Morgunblaðið - 16.01.1959, Blaðsíða 11

Föstudaerur 1G. }an. 1959
MOROVNBLAÐIÐ
11
Aldarminning Jóns Magnússonar forsœtisráðherra
,,Hans stjórnaraöferð var eins og fljóts
ins, sem starfar án Jbess aö strita"
1 DAG eru liðin 100 ár frá fæðingu Jóns Magnússonar, for-
sætisráðherra. Hann var fæddur 16. jan. 1859 í Múla í Aðál-
dal, sonur Magnúsar Jónssonar, síðast prests í Laufási, og
Vilborgar Sigurðardóttur. Hann varð stúdent 1881, kand. júr.
1891. Þá var hann skipaður sýslumaður í Vestmannaeyjum,
varð síðar landshöfðingjaritari og skrifstofustjóri í 1. skrif-
stofu stjórnarráðsins (1904). Árið 1908 varð hann bæjarfó-
geti í Reykjavík. Forsætis- og dómsmálaráðherra 1917—1922
og aftur 1924. Hann sat á Alþingi 1902—1913 sem þingmaður
Vestmannaeyja, 2. þingmaður Reykjavíkur var hann 1914—
1919 og landskjörinn þingmaður 1923 og þar til hann lézt
1926 Hann var forseti sameinaðs þings 1912—1913.
Hér verða á eftir dregnar upp nokkrar svipmyndir af
þessum merka stjórnmálaleiðtoga:
O, sei, sei, nei það
þurfti bara lempni
Jón Magnússon
ÞEGAR þess var farið á leit við
mig, að ég skrifaði eitthvað um
heimili þeirra Jóns Magnússonar
forsætisráðherra og Þóru konu
hans játti ég því strax.
Mér hefir lengi fundizt að of
hljótt hafi verið um minningu
þeirra, þau hafi ekki hlotið þá
viðurkenningu, sem þau áttu
skilið, og nú gefst mér tækifæri
til að greiða ofurlítið upp í þá
skuld, sem ég stend í við þau
fyrir ævilanga trúfesti og vin-
áfSu til handa mér og mínu
heimili.
En ég fann ferátt að með þessu
loforði hafði ég verið að reisa
mér hurðarás um öxl.
Ég er hrædd um að mér takist
ekki með þessum sundurlausu
minningum að gera öðrum Ijósa
þá mynd af þesssu fyrirmyndar-
heimili, sem ég sjálf ber í brjósti.
Við höfum xýlega haldið há-
tíðlegt 40 ára afmæli fullveldis-
ins, og nú fyrst virðist vera far-
ið að rofa fyrir skilningi á því
hversu mikinn þátt Jón Magnús-
son átti í því að samningar tók-
ust giftusamlega 1918.
Sjálfur var hann maður mjög
hlédrægur, og lét sér í léttu rúmi
liggja þótt aðrir hlytu heiðurinn
af því, sem í raun og veru voru
hans verk.
Menn gera sér tæplega grein
fyrir því, hvílíkur reginmunur
er á þvi nú og var fyrir 40 ár-
um fyrir ríkisstjórnina að taka
á móti tignum gestum. Þegar
danska samninganefndin kom
hingað 1918 var ekkert hótel til í
bænum, sem hægt væri að láta
hana gista i. Formann nefndar-
innar prófessor Christopher Hage
tóku forsætisráðherrahjónin inn
á sitt eigið heimili. Hinum nefnd-
armönnunum var fengin til um-
ráða íbúð þeirra Sturlu og Frið-
riks Jónssonar frænda frú Þóru.
Ég spurði hana hversvegna hún
væri að leggja það á sig að hafa
prófessorinn í stað þess að láta
hann búa með hinum nefndar-
mönnunum.
■— Blessuð vertu, sagði hún,
það er ekki pláss fyrir hann þar,
og svo er hann svo fínn með sig:
hefir þjóninn sinn með sér, til
að hirða fötin sín.
Hann var líka mikill sælkeri,
og ég held að hún hafi ekki trú-
að neinum fyrir því nema sjálfri
sér að dekra við hann í mat.
Einn dag þegar samninganefnd
irnar höfðu starfað þó nokkurn
tíma, kom ég í bæinn frá Vífils-
stöðum. Þóra frænka, eins og við
kölluðum hana, bauð mér að
borða með þeim miðdegisverð.
Þegar ég kom var próf Hage
kominn heim, en Jón ekki, var
hann enn á þingfundi. Meðan við
biðum eftir honum gat ég ekki
stillt mig um að spyrja próf.
Hage hvort samningarnir gengju
ekki vel. Hann spratt upp úr
sæti sínu ,fór að ganga um gólf
og sagði ákafur: — Nei, þeir
ganga ekki vel, ég hefði aldrei
tekið að mér formennsku í þess-
ari nefnd, ef ég hefði vitað hvað
íalendingar eru ósveigjanlegir.
Ég er hræddur um að það sé verr
farið en heima setið. Rétt í þessu
kom Jón Magnússon heim og var
eklci meira minnzt á. stjórnmál.
