Morgunblaðið - 09.01.1959, Blaðsíða 13

j’östudagur 9. jan. 1959
MORGVNBLAÐ1Ð
13
Um þessar mundir eru liðin 30
ár frá því tímaritið Stefnir hóf
fyrst göngu sína. Að vísu fer því
fjarri, að ritið hafi komið út reglu
lega öll þessi ár, «n samt sem
áður verður upphaf ritsins rakið
allt aftur til ársins 1929. Vegna
þessara merku tímamóta í sögu
þess, komum við að máli við nú-
verandi ritstjóra Guðmund H.
Garðarsson, viðskiptafræðing, og
spjölluðum við hann um Stefni
og hlutverk hans.
— Hvert álítur þú hlutverk
Stefnis meðal íslenzkra tímarita?
■— Þessari spurningu verður ef
til vill bezt svarað með því að
rifja upp þau þrjú atriði, sem
Magnús heitinn Jónsson, próf-
essor, upphafsmaður og fyrsti rit-
stjóri Stefnis taldi helztu verkefni
hans:
„1. Stefnir vill ræða um þjóð-
mál og fræða um þau, frá sjón-
armiði einstaklingsframtaks og
athafnafrelsi* . . .
2. Hitt aðalerindið, sem Stefnir
vill rækja, er það að flyjta mönn-
um sem glöggast og bezt yfirlit
um það, sem er að gerast út í
löndum, hvaí þar er aðhafzt,
ritað og hugsað og hvaða áhuga-
mál og vandamál eru þar á dag-
skrá ....
3. Loks mun svo Stefnir flyjta
bæði greinar »g sögur og myndir
til fróðleiks eg skemmtunar . . .“.
Segja má, að þessi þrjú verk-
efni séu enn í dag helztu verk-
efni Stefnis. Að sjálfsögðu hafa
hinir ýmsu ritstjórar litið dálít-
ið misjöfnum augum á það, hvert
efni ritsins ætti að yera, þó að
þjóðmálin og stjórnmál yfirleitt
hafi alltaf skipað öndvegi. — í
seinni tíð hefur verið lögð megin-
óherzla á stjérnmálin og fræðslu
um bau.
— Hverjir hafa verið ritstjór-
ar og útgefendur Stefnis frá upp
hafi?
— Magnús heitinn Jónson próf-
essor, gaf ritið út og ritstýrði því
1929—1934. Var hann lengst af
einn ritstjéri þess, nema árið
1931, þá var Kristján Guðiaugs-
son meðritstjóri hans. Var efni
ritsins fjölbreytt og vandað. T. d.
birtust þá frumsamdar og þýdd-
ar greinar um stjórnmál, greinar
um merka samtíðarmenn og sam-
tíðarviðburði innanlands og er-
lendis, marg* konar ffóðleikur
um önnur lönd, ritdómar, sögur
eftir íslenzka og erlenda höfunda,
kvæði og ótalmargt fleira.
Eftir 1934 lá útgáfan niðri
í nokkur ár, en 1950 tók svo Sam-
band ungra Sjálfstæðismanna að-
gefa út tímarit, og varð Stefnis-
nafnið fyrir valinu. Magnús
Jónsson, alþingismaður, og Sig-
urður Bjaraason, alþingismaður,
ritstýrðu því til ársins 1955, en
þá tóku jtcir Gunnar G. Schram,
Matthías Jóhanncssen og Þor-
steinn Ó. Thorarensen við rit-
stjórn Stefnis. Höfðu þeir rit-
stjórnina á hendi til ársloka 1957.
Bérstök ritnefnd sá um útgáfu
1. heftis 1958. Með 2.-3. hefti
árgangsi** tók ég við ritstjórn-
inni, en i ritnefnd Stefnis sitja
þeir Þór Vilhjálmsson, Magnús
Óskarsson, Björn Þórhallsson og
Benedikt Blöndal.
