Morgunblaðið - 13.01.1959, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 13. jan. 1959
MORGVISBLA ÐIÐ

Er nú svo komið ?
Rogalandsbréf frá Árna C. Eylands
ER NÚ svo komið að ekki sé
lengur til bændamenning á ís-
landi, eða búnaðannenning, —?
Ef til vill er síðara nafnið rétt-
ara. Þannig spurði ég sjálfan mig,
er ég lagði frá mér síðasta blað
þessa árs af Norges bondeblad,
eins konar jólablað. Mikil, og að
mörgu leyti góð grein um Is-
landsk bondekultur í blaðinu
endar á jþessum orðum: „Þegar
mín kynslóð er liðin, getur eng-
inn ritað sannsögula grein um
íslenzka bændamenningu, þetta
sérstæða fyrirbæri meðal Norð-
urlanda-þjóðanna". (Nár min gen
erasjon er gátt bort, vil ingen
kunne skrive en sannferdig artik-
kel om islandsk bondekultur,
dette serpregede fenomen innen
for den nordiske folkefamelie".).
Svo mörg eru þau orð. — Svo
fá, giögg og ákveðin eru þau
orð, sögð frændþjóðinni norsku,
fyrst og fremst norskum bænd-
um, sem véfrétt og forspá um
afdrif íslenzkrar búnaðarmenn-
ingar. Umsögnin verður ekki
skilin nema á þann eina veg að
íslenzk búnaðarmenning, sem eitt
sinn var sérstæð og merk, sé með
öllu liðin undir lok eða syngi nú
svo á síðasta versinu, að enginn
verði framar til frásagnar um
hana af eigin sjó og raun, þeg-
ar þeir menn og konur ‘sem nú
eru af léttasta skeiði séu hofnir
af sviðinu.
Ekki settist ég niður við rit-
vélina til þess að andmæla orð-
um Ólafs Gunnarssonar ritstjóra
um þessa hluti, það dettur mér
ekki í hug. En greind orð hans
urðu mér svo mikið umhugsun-
arefni, að ég get ekki látið kyrrt
liggja, mig langar til að leggja
orð í belg um þetta. Málið er
sannarlega umræðu vert, um það
hljóta margir að verða sammála.
Þó satt væri að íslenzk bún-
aðarmenning sé að líða undir
lok eða liðin, að áliti og reynslu
höfundar, vil ég ekki túlka það
svo, að fólk það sem nú býr í
íslenzkum sveitum sé, eða sé að
verða, menningarlaus lýður, þó
þess sé raunar kostur að leggja
þann skilning í orðin. Hinn kost-
inn tek ég að túlka þessi til-
greindu ummæli þannig, að nú
sé ekki um neina sérstaka bún-
aðarmenningu að ræða í sveitun-
um. Nú sé svo komið högum þjóð-
arinnar, hún svo samsteypt orðin,
að sú menning að einum þræði
og sá skortur á menningu að öðr-
um þræði, sem þjóðina prýðir og
lýtir, sé eitt og hið sama í borg
og í byggð. En er þetta nú svo?
Og enn má spyrja, er þetta ekki
allt í lagi, er nokkur skaði skeð-
ur þó að svona sé komið? Er
þetta ekki góð jafnaðarmennska
og framför? En efinn sækir á. Er
ekki betra og farsælla fyrir þjóð
ina að varðveita, sem nokkuð
sérstæðan þátt menningar, margt
það er að lífi og starfi lýtur við
búskapinn í sveitunum, við rækt-
un jarðar og búfjár, og fram-
vindu þess lífs sem bóndinn og
fólk hans hefir undir höndum og
á velferð sína undir? Og ef svo
er, verður lokaspurn mín. Er ekki
ennþá um að ræða eitthvað af
góðri og verðmætri og sérstæðri
menningu í sveitunum, menn-
ingu sem vert er að hlúa að og
varðveita sem búnaðarmenningu?
Og verður ekki þjóðin auðugri
af menningarverðmætum með
þeim hætti heldur en ef allir
steypast í sama móti, svo enginn
verði munur unglinganna í
Austurstræti og austur á Síðu,
um sannan manndóm og menn-
ingu? Annar aðilinn þarf og á
ekki að vera lakari en hinn þó
þeirra sé munur, um þekking-
arsvið og menningarhætti.
Margt gæti ég sagt frá eigin
reynslu til styrktar ummælum
Ólafs Guniiarssonar, þannig
skildum, að búnaðarmenningin
sé búin að vera, og að senn muni
fáir til frásagnar um hana af eig-
in sjón og raun. Og enn fleira
um hve þunglega mér virðist
horfa um nýgræðing sérstæðrar
og sannrar búnaðarmenningar í
sveitunum. Ég hefi í starfi mínu
liðna áratugi verið þeim ósköp-
um haldinn að vilja alltaf líta á
sveitabúskapinn og starf bóndans
og húsfreyjunnar og skylduliðs
þeirra, sem nokkuð annað og
meira en blákalda atvinnu og
peningamál eða „business“ svo
ég sletti því leiða og jaskaða
orði, en margir skilja þá bezt
hvað ég meina. Mér hefir alltaf
verið ljúft að fylgja þeim Ame-
ríkumönnum að málum sem vilja
líta á sveitabúskapinn sem „a
form of live“, sem líf og lífshætti.
