Morgunblaðið - 28.01.1959, Blaðsíða 10

1C
MORGUNBLAÐIfl
Miðvikudagur
jan. 1959

Utg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm >
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstraeti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
A=kriftargald kr. 35,00 á mánuði innamands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
SKRÍPALEIKURINN
MEÐ VARNARMÁUN
UTAN UR HEIMI
Berlín: Tvlskipt borg
Loftbrúin gerbi stórt og óvænt
strik í reikning Rússa
II INS og kunnugt er sam-
I þykktu allir hinir svo-
-Á kölluðu vinstri flokkar
tillögu um það hinn 28. marz
1956, að varnarsamningnum við
Bandaríkin skyldi sagt upp og
varnarliðinu, sem hér hefur
dvalizt vísað úr landi. Að þessari
samþykkt stóðu Framsóknar-
menn, kommúnistar, Alþýðu-
flokksmenn og Þjóðvarnarmenn
í bróðurlegri einingu. Sjálfstæðis-
menn einir greiddu atkvæði gegn
tillögunni.
Síðan vinstri flokkarnir sam-
þykktu brottrekstur varnarliðsins
eru nú senn liðin 3 ár. Nær allan
þennan tíma hefur setið vinstri
stjórn. Eitt af aðalfyrirheitum
þeirrar stjórnar var að fram-
kvæma samþykktina um brott-
rekstur varnarliðsins. I sjálfri
málefnayfirlýsingu stjórnarinnar
var m. a. komizt að orði á þessa
leið:
„Ríkisstjórnin mun í utanríkis-
málum framfylgja ályktun Al-
þingis 28. marz sl. um stefnu ís-
lands í utanríkismálum og með-
ferð varnarsamningsins við
Bandaríkin“.
Bctrgum í dollurum!
En ekki leið á löngu áður en
það kom í ljós, að samþykktin
frá 28. marz 1956, var af litlum
heilindum gerð. Þegar um haust-
ið 1956 samdi vinstri stjórnin við
Bandaríkjamenn um áframhald-
andi dvöl varnarliðsins um ó-
ákveðinn tíma. Mjög í sama mund
og þessi samningur var gerður og
ákveðið að varnarliðið fengi að
vera hér áfram, fékt vinstri
stjórnin myndarlegt dollaralán
hjá Bandaríkjunum.
ÞaS sem hafði gerzt var
hvorki meira né minna en
það, að vinstri stjórnin sporð-
renndi á fyrsta misseri valda
sinna loforðinu um brott-
rekstur varnarliðsins og lét x
leiðinni borga sér fé fyrir
vikið.
Aumlegri gat framkoma vinstri
stjórnarinnar ekki verið. Það var
ekki aðeins að hún sviki sam-
þykkt stjórnarflokkanna frá 28.
marz og sjálfan málefnasamning-
inn, þar sem brottrekstri hersins
hafði verið lofað. Vinstri stjórnin
gerði meira. Hún gerði öryggis-
og utanríkismál þjóðarinnar að
hreinni verzlunarvöru, lét borga
sér dollara fyrir að leyfa áfram-
haldandi dvöl varnarliðsinsH
Þar með var öllum landslýð
orðið það Ijóst, að samþykktin
frá 28. marz var ekkert annað en
kosningabrella. Framsóknarflokk
urinn og Alþýðuflokkurinn hik-
uðu ekki við að taka höndum
saman við kommúnista og þjóð-
varnarnefnd í ábyrgðarlausum
skrípaleik um öryggismál þjóðar-
innar. Er óhætt að fullyrða, að
fjölda lýðræðissinnaðs fólks í
Framsóknarflokknum og Alþýðu-
flokknum hafi ofboðið þau óheil-
indi, sem komu í Ijós í allri með-
ferð þessa máls. Allir lýðræðis-
flokkarnir höfðu staðið saman
um mótun hinnar íslenzku utan-
ríkisstefnu og uppbyggingu varna
landsins. Nú voru þessi mál allt
í einu orðin að pólitísku bitbeini
og tilefni auvirðilegra hrossa-
kaupa og yfirborðssamþykkta.
