Morgunblaðið - 30.01.1959, Blaðsíða 11

Föstudagur 30. janúar 1959
MORGUlVfíLAÐIÐ
n
Sókn að nýjum markmiðum
í efnahagsmálum
Kjördæmaskipunin tryggi jafnvægi
hyggðarlaga
IJtvarpsræða Jóhanns Hafstein
á Alþingi í fyrrakvóld
Herra forseti!
EINS og vænta mátti hafa þessar
útvarpsumræður um frv. hæstv.
ríkisstjórnar til þess að stöðva
verðbólguna í landinu, verið
nokkuð almenns eðlis.
Ég átti þó ekki von á, að þm.
mundu ræða nær eingöngu um
einstök önnur mál, eins og háttv.
fyrri þm. Sunn-Mýlinga, Eysteinn
Jónsson, sem var að ljúka ræðu
sinni um kjördæmamálið nú og
talaði eingöngu um það mál í
fyrri ræðu sinni.
Ég vænti því að hæstv. forseti
hafi ekki við það að athuga þó
ég víki nú í upphafi sérstaklega
að því máli, af þessu gefna til-
efni.
Jafnvægi byggðarlaga
Hér þarf að leiðrétta margar
rangfærslur þingmanna Fram-
sóknarflokksins. Við Sjálfstæðis-
menn höfum lagt á það áherzlu
í undirbúningi tillagna okkar um
nýja kjördæmaskipun, að sjálf
stjórnskipun ríkisins verði að
miðast við, að kjölfestan, það er
hæfilegt jafnvægi í byggðum
landsins, sogist ekki fyrir borð.
Þrátt fyrir marga galla hinnar
gömlu kjördæmaskipunar er það
þó ríkt í eðlisfari íslendinga, að
byggðarlögin hafi sína þing-
menn
Samfara sem jöfnustum
kosningarétti einstaklinganna
er því mikiivægt að hafa í
huga jafnvægi byggðanna. En
jafnvægi byggðanna er að
sjálfsögðu auðvelt að tryggja,
þó að sameinuð séu smærri
kjördæmi, innan eðlilegra
byggðarlaga með samstæða
hagsmuni.
Ranglætið bjargaði Framsókn
í bili
Eysteinn Jónsson sagði, að enn
hefði þetta mál ekki náð fram
að ganga og vitnaði til kosning-
anna 1931, er Framsóknarflokk-
urinn hefði hindrað kjördæma-
málið með miklum kosningasigri.
Hann hefði ekki átt að minnast
á þetta. Það er rétt að þá hlaut
Framsóknarflokkurinn 21 þing-
mann kosinn af 36 kjördæma-
kosnum þingmönnum, er kjósa
skyldi. En flokkurinn hlaut að-
eins 35.9% greiddra atkvæða.
Sjálfstæðisflokkurinn hlaut hins
vegar 43.8% greiddra atkvæða,
en aðeins 12 þingmenn. Fram-
sóknarflokkurinn hlaut sem sé
um 60% þingmanna á liðugan
þriðjung atkvæða. Það er slíkt
ranglæti, sem Framsókn vill
halda dauðahaldi í. í síðustu
alþingiskosningum hlaut Fram-
sókn 17 þingmenn kosna á 12925
atkvæði, en Sjálfstæðisflokkur-
inn aðeins 19 þingmenn, með
nærri þrisvar sinnum fleiri kjós-
endur, eða 35027 atkvæði. Til
jafns við Framsóknarflokkinn
ætti Sjálfstæðisflokkurinn að
hafa 46 þingmenn. Þeir ættu að
skammast sín, ‘þessir 17 dátar
Framsóknarflokksins, er sitja hér
á þingbekkjum í skjóli slíks rang-
lætis.
Og Framsóknarflokkurinn varð
skamma stund höggi feginn, eftir
kosningarnar 1931, sem Eysteinn
vitnaði til, því að í næstu kosn-
ingum að tveim árum liðnum,
missti flokkurinn þriðjung þing-
sæta sinna aftur!
Betri aðstaða í strjálbýli
Það er meginsjónarmið í til-
lögum Sjálfstæðismanna í
kjördæmamálinu, að nauðsyn-
legar breytingar á kjördæma-
skipuninni, fækki ekki þing-
mönnum strjálbýlisins. Hefur
heldur þótt rétt að fjölga þing
mönnum nokkuð til þess að
geta fylgt þessari reglu.