En því er ekki að leyna, að er ég
hefi haldið þannig á málum í
ræðu og riti, hefi ég löngum
fengið að reyna glögglega, að ég
hefi verið einn á báti. Búnaðar-
málamennirnir velflestir hafa
verið svo blessunarlega lausir
við þennan „barnaskap" minn. —
En svo haldinn er ég af þessari
hugsun minni, að hún hefir á
engan hátt orðið veikari né misst
öryggi^ sitt við „einstæðingsskap-
inn“. Ég skil og skýri málið ein-
faldlega á þann hátt, að ég hafi
aðeins verið of lítill karl til þess
að vinna skoðun minni fylgi og
viðurkenningu. — Má vera að
mikils þurfi með, að það þurfi
hvorki meira né minna en spá-
menn og prófeta til þess að vekja
þann búnaðarmetnað og trú, sem
þarf til þess að búnaðarmenning
geti haldið höfði í sveitum lands-
ins. Þess vegna trúi ég því og
treysti að fram komi menn sem
með áhrifum móti nýja þætti
sannkallaðrar búnaðarmenningar.
— Ég nefni sem dæmi starfs-
íþróttirnar. Hversu þunglega hef
ir ekki gengið og gengur með
þær. Norska þjóðin er fræg fyrir
forna búnaðarmenningu. Um það
efast enginn sem gengur um
garða á Maihaugen við Lilleham-
ar og skoðar De Sandvigske saml-
inger. Én er ekki norsk búnaðar-
menning að biða afhroð í kal-
viðrum krónu og aura? Jú, að
vísu verður því ekki neitað, en
hér er ekki um neint gjöreyðingu
að ræða, síður en svo. Og það
skemmtilega skeður, að nýtt
grær þar sem gamalt hverfur og
starfsíþróttirnar eiga sinii mikla
þátt í því, þær eru blátt áfram
orðnar snar þáttur í því að
byggja upp nýja arienningarhætti
víða í sveitum Noregs. — Þið
megið trúa mér, ég veit hvað
ég segi um þetta, af sjón og raun.
Hér á Rogalandi er því t.d. þannig
farið, að búnaðarráðunautarnir,
hver einasti einn, eru alltaf boðn
ir og búnir til að leggja hönd að
verki og hjálpa til við starfs-
íþróttirnar við æfingar og mót,
hvenær sem kallið kemur og
hversu sem þeir eru störfum
hlaðnir. Annað kemur ekki til
mála, þetta þykir svo sjálfsagt,
að enginn ráðunautur sem vill
njóta álits og virðingar í starfi
sínu getur leitt starfsíþróttirnar
hjá sér, eða látið svo mikið sem
skina i það að hann hafi ekki
áhuga á þeim eg vilja til að
sinna slíku. En hvernig hefir
farið um þetta heima? Hvaða
lið hafa ráðunautarnir léð þessu
máli, og bændaskólarnir — hér-
aðsskólarnir? Þess eru jafnvel
dæmi, þvi er nú miður, að „leið-
beinandi" menn í búnaðarmálum
hafa vikið illu að starfsíþróttun-
um og viðleitni þeirra fáu manna
sem við lítinn hlut hafa verið
að reyna að vinna starfseminni
vina og fylgis.
Mér er fullljóst að hörð nauð-
syn rekur á eftir að bændur verði
sem aðrir að hugsa mikið í töl-
um og reikna dæmi dagsins í
krónum og aurum. Ennfremur,
að tómt mál er nú orðið að tala
um menningarlega reisn bænda
nema fjárhagsafkoma þeirra sé
nokkuð til jafns við þá sem neyta
síns brauðs í svita síns andlits
við önnur störf. En peningarnir
eru ekki allt, sem betur fer. Hjá
bóndanum sem hefir vel til hnífs
og skeiðar getur verið meiri menn
ingarbragur og sannari á hlutun-
um en hjá granna hans sem hefir
fullar hendur fjár, þess vitum
við mörg dæmi, og gamla bænda-
menningin sem Ólafur Gunnars-
son minnist svo vel og maklega á
í hinni norsku blaðagrein, var
engan veginn einskorðuð við
efnaheimilin þó að eigi skuli gert
lítið úr þýðingu þeirra oft, sem
burðarviða í málum bændanna og
lífsbaráttu.