— Og hvað er um útgáfuna í
framtíðinni að segja?
— Eins «g sjá má á titilsíðu
ritsins, og raunar efni þess, er
Stefnir tímarit utt þjóðmál og
menningarmál. Við munum því!
fyrst og fremst leggja áherzlu
á birtingu greina um stjórnmál,
og það jafnvel í enn ríkara mæli
en nú er. Ennfremur munum við
Dr. Magnús Jónsson
unar Alþingis er ekki auðið aðj
taka efnahagsmálin þeim tökum
að einhver frambúðarlausn fáist
Þjóðin treystir ekki réttsýn;
manna, sem halda völdum í skjóli
ranginda eg ólýðræðislegra kosn
ingahátta. Þegar Alþingi er orð-
in rétt mynd af þjóðarviljanum
þá eru stórauknar líkur fyrir því
að samþykktir þess njóti stuðn-
ings og trausts þjóðarinnar“.
Þá skrifar Geir Hallgrímssoi,
nokkrar hugleiðingar í tilefni
Pasternak málsins, sem hann
nefnir „Andlegt frelsi — efna-
hagslegt skipulag“, og lýkur hann
grein sinni með þessum orðum:
„Sósíalistar vitna löngum í of
sóknir Hitlers og nazista gegi
rithöfundum. Eignaréttur var aii
vísu í orði kveðnu viðurkenndur
af nazistum, en umráðaréttur eig’-
andanna, völdin yfir (atvinnutækj
unum, var frá eigendum tekinn.
því að í Þýzkalandi Hitlers var
rekinn fullkominn áætlunarbú-
leitast við að kynna lesendum
okkar það bezta í menningarlífi
þjóðarinnar, og í þeim efnum
munum við «inkum kappkosta að
birta verk yngri kynslóðarinnar.
Að lokum vil ég beina þeirri
áskorun til allra kaupenda Stefn-
is og allra Sjálfstæðismanna, að
þeir útbreiði blaðið eftir föngum,
því að traustur fjárhagur er eitt
meginskilyrði þess, að það geti
rækt hlutverk sitt í framtíðinni,
og nýir áskrifendur er bezta af-
niælisgjöfin, sem velunnarar
Stefnis geta fært honum.
Um leið og við kveðjum Guð-
mund og árnum Stefni heilla í
framtíðinni, stingur hann að okk-
ur eintaki af tölublaði því, sem
kom út núna fyrir jólin, og leyf-
um við okkur að birta hér nokk-
ur sýnishorn af efni þess.
M. J. ritar Víðsjá, grein um
stjórnmálaástandið og segir þar
m. a. um kjördæmaskipunina:
„Allir hljóta að sjá þá upp-
lausn, sem framundan væri, ef
Alþingi og ríkisstjórn afhentu
raunverulega úrslitavaldið í
helztu vandamálum þjóðarinnar
hinum ýmsu stéttarsamtökum í
landinu, hversu nytsamleg og góð,
sem þau samtök eru. Þá væri
komið 'geigvænlega nærri ástandi
Sturlungaaldarinnar, þegar þeir
réðu lögum og lofum, sem sterk-
astir voru. Slík ógæfa má ekki
henda íslenzku þjóðina. Um það
verða öll þjóðholl öfl að sam-
einast.
En þá er aftur komið að því
vandamáli, að Alþingi verður
þess aldrei umkomið að njóta
nægilegs trausts þjóðarinnar
nema það sé á hverjum tíma
skipað í sem nánustu samræmi
við skoðanir þjóðarinnar. Nú
fer því víðs fjarri að svo sé og
keyrði um þverbak í síðustu kosn
ingum vegna bellibragða Hræðslu
bandalagsins.