I tillögum um hin stærri kjör
dæmi, er síður en svo gengið á
rétt fólksins í strjálbýlinu. Hitt er
sönnu nær, að aðstaða þess batn-
ar frá því sem nú er, a. m. k. í
fjölmörgum tilfellum, til þess að
hafa áhrif á og samband við þing-
mennina, sem verða mundu 5—6
eða 7 fyrir hvert kjördæmi, i
stað eins eða tveggja, eins og nú
er, því að vitanlega verða þing-
menn hinna nýju kjördæma að
gæta jafnt hagsmuna sinna kjós
enda, hvar sem þeir búa í kjör-
dæminu.
Ég er þeirrar skoðunar, að við-
horf manna séu mjög breytt frá
því sem áður kann að hafa verið
varðandi sambúð og samband
sveita og kaupstaða, eða strjál-
býlis og þéttbýlis. Allar þjóðlífs-
breytingar síðari ára stuðla að
því. Gjörbyltingar í samgöngum
og sambýli fólksins innan lands-
hluta og milli landshluta segja
*<yún.
I dag skilst mönnum í vax-
andi mæli, að velferð þjóðar-
innar í heild veltur á auknu
innbyrðis samræmi í þjóðfé-
laginu — meira jafnvægi og
festu — gagnkvæmum skiln-
ingi milli stétta og starfs-
greina — minni nágrannakrit,
vægari flokkabaráttu og minni
hreppapólitík.
Hræðslubandalagið gerði
breytingar óhjákvæmilegar
Það er ólán Framsóknarflokks-
ins, að gengi hans skuli alltaf
velta á því í þessu máli, að við-
halda ranglætinu!
Páll Þorsteinsson, þm. Austur-
Skaftfellinga, sagði áðan, að það
væru eðlilegar leikreglur, að
keppinautar standi jafnt að vígi,
þegar keppni hefst. Þetta segir
þessi háttv. þm. eftir alla rangs-
leitni Framsóknar og misrétti,
sem ég hef nokkuð lýst!
En Framsókn hefur ekki nægt
hið herfilega ranglæti og misrétti
í núverandi kjördæmaskipun.
Heldur tók þessi flokkur sér
fyrir hendur fyrir síðustu
alþingiskosningar að auka enn
þá meira á ranglætið. Þá var
stofnað Hræðslubandalagið.
En fullvíst er það, að ekkert
fremur en þau herfilegu kosn-
ingasvik Framsóknar, gerir
það nú óhjákvæmilegt að
breyta kjördæmaskipun lands-
ins, svo að útilokuð séu svik og
ranglæti.
Ég skal láta þetta nægja um
kj ör dæmamálið.
Stórhættiuleg þróun
Ég vil þá næst snúa mér að
vissum einkennum stjórnmála-
þróunarinnar að undanförnu —
í tíð vinstri stjórnarinnar, sem
mér finnst öðrum fremur áber-
andi, en þess eðlis, að mönnum
ber að festa þau í minni, því að
þau eru að mínum dómi mjög til
viðvörunar, auk þess, sem mál
það, sem hér liggur fyrir, er bein
afleiðing af viðskilnaði fyrrv.
ríkisstjórnar og þá ekki sizt fjár
málastjórn Eysteins Jónssonar.
Fólki hefir ekki verið sagt satt.
Loforð hafa ekki verið efnd. Svo
mikils hefir verið metið að fara
með völdin í þjóðfélaginu, að
valdhafarnir sjálfir hafa tapað
áttunum og verið sjálfum sér
sundurþykkir. Það hefir þar af
leiðandi skort alla festu í stjórn-
arframkvæmdir og stjórnarstefnu
— og af þessu öllu hefir leitt, að
allur almenningur hefir í vaxandi
Jóhann Hafstein
mæli átt erfitt með að átta sig
á, hvað við mundi taka frá degi
til dags.
Þetta er stórhættuleg þróun
í lýðræðisþjóðfélagi. Hún veik
ir ekki aðeins trú almennings á
stjórnarforustunni í landinu
— heldur stefnir beinlínis að
því, að almenningur glati
gjörsamlega trausti á Alþingi
og ríkisstjórn, á stjórnmála-
flokkum og hlutverki þeirra í
þjóðfélaginu.
Ekki samstaða um nein úrræði
Vinstri stjórnin boðaði í upp-
hafi „varanleg úrræði“ í efna-
hagsmálunum. Hún vissi ekki um
nein varanleg úrræði, þegar
þessi boðskapur var látinn út
ganga. Fyrstu viðbrögðin yoru 6
vísitölustiga kaupskerðing, sama
eðlis og nú er lagt til, en komm-
únistar fordæma í kvöld. Sam-
tímis var því borið við í greinar-
gerð fyrir fyrstu fjárlögum
vinstri stjórnarinnar haustið 1956
að ríkisstjórninni „hefði þá ekki
unnizt tími til að marka hina
nýju stefnu“.