En þó skugga beri á, er ég lít
til margs þess sem ég tel mikils
vert í málefnum bænda og menn
ingarlífi i sveitum landsins hvarfl
ar ekki að mér vafi um það að
eftir daga mína og Ólafs Gunn
arssonar muni hægt fullum fet-
um að skrifa um menningu
sveitum landsins, alveg til jafns
við það sem er og verður í borg
og kauptúnum. Um það má svo
deila hvort þess sé von að menn
ing bændanna verði svo sérstæð
og mótuð af búsetu þeirra og
starfi að nefna beri hana sér-
nafni sem búnaðarmenningu. Ef
til vill er það ekkert aðalatriði,
en ég hvorki vil né get varpað
frá mér þeirri von, að menning
bændanna verði nokkuð önnur
en mennÍHg borgarbúans. Ég er
ekki með þvi að gefa í skyn að
hún eigi að vera betri, en hitt er
augljóst að það gerir þjóðina rík-
ari að allt sé ekki með einum og
sama hætti.
Þess er engin von að lifa á ný
þær stundir, eða slíkar sem
við lifðum börnin, er við sátum,
á meis í fjósinu og mjaltakonan
sagði okkur sögur og ævintýri
meðan hún mjólkaði kýrnar og
lét sér ekki minna nægja en þá
frásagnarlist er Laxness væri vel
sæmdur af. Slíkir þættir búnað
armenningar eru horfnir og koma
vart aftur, en það getur fylgt
bæði menning og vanmenning
með mjaltavélunum og með
traktornum. Ég sé sem betur fer
enga ástæðu til að sleppa von-
Einkarifari
eða vélritunarstúlka óskast strax til starfa. Vinnutími
frá kl. 9.30—12 og 13.30—17.. Góð laun. Tilboð ásamt
uppl. um aldur og menntun sendist í pósthólf 783 fyrir
20. þ. m. Æskilegt að mynð fygi.
ÞAKJÁRN
nýkomið, pantanir óskast sóttar sem allra fyrst.
w. Þoilóhsson & Norðmonn h.f.
Bankastræti 11 — Skúlagötu 30
Það voru ekki til nema einir skautar heima, svo hann tók
bara litla bróður á „háhcst“ og lagði út á ísinn.
(Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
inni um góða menningarhætti í
sambandi við hina nýju tækni og
ræktunarhætti í sveitunum, þó
að enn sé víða miklu ábótavant.
Að baki þessara ummæla minna
liggur sjón og raun. Ég minnist
margra bændabýla sem sanna
mál mitt. Ég leyfi mér að nefna
nokkur dæmi sem ég þekki, jafn
góð dæmi sem ég nefni ekki eru
fjölmörg, bæði sem ég þekki, en
hin þó sjálfsagt fleiri sem ég
þekki ekki af eigin sjón. Móar og
Brautarholt á Kjalarnesi. Hvít-
árbakki og Hjarðarholt í Borgar-
firði. Geitaskarð og Holtastaðir í
Húnaþingi. Reynistaður og Hellu
land í Skagafirði. Hof og Sakka
í Svarfaðardal. Burstafell, Hof-
og Strandhöfn í Vopnafirði.
Gömlu höfuðbólin á Jökuldal
efra. Geitagerði og Hrafnkels-
staðir í Fljótsdal. Brekka í Mjóa-
firði. Gilsárstekkur í Breiðdal.
Berunes, Fossgerði og Skáli í
Berufirði. Geithellur við Álfta-
fjörð. Efri-Hvoll í Hvolhreppi og
Keldur á Rangárvöllum. Holt og
Sandvíkur í Flóa. Fagrihvammur
og Þórustaðir í Ölfusi. Blikasta3»
ir og Leirvogstunga í Mosfells-
sveit o.s.frv. o.s.frv. — Sem dæmi
um eyðurnar í þessari upptaln-
ingu má benda á Vestfirðina, þar
brestur mig mest kunnugleika,
en annars voru þetta aðeins á-
stungur, engin skilagrein. En
hugsum til Vestfjarðanna. Dettur
nokkrum lifandi manni í hug að
búnaðarmenning sé öll og af ráð-
in á Vestfjörðum, og að hún eigi
sér ekki von og framtíð þar í nýj.
um háttum? Það þarf ekki nema
eina sönnun fyrir hinu gagn-
stæða, og sönnunin er Guðmund-
ur Ingi og kvæðin hans. — Svona
lít ég nú á hlutina, svona reikn-
ingslistarlaus er hugsun mín,
svona vongóður er ég um fram-
tíð sveitanna, bændanna, bæði
karla og kvenna, starfið í sveit-
unum, manndóm og menningu
þeirra sem þar búa og byggja
framtíð sína og sinna, sem merk-
an hlut hins íslenzka þjóðfélags.
Með þeim orðum læt ég lokið
þessu áramóta-rabbi.
Gleðilegt nýár!
Á gamlársdag 1958.
Árni G. Eylands.
Sendisveinn
Röskur og ábyggilegur sendisveinn óskast hálfan
eða allan daginn.
ÓLAFUR GÍSLASON & co. h.f.
Hafnarstræti 10-—12 — Sími 18370
Okkar árlega
Útsaia
hefst í dag
Verzl. Ingibjargar Johnsen
Trétex og masonite
Nýkomið
J. Þorlóksson & Norðmnnn h.f.
Skúlagötu 30