálds-
ins Johan Herman Wessel, sem
var uppi nokkru fyrr á öldinni, f.
1742. Er gamansemi þeirra tals-
vert skyld, eins og ljóst má verða
af ljóðabréfinu til Bjama Thor-
arensen; — „skólapilts Bjama
Vigfússonar frá Hlíðarenda“. Það
er allhressilegt á köflum og lista-
vel kveðið, en ekki vel fallið til
upplestrar í fermingarveizlum. —
Höf. segir svo um vináttu þeirra
Bjarna:
„Æskuvináttu Páls skálda og
Bjarna Thorarensen hefur hvergi
verið minnzt, svo ég viti, þó hún
komi svo augljóst fram í þessu
bréfi. Bjarni var meira skáld en
hagyrðingur, og Páll meiri hag-
yrðingur en skáld. Á það ber að
líta, að umhverfið mótar persónu
leikann. Bjarni sigldi til fram-
andi landa á tímum, þegar mikil
tíðindi gerðust og kynntist er-
lendum bókmenntum, sem þrosk-
uðu listasmekk hans. Páll sat
heima, þar sem fátt bar við, vann
fyrir sér með líkamserfiði, gerð-
ist síðan aðstoðarprestur í sveit
og „forpokaðist“, eins og kallað
er á þeim fátæktar- og eymdar-
tímum, sem voru um og eftir
aldamótin 1800. Virðist hafa verið
i honum efniviður til annars og
meira“.
Já, það hefur margt gott farið
í súginn hjá okkur vesalingunum
hér norður á heimsenda. Og al-
veg er það óskiljanlegt, hvernig
skaparanum gat dottið í hug að
spandera á okkur því ógnarfári
af skáldgáfu sem dembt hefur
verið niður á þennan yzta hjara
öld fram af öld!
Það er ekki minnsti vafi á því,
að gott skáldefni hefur verið í
Páli. Og gamansemin hefur ver-
ið alveg ódrepandi, á hverju sem
gekk. Oft kom hún honum í koll,
eins og þegar hann kvað um
landlækninn í Nesi vísuna
frægu: „Album graecum gefur
hann inn“. Ekki er að furða þótt
sumar stökur hans kæmu illa
við kaun, t.d. þessi:
„Illt sér temur öðrum fremur,
engla gremur, djöflum ann.
Finnur kemur, flærðir semur,
fjandinn lemur áfram hann“.
Eða þessi:
„Skálkurinn kreistir skammarorf
í skitinni loppu sinni.
Mannhelvítið mer upp torf
úr mýrarháðunginni“.
Það orð komst fljótt á um Pál,
að kraftur fylgdi vísum hans.
Mun hann sjálfur hafa unað þvi
allvel, sem fleiri hagjrrðingar,
því kraftaskáldið átti skaðvænt
vopn, er fæsta langaði til að
verða fyrir. Tilfærir höf. all-
margar sögur um þá tegund skáld
skapar Páls og er þessi ein:
„Páll kom einu sinni sem oft-
ar út í verzlunarskip i Vest-
mannaeyjum, og fylgdi honum
hundur hans. Einn skipverja
sparkaði hundinum útbyrðis og
drukknaði hann. Reiddist Páll
mjög og kvað þessa vísu:
Þú ert randaraftur,
rifinn naglakjaftur,
fjandans fylgikraftur,
þú flæmdir minn í sjóinn.
Hangdu hels við hóinn.
Allt hvað er, er, er,
allt hvað er, það ami þér
og að þér kreppi skóinn.
Hásetanum brá svo, að hann
veiktist þegar, blánaði allur og
bólgnaði, einkum fæturnar, svo
að stígvélin þrengdu mjög að
honum og náðust ekki. af“. —
Fyrir orð og bænir skipstjórans
bætti Páll þá um og kvað krank-
leikann aftur af hásetanum.
Páll var jafnan góður smæl-
ingjum og þótti börnum vænt
um hann. Hann gat líka sýnt
þakklæti sitt í ljóði, eins og
þessi visa sýnir, en hana kvað
hann til stúlku, sem oft gaf hon-
um neftóbak:
„Nærirðu á mér nefið enn,
nálaskorðin dygga.
Mikill djöfuls merkis kvenn-
maður ertu Sigga!“
Páll flakkaði um suðurlandið,
eftir að hann lét af prestsskap.
Hafði hann jafnan verið fátækur.
Drukknaði hann seinast í Eystri-
Rangá og bar straumurinn hann
til hafs. Fannst hann aldrei með
vissu, en talið er að hann hafi
rekið á Hafnarskeiði og verið
jarðaður við Hjallakirkju.
Guðrún yngri, dóttir Páls var
og talin kraftaskáld, en ekki var
hún jafnvel hagmælt og faðir
hennar. — Það er í frásögur fært,
að í júnímánuði 1888 dreif svö
mikinn hafís að Vestmannaeyj-
um, að öll höfnin og flóinn fyllt-
ust af ís. Horfði af þessu til hinna
mestu vandræða og var leitað
til Guðrúnar. Kvað hún þrjár
vísur og tók þá þegar að losna
um ísinn, ’en hann var alveg horf-
inn eftir þrjá daga.
Ragnar Ásgeirsson segir
skemmtilega og skilmerkilega
frá, auk þess sem hann hefur
víða leitað fanga um heimildir.
Hann á miklar þakkir skildar
fyrir að bjarga þeim þjóðlegú
fræðum og vísnasjóði, sem
Skrudda geymir nú komandi kyn
slóðum. Honum er einkar vel
lagið að hirða aðeins það, sem
máli skiptir, og hann fer sparlega
með orð, en það er öndvegiskost-
irr í fari rithöfundar. Þá hefur
hann og næmt skopskyn, en það
er kostur engu minni og alltof
sjaldgæfur vor á meðal.
Áætlað er, að þriðja og síð-
asta bindi Skruddu komi út á
næsta ári, og mun fylgja því
nafnaskrá yfir bindin ölL
Þýzkir gúmmibjörgunarbátar
væntanlegir
LJLI pOI
i
láMta&ciiaF
Fallegt borð og
fljóthreinsað
er það sem nútímakonan vill. Og
þaS getur hún fengið meS því
að kaupa þessi fögru og hentugu
ávaxta- og ábætissett.
Tizkuskraut þeirra er fagurt
bæði í hreinum kristal og pastil-
litum.
Hagsýnar húsmæður munu
fagna því að þessi sett er auðvelt
að þvo.
BÆHEIMSKT GEER ER AÐ-
EINS FRÁ TÉKKÓSEÓVAKÍU.
Umboðsmenn:
JÓN JÓHANNESSON & CO.
Simi 15821 — Reykjavík.
SÍ-SLÉTT POPUN
(N0-IR0N)
MINERVAc/Á^^~
STRAUNING
ÓÞÖRF