Að ári liðnu, haustið 1957, var
nýja stefnan ekki enn fundin og
þá borið við, að ríkisstjórnin
hefði ekki haft tækifæri til að
hafa samráð við þingmenn stjórn
arflokkanna! Svo var beðið eftir
úrræðum fram að jólum — en
engin úrræði. Og enn var beðið,
— fram að páskum, fram yfir
páska — og loks í lok maí sl.
komu „bjargráðin". En þau voru
þá ekki einhlít. Meira var boðað
síðar. Um það átti að bíða sam-
ráðs stéttarfélaga, eða fyrst og
fremst þings Alþýðusambands fs-
lands. Á meðan magnaðist verð-
bólgan með ógnar hraða, svo að
allir sáu að efnahagsmálin voru
komin í meiri ófæru en nokkru
sinni fyrr í tið þeirrar stjórnar,
sem taldi sig myndaða til að
leysa vandann. Þetta er nú al-
kunn saga. Lokaorð hennar eru
þessi hjá Hermanni Jónassyni,
fyrrv. forsætisráðherra, þegar
hann tilkynnti Alþingi, að ríkis-
stjórn hans hefði gefizt upp:
„Ný verðbólgualda--------er
skollin yfir.---í ríkisstjórn-
inni er ekki samstaða um nein
úrræði í þessum málum, sem
að mínum dómi geti stöðvað
hina háskalegu verðbólguþró-
un, sem verður óviðráðanleg,
ef ekki næst samkomulag um
raunhæfar ráðstafanir“.
Þetta má segja að sé í fullu
samræmi við það, sem þáverandi
forseti sameinaðs þings, núv.
hæstv. forsætisráðherra, sagði, er
Eysteinn Jónsson lagði fram
þriðju og síðustu fjárlög vinstri
stjórnarinnar í haust:
„Öllum landsmönnum er nú
ljóst orðið, að sú þróun, sem
átt hefur sér stað að undan-
förnu og fjárlögin eru á vissan
hátt spegilmynd af, er í hæsta
máta óheillavænleg og leiðir
til hreinnar glötunar, ef ekki
tekst á einhvern hátt að
stöðva hana“.
Staðfestuleysi og skrípaleikiur
Ég skal nefna annað sýnishorn
af staðfestuleysi vinstri stjórnar-
innar.
Samþykkt var að krefjast þess,
að varnarliðið færi tafarlaust úr
landi. Þetta var sett efst á stefnu-
skrá fyrrverandi stjórnar — við
hliðina á varanlegu úrræðunum
1 efnahagsmálum.
f þessu máli eru öllum lands-
mönnum líka ljósar efndirnar.
Strax haustið 1956 var málinu
skotið á frest. Um sama leyti var
samið um 5 milíj. dollara lán frá
ríkisstjórn Bandaríkjanna.
Nú hefir allt þinglið kommún-
ista haft geð í sér til þess — eft-
ir að þeir eru komnir úr ríkis-
stjórn — að bera fram þingsálykt
unartillögu um það, að Alþingi
álykti að efna ályktun sína um
brottför hersins frá 28. marz
1956!
En 29. marz sl. gaf Alþýðu-
blaðið eftirfarandi upplýsingar
um það, hvað kommúnistar hefðu
verið skeleggir í þessu máli með
an þeir voru stjórnarflokkur og
áttu 2 ráðherra í ríkisstjórn. Þá
segir þar:
„Þeir tefla að vísu peðunum
fram og hafa hátt, en ekki er
vitað til, að ráðherrar þeirra
hafi í eitt einasta skipti nefnt
málið innan ríkisstjórnarinnar
síðan hún var mynduð. Þeir
virðast ekki telja það þess
virði. Þvert á móti lýstu ráð-
herrar þeirra yfir á Alþingi, að
þeir væru samþykkir frestun á
samningum um dvöl varnar
liðsins í desember 1956 „i
nokkra mánuði“ — en síðan
ekki söguna meir. Þingmönn-
um kommúnista virðist vera
litlu meira alvara í málinu“.
Þetta var vitnisburður eins
stjórnarflokksins fyrrverandi um
frammistöðu hins í því máli, sem
einna mestur bægslagangur var
þó í í síðustu alþingiskosningum
svo sem alþjóð rekur minni til.
Loforð og efndir
Mig langar til að tíunda svo-
lítið meira:
Það var lofað samráði við svo-
kallaðar vinnustéttir. Það reynd
ist fals og blekkingar. Aldrei varð
þetta ljósara en í haust á Al-
þýðusambandsþingi, þegar leynt
var tillögum stjórnarflokkanna