Það er tvímælalaust mesta
nauðsynjamál þjóðarinnar í dag
að lögleiða lýðræðislega kjör-
dæmaskipun. Ýmsum kann að
finnast sem efnahagsmálaöng-
þveitið beri hærra og mikilvæg-
ara væri að taka höndum saman
um lausn þess heldur en leggja út
í stjórnarskrárbreytingu og tvenn
ar kosningar.En staðreynd málsins
er sú, að án lýðræðislegrar skip-
Kristján Gudlaugsson
skapur. Hitler hafði allt vald í
efnahagsmálum í sínum höndum,
og þess vegna náði hann einnig
algerum yfirráðum, á andlega
sviðinu.
Þannig hlýtur alls staðar að
fara, þar sem áætlunarbúskapur
er upp tekinn, og allt vald í efna-
hagsmálum er komið á eina
hendi.
Það er skilyrði andlegs frels-
is, að hið efnahagslega vald sé
dreift meðal margra, — að fjár-
magnið sé í höndum þeirra, sem
afla þess, og eingarréttur ein-
staklanga sé viðurkenndur.
Sönn skáld eru oft samvizka
þjóðfélagsins. Stjórnskipulag vest
rænna lýðræðisþjóða, efnaha^s-
kerfi eignarréttar og athafna-
frelsis hefur skapað skáldunum
betri lífsskilyrði til þess að gegna
þessu hlutverki en nokkurt ann-
að stjórnskipulag og efnahags-
kerfi, sem um getur.
Megi augu rithöfunda, sem nú
ganga erinda sósíalismans hér á
landi, opnast fyrir þessari stað-
reynd, áður en þeir hafa leitt yfir
sig örlög „sovétrithöfunda", svipt
sjálfa sig og lesendur sína and-
legu sem efnahagslegu frelsi".
„Um Sjálfstæðisstefnuna" nefn
ist ítarleg grein eftir Birgi Kjar-
an, þar sem gerð er grein fyrir
þeim grundvallarhugsjónum, sem
stefna 'Sjálfstæðisflokksins bygg-
íst á:
„Félagsviðhorf Sjálfstæðisstefn
unnar bvggist á trúnni á mann-
inn, þroskamöguleika hans, hæfni
til þess að stjórna sér sjálfur, til
að velja og hafna og til að leita
sjálfur að eigin lífshamingju án
þess að troða öðrum um tær eða
þurfa á fyrirsögn eða handleiðslu
annarra manna að halda um eigin
mál. í krafti trúarinnar á mann-
inn teljá Sjálfstæðismenn, að ein-
staklingurinn skuli njóta mann-
helgi, og að frumréttur hans sé
frelsi og efnahagslegt frelsi.
Æðsta takmark samfélags á því
að vera að veita einstalingunum
allt það frelsi, sem þeir þarfnast
til þess að fá að fullu notið hæfi-
leika sinna og mannkosta, án þess
að þrengja eða óvirða rétt ann-
arra einstaklinga eða tefla öryggi
þjóðarheildarinnar í hættu. Sér-
hver einstaklingur er því verð-
mætasta eining þjóðfélagsins, en
ekki sérhver stétt eða aðrar fé-
lagseiningar, eins og sumar aðr-
ar þjóðmálastefnur vilja láta í
veðri vaka.
Ríkið hefur engan tilgang í
sjálfu sér, og sízt af öllu eru þegn-
arnir til vegna ríkisins. Ríkið er
aðeins rammi utan um þjóðfé-
lagið. Ríkið er til vegna þjóðar-
innar og aðeins vegna hennar.
Engu að síður er ríkið þýðingar-
mesta tæki þjóðarinnar, sökum
þess fjölbreytilega hlutverks, er
það getur gegnt“.
„Þýðingarmesta tækið við á-
kvörðun efnahagsaðgerða“, nefn-
ist grein eftir Sigurð Helgason.