Við borðið varð eitthvað tilrætt
um víntegundir, án þess þó að
vín væri haft um hönd, því að
bannlögin voru enn í gildi. Þóra
frænka hafði orð á því að hún
hefði ekkert vit á víni, — það
þykir mér ótrúlegt sagði prófess-
orinn; því að frúin hefir svo ó-
venjulega góðan smekk fyrir mat.
Flaug mér þá í hug að ef ein-
hver snefill af sannleika væri í
máltækinu um að leiðin að
hjarta karlmannsins lægi í gegn
um magann ætti Þóra frænka
líka sinn þátt í væntanlegum
samningum!
Nokkrum dögum seinna var
svo allt fallið 1 Ijúfa löð með
sambandslagasamninginn.
Ég sagði þá við Jón Magnússon
að mér hefði skilizt á Hage að
samningar væru komnir í
strand. — O, sei, sei, nei, sagði
hann. Það þurfti bara svolitla
lempni. Og þetta var ekki í eina
skiptið sem hann kom sínum
málstað í höfn með „svolítilli
lempni".
Frú Þóra
viS „minningaborðið" sltt
Dr. Jón Helgason biskup seg-
ir í minningargrein um Jón
Magnússon, að það hafi verið mál
manna að hann hafi verið mest-
ur lagamaður sinnar samtíðar.
Og Indriði Einarsson lætur svo
um mælt: — Þegar Jón Magnús-
son var orðinn bæjarfógeti, kvað
að jafnaði við í stjórnarráðinu
um hvert vafamál: „Hvað ætli
Jón Magnússon segi um þetta?“
Ótal sinnum var hann spurður
svo að stjórnin fékk að vita hvað
hann sagði. Grein sína endar
Indriði Einarsson á þessuín orð-
um: Enginn maður hafði betri
þekkingu á íslenzkum stjórnar-
störfum e Magnússon, og
það held .llir hafi viður-
kennt, þegar nann var orðinn ráð
herra. Hans stjórnaraðferð var
eins og fljótsins, mundi Confús-
íus hafa sagt, — sem starfar án
þess að strita, og vinnur eða
tekur þátt í afgreiðslu málanna
áh þess að nokkur maður finni til
þess.
Dr. J. H. segir ennfremur: Það
stendur enginn framarlega í ís-
lenzkri stjórnmálabaráttu, sem
ekki verður að vera við því bú-
inn, að höggvið sé til hans, og því
óþyrmilegar, sem hann stendur
framar. Þetta fékk Jón Magnús-
son að reyna ekki síður en aðr-
ir. En hann lét slíkt furðulítið á
sig fá.
Málefnin voru honum fyrir
öllu. Honum var ljúft að leggja
sig í sölurnar fyrir hvert það
málefni, sem hann áleit gott og
til heilla þjóð og einstaklingum
og alltaf var hann fús að styðja
slík mál, eins þótt þau væru
flutt af römmustu andstæðing-
um hans.
Mér er persónulega kunnugt
um sannleika þessara ummæla.
Jón Magnússon hafði þá föstu
reglu að svara aldrei árásar-
greinum hversu ósanngjarnar
sem þær voru. Og oft þótti okk-
ur, konu hans og mér, tómlæti
hans í þeim efnum fullmikið.
Hinsvegar þótti honum verra, ef
vinir hans- urðu fyrir aðkasti
hans vegna, sérílagi þegar það
voru útlendingar, vinveittir
landi og þjóð. Þóra frænka spurði
stundum áður en hún tók sér
blað í hönd, hvort í því væru
skammir um manninn sinn, því
að þá ætlaði hún ekki að lesa
það. Henni var miklu þyngra í
skapi til andstæðinga en honum.
Jón Magnússon var ákaflega
sögufróður, sérstaklega var
Sturlunga eftirlæti hans. Ég held
að hann hafi lesið hana á hverj-
um vetri ,emda mun hann hafa
haft í hyggju að skrifa um ís-
lenzka löggjöf á þrettándu öld,
og var búinn að viða að sér mikl-
um fróðleik um það efni, en því
miður entist honum ekki aldur til
að ljúka því verki og er það
mikill skaði íslenzkum fræðum.
Ingibjörg Magnúsdóttir, syst-
ir Jóns, hefir sagt mér að heima
í Laufási og á Skorrastað hafi
hann ævinlega verið málsvari
lítilmagnans og þeirra, sem ekki
gátu sjálíir borið hönd fyrir
höfuð sér. Seinna átti hann ríkan
þátt í að koma á bættri fátækra-
og sveitarstjórnarlöggjöf.
Ég hefi áður lítillega vikið að
því að risna ríkisstjórnarinnar,
móttaka erlendra og innlendra
gesta fór að mestu eða öllu leyti
fram á heimili forsætisráðherr-
ans. Þar voru haldnar veizlur
fyrir alþingismenn, erlenda sendi
herra, embættismean ríkisiiip og
fleiri. Kom sér því vel, að frúin
var fyrirmyndarhúsmóðir og að
hjónin voru samvalin í því að
kunna vel að taka á móti gestum.
Að vísu var forsætisráðherra
ætlað nokkurt fé til risnu.-í ráð-
herratíð Jóns Magnússonar mun
það hafa verið 4000 kr. á ári, en
sú upphæð hrökk skammt. Það
sem umfram var borguðu hjónin
úr eigin vasa. Við valdatöku
næstu ríkisstjórnar var upphæð
þessi tvöfölduð. Þassum veizlu-
höldum fylgdi líka ýmislegt um-
stang, sem nú er hægt að spara
sér. Nú er t.d. hægt að fara í
næstu blómabúð og kaupa blóm
til að skreyta veizluborð. Þá þurfti
að senda fólk út um allan bæ til
manni
MAGNÚS PÉTURSSON, fyrrum
héraðslæknir, kynntist Jóni Magn
ússyni ungur. Þeir voru af öðrum
og þriðja og því náskyldir. Sum-
ir segja, að Magnús sé talsvert
líkur frænda sínum í útliti, þótt
hann sé hærri maður.
að kaupa rósir. Var mesta furða
hvað hægt var að safna með
þessu móti, en margar voru þó
rósirnar ærið leggstuttar af því
að konurnar tímdu ekki að klippa
nema lítið af hverri plöntu.
I veizlu, sem þau forsætisráð-
herrahjónin héldu fyrir konungs
fjölskylduna og fylgdarlið henn-
ar árið 1921, hafði konungur haft
orð á því hvað borðið væri smekk
lega skreytt. En þá hafði líka
verið smalað rósum bæði í Reykja
vík og Hafnarfirði.
Þeim hjónum varð ekki barna
auðið ,en systurdóttir og nafna
Þóru, var kjördóttir þeirra. Var
mikið ástríki með þeim og þung-
bær missir, er hún lézt í spænsku
veikinni 1918, en þá voru þau
fjarverandi, stödd í Kaupmanna-
höfn, en þangað hafði Jón farið
til að fá undirskrift konungg
undir lögin, sem gerðu ísland að
fullvalda ríki.
Síðasta stjórnarstarf Jóns
Magnússonar var að annast um
konungsmóttöku 1926. Þá fluttu
þau hjónin úr húsi sínu og létu
konungsfjölskylduna búa þar. Að
lokinni dvöl hér syðra sigldu
konungsskipin kringum land.
Hafði konungur boðið forsætis-
ráðherrahjónunum með í þá för.
Á Seyðisfirði skildu leiðir, kon-
ungsskipið lét í haf en herskipið
Geysir átti að flytja hjónin til
Reykjavíkur. í leiðinni var komið
við á Norðfirði. Ætluðu þau að
nota tækifærið til að koma á
æskustöðvar Jóns. Klukkan 10
um kvöldið fer hann í land, glað-
ur og reifur til að panta hesta
til fararinnar að Skorradal dag-
inn eftir. Tveim stundum síðar
er hann fluttur um borð liðið
lík.
Hvernig á hún að geta trúað
því að þetta sé satt. Ég gleymi
því aldrei þegar hún tók í hönd-
ina á Sigurði, manninum mín-
um og bróður Jóns, leiddi hann
að líkbörunum og sagði: Held-
urðu ekki að það sé nokkur von?
Harmur hennar var slíkur að
líkara var að samvistunum hefði
verið slitið í brúðkaupsferð en
eftir 34 ára hjónaband.
Að endingu vil ég taka upp
kveðjuorð Guðmundar Björns-
sonar landlæknis, þau eru svo
falleg og sönn:
„Það var sagt við mig I dag,
að ég muni hafa þekkt Jón Magn-
ússon einna bezt þeirra manna,
sem unnu með honum undanfarin
30 ár.
Kann satt að vera.
Og svo var ég spurður: „Hvað
segið þér um manninn — um
mannkosti Jóns Magnússonar?*
Ég segi þetta:
Hann var — nei, ég deili ekki
við neinn um það, hver hefir
verið mestur maðurinn hér á
landi undanfarinn mannsaldur,
en Jón Magnússon var, að mínu
viti, gætnasti og vandaðasti mað-
urinn, hann var einn heiðarleg-
asti og bezti maðurinn, þess vegna
var hann lánsmaður. Þess vegna
var því líkast, sem þjóðinni yrði
i allt það til gæfu, sem hann lagði
á gjörva hönd, og það var bæði
margt og mikið".
Sigríður Jónsdóttir Magnússon.
— Er það ekki rétt?
— Jú, það er sagt svo.
— Þér munið auðvitað vel effc- .
ir Jóni, frænda yðar.
— Já, hvað haldið þér. Annars
get ég lítið sagt um hann. Þótt
hann væri merkur maður og ein-
arður stjórnmálaleiðtogi, er eink- *
Frh. af bls. 11. >
Tvær svipmyndir af samvizkusömum
bæjarfógeta og kænum stjórnmála-