Þáttur kommúnista
Kommúnistar höfðu allt frá
lokum síðustu heimsstyrjaldar
barizt trylltri baráttu gegn hvers
konar þáttöku íslendinga í varn-
arviðleitni vestrænna þjóða. En
yfirgnæfandi meirihluti íslenzku
þjóðarinnar taldi það íslandi lífs-
nauðsynlegt að vera með í varn-
arbandalagi lýðræðisþjóðanna og
taka á sig þær skuldbindingar,
sem því fylgdu. Kommúnistar
þóttust nú hafa himin höndum
tekið, þegar Framsóknarflokkur-
inn og Alþýðuflokkurinn gengu
til bandalags við þá, fyrst um
samþykktina frá 28. marz og síð-
an um myndun ríkisstjórnar, sem
lofaði að reka varnarliðið úr
landinu.
En kommúnistar hreyfðu
hvorki legg né lið þegar utan-
ríkisráðherra vinstri stjórnarinn-
ar samdi í rólegheitum um áfram
haldandi dvöl varnarliðsins haust
ið 1956, aðeins rúmlega hálfu ári
eftir að vinstri flokkarnir höfðu
allir heitið því að reka varnar-
liðið burtu. Kommúnistar sátu
hinir rólegustu í ráðherrastólum
sínum og enginn varð þess var
að nokkuð verr færi um þá Lúð-
vík og Hannibal eftir en áður.
Ráðherrar kommúnista tóku
þannig á sig fulla ábyrgð á
áframhaldandi dvöl varnarliðs-
ins.
Svo leið tíminn. Vinstri stjórn-
in sat að völdum í rúmlega IVz
ár, án þess að hreyft, væri við
varnarliðinu. Stjórnin fékk hvert
dollaralánið á fætur öðru og
flokkar hennar voru hinir ánægð-
ustu. Vinstri stjórnin féll að lok-
um án þess að hafa gert minnstu
tilraun til að framkvæma hina
frægu samþykkt um brottför
varnarliðsins frá 28. marz 1956.
Hámark hræsninnar
En nú, þegar kommúnistar eru
komnir úr ríkisstjórn, flytja þeir
allt í einu tillögu til þingsálykt-
unar um „endurskoðun og upp-
sögn varnarsamningsins frá
1951“. Allir 8 þingm. flokksins
flytja þessa tillögu. Nú á að reka
af sér slyðruorðið. Kommúnistar
eru enn á ný orðnir hinir ske-
leggu baráttumenn fyrir brottför
varnarliðsins frá íslandi!
Myndin lítur þá þannig út, að
í hálft þriðja ár sem kommún-
istar eru í vinstri stjórninni,
hreyfa þeir ekki legg né lið til
þess að láta varnarliðið fara. Þeir
taka ábyrgð á samningum um
áframhaldandi dvöl þess um ó-
ákveðinn tíma. Þeir taka við
dollaralánum sem beinni greiðslu
fyrir að ríkisstjórn íslands hætt-
ir við að framkvæma margendur-
tekna yfirlýsingu flokka sinna
um fyrirhugaðan brottrekstur
varnarliðsins.
Svo koma kommúnistar
nokkrum vikum eftir að þeir
eru farnir úr ríkisstjórn og
flytja nýja tillögu um brott-
rekstur hersins. Þar með hef-
ur hræsnin og yfirdrepsskap-
urinn náð hámarki. En hver
getur tekið mark á slíkum
mönnum? Áreiðanlega enginn
ábyrgur og hugsandi íslend-
ingur.