Fjallar hún um þjóðhagsreikn-
inga og þjóðhagsáætlanir og nauð
syn þeirra fyrir íslenzkt efnahags
iíf. Þar segir m a.:
„Hiklaust má telja, að þau mis-
tók, sem átt hafa sér stað í efna-
hagsmálum okkar megi rekja til
þess að stjórnarvöldin og fremstu
Sigurdur Bjarnason
menn þjóðarinnar hafa ekki næga
yfirsýn yfir efnahagsmálin í
heild.
Höfuðverkefni efrahagsmál-
anna héi á iandi er að skapa al-
mennt jafnvægi í þjoðarbúskapn-
um og viðhalda þvi, en slíkt verð
ur ekki hægt nema með nægi-
legum þekkingargiundvelli og
verður að vinda bráðan bug að
því, að gerðir verði þjóðhagsreikn
ingar og þjóðhagsáætlanir. Nauð-
syn felur ekki í sér að auka eigi
bein afskipti ríkisvaldsins af
efnahagslífinu heldur að birt sé
sönn, skýr og hlutlaus mynd af
því, eins og það raunverulega
er“.
í grein Sigurðar Líndal „Stúd-
entsmenntun og kennaramennt-
un“, er bent á helztu hugsanlegar
leiðir til þess að kennara-
stéttin fái sitt sérstaka stúdents-
próf, svo sem að Kennaraskól-
anum „væri breytt í mennta-
skóla með sömu kröfum og al-
gerlaga hliðstæðu námsefni“, eða
„að skólinn tæki að veita full-
komna kennaramenntun auk full
kominnar stúdentsmenntunar".
Síðan segir Sigurður orði-étt:
„Loks er leiðin, sem líklegast
er, að farin verði. Hún er sú,
að það sérnám, er kennara varð-
ar, verði gert að uppistöðu í
stúdentsmenntuninni. Þessa leið
virðast og formælendur kennara
stúdentsprófsins vilja fara.
Ef þetta verður að ráði, er lagt
inn á stórvarhugaverða braut,
sem ekki verður séð fyrir endann
á. Er líklegt að ýmsir muni
spyrja, hvaða ástæða sé til þess,
að sérnám kennará eigi að vera
uppistaða stúdentsmenntunar,
fremur en sérnám annarra stétta,
sem telja má allt eins mikilvægar
eða mikilvægari en kennarastétt-
ina. — Ætli helztu framleiðslu-
stéttir þjóðarinnar teldu sig ekki
eiga rétt á sínu stúdentsprófi
eins og kennarastéttina. Sjó-
mannastéttin krefist stúdents-
prófs, þar sem verkleg sjóvinna
og siglingafræði væri uppstaðan,
bændur síns stúdentsprófs, þar
sem búfjárfræði og ræktunar-
fræði ýmiss konar væri uppistað-
an og iðnaðarmenn yrðu loks að
fá sitt iðnaðarstúdentspróf, og
sannarlega mætti benda á viss
rök þessu til stuðnings“.
Magnús L. Sveinsson ritar
greinina „Að treysta sjálfum sér
og eigin skynsemi“. Eftir að hafa
farið nokkrum orðum um verzlun
á íslandi frá einokunartímabil-
inu og upphafi kaupfélaganna,
bendir hann á þá dapurlegu stað-
reynd, sem nú blasir við íslenzku
þjóðinni, „að hin göfuga hugsjón
samvinnufélaganna hefur verið
misnotuð á herfilegan hátt af
þeim mönnum sem trúað hefur
verið fyrir ábyrgðarstöðum í fé-
lögunum. Þessir menn stefna nú
fyrst og fremst að því, að sam-
vinnufélögin nái sem mestu valdi
yfir fjármunum almennings, því
að þá geta þeir frekar ráðið orku
og hagsmunum manna. En það
telja þeir sér lífsnauðsyn til þess
að öll samkeppni verði útilokuð,
og þá er takmarkinu náð, — al-
ræði örfárra forustumanna.
Þeir menn, sem halda að vald-
ið sé þeim dýrmætast, og nota
Framh. á bls. 17
Magnús Jónsson jrá Mel