Þann 20. okt. 1946 fóru fram
borgarráðskosningar fyrir alla
borgina — hinar fyrstu og síð-
ustu, sem haldnar voru í þessari
mynd eftir stríð. Tveir stærstu
flokkarnir, sem þátt tóku í kosn-
ingunum, voru sósíal-demókrata-
flokkurinn (SPD) og sameining-
arflokkur sósíalista (SED). Sam-
einingarflokkurinn naut eindreg-
ins stuðnings Sovétstjórnarinnar,
og helzti bragðbætir kosninga-
áróðurs flokksins voru loforð um,
að send yrðu matvæli frá Sovét-
ríkjunum og þannig tekið fyrir
yfirvofandi skort, sem stafaði þó
framar öllu af afskiptum Sovét-
ríkjanna af vöruflutningum
bandamanna. En þegar atkvæð-
in voru talin, kom í ljós, að
sósíaldemókratar höfðu unnið
hreinan meirihluta. íbúar Berlín-
arborgar, jafn í austurhlutanum
sem í vesturhlutanum, sýndu
þannig, að þeir stóðu fast sam-
an í andstöðunni gegn kommún-
ismanum, jafnvel — eða einkum
— eftir að hafa búið við sovézkt
hernám og áróður í rúmt ár.
Svar Sovétstjórnarinnar var
kalt stríð gegn samheldni borg-
arbúa, og baráttuaðferðir hennar
voru handtökur og brottflutning-
ur óteljandi borgara, óendanleg
frestun kosninga ýmissa fulltrúa
og skipulagðar múgæsingar í
borgarþinginu, sem þá kom sam-
an í gamla þinghúsinu í austur-
hlutanum. Að lokum fór svo, að
borgarráðið varð að láta í minni
pokann fyrir þessum ruddalegu
ofsóknum. Það var flutt til Sch-
oneberg Rathaus í bandaríska
borgarhlutanum. Næstu kosning-
ar ,sem haldnar voru 5. des. 1948,
náðu aðeins til íbúa vesturborg-
arinnar; Rússar höfðu þegar kom
ið á laggirnar einráðri kommún-
istastjórn í sínum borgarhluta.
Skipting borgarinnar í austur- og
vesturhluta var orðin að veru-
leika.
Fyrr á sama ári kom hvað
ljósast fram sú ákvörðun Rússa
að undiroka Berlín. Það var í
júní, þegar flutningsbannið hófst
□---------------------□
Siðari hluti
□---------------------□
fyrir alvöru, og öll umferð með
lestum og öðrum farartækjum til
og frá borginni var stöðvuð. Af-
leiðingin af því var loftbrú
bandamanna, sem allir kannast
við. Ári síðar, eða í maí 1949, var
flutningsbanninu aflétt, og var
þá ljóst, að það hafði algjörlega
misheppnazt. Sovézkir ráðamenn
höfðu búizt við, að tiltæki þeirra
myndi heppnast á nokkrum vik-
um, og þeir höfðu jafnvel hand-
bæra áætlun um stofnun austur-
þýzks lýðveldis. Loftbrúin gerði
stórt og óvænt strik í reikning
Rússanna, enda var hún eitthvert
athyglisverðasta og sérstæðasta
afrek í sögu síðari tíma.
Upp frá því hefur gengið á
ýmsu í kalda stríðinu _um borg-
ina, það hefir ýmist magnazt eða
dregið úr því, en mjög lítil breyt-
ing hefur orðið á hinni hættulegu
stöðu Berlínar. f vesturhluta
borgarinnar hefur þróunin verið
ör og stefnt í þá átt að koma efna
hagsmálunum í fast horf og full
komna endurreisnarstarfið. Borg-
arstjórnin hefur haft mikið frjáls
ræði ,og yfirleitt hafa störf henn
ar verið til farsældar. Austur-
hluti Berlínar varð stjórnarað-
setrið fyrir allt Austur-Þýzka-
land. Fjöldi einkennisklæddra
hermanna virtist þar stundum svo
mikill, að venjulegir borgarar
hurfu bókstaflega í þvögunni.
__i__i_
En merkin um samtöðu Berlín-
arbúa halda enn áfram að skýr-
ast. Karlar og konur úr austur-
borginni laumast vestur yfir
markalínuna og biðjast hælis.
sem flóttamenn. Þetta fólk flytur
með sér fullvissu um það, að
Þjóðverjar í Austur-Þýzkalandi
varðveita ennþá vonarneista
frelsisins. Átakanlegasta sönnun
þess var þegar verkfallsverka-
menn við stálverksmiðjuna í
Henningsdorf nálægt Berlín
gengu fylktu liði til Austur-
Berlínar í júní 1953 til þess að
mótmæla lífskjörum sínum, sem
sífellt fóru versnandi. Uppreisn
þessi hafði ekki verið skipulögð
fyrirfram. Unga fólkið, sem orð-
ið hafði að starfa í æskulýðsfylk-
ingum kommúnista, talaði máli
frelsisins. Vörubílstjóri klifraði
upp í Brandenborgarhliðið og reif
niður rauða fánann ,en þúsundir
illa haldinna manna lögðu til at-
lögu gegn sovézkum herjum og
skriðdrekum. Vitanlega fór svo,
að hermennirnir miðuðu byssum
sínum á mannfjöldann og hleyptu
af, og fáeinum dögum síðar fór
fram dapurleg fjöldajarðarför.
En rödd Henningsdorfverkamann
anna hafði heyrzt um gervallan
heim. Þetta var, að því er við
bezt vitum, í fyrsta en ekki síð-
asta skipti ,sem fólk austan járn-
tjalds veitti niðurbældri reiði
sinni útrás. Svipaðir atburðir
gerðust síðar í Poznan, því næst
í Varsjá og loks í Búdapest. íbú-
ar Berlínar treysta því, að ein-
hvern tíma í framtíðinni verði
hin glæsilega borg þeirra á einn
eða annan hátt sameinuð í eina
heild undir frjálsri lýðræðis-
stjórn.
Enginn atburður hefir haft
jafnmikil áhrif á íbúa Vestur-
Berlínar allt frá skiptingu borg-
arinnar og loftbrúin. Vesturhluti
borgarinnar með samtals 2.250
þús. íbúa var rofinn úr öllum
tengslum við hinn vestræna
heim. Nokkrum árum áður hefði
það þótt fjarstæða, að hægt væri
að sjá borgarbúum fyrir vistum
eingöngu með loftflutningum, og
árið 1948 efuðust jafnvel margir
um, að það væri mögulegt.
Þegar loftflutningarnir til
borgarinnar stóðu sem hæst,
komu flugvélar til Berlínar og
fóru þaðan á 30 sekúndna fresti.
Hershöfðinginn Lucius D. Clay,
yfirmaður bandaríska herliðsins
í Berlín, hefur lýst þessum við-
burði þannig: „Flugvélarnar, sem
lentu á Tempelhofflugvelli, flugu
beint yfir, þar sem ég bjó í
Berlín. Hávaðinn frá þeim var
mikill og látlaus, en ég var far-
inn að venjast honum svo, að á
nóttunni svaf ég vært og vakn-
aði ekki nema ekkert heyrðist
til flugvélanna. Ég furðaði mig
þá jafnan á, hverju það sætti“.
Þúsundir Berlínarbúa höfðu sömu
sögu að segja og lofuðu guð fyrir
flugvéladyninn. Þegar flutnings-
banninu var aflétt, höfðu flugvél
arnar flutt allt að því 1.500.000
smálestir af matvælum, kolum
og öðrum vistum til Berlínar.
Loftbrúin var lífæð borgarbúa.
Sjálfir lögðu Berlínarbúar af
mörkum það að viðhalda frels-
isandanum og vilja til að bjóða
alvarlegum hættum byrginn.
Þessa daga fundu Berlínarbúar og
Bandaríkjamenn, að þeir virtu
hvor annan mikils og báru jafn-
vel einlægan hlýhug í brjósti
hvor til annars. Erfiðar aðstæður
urðu Berlínarbúum hvatning,
enda þótt það skelfdi þá einnig,
— en það var Bandaríkjamönnum
Frh. á bls. 1".
Frá uppreisninni í Austur-Berlín í júní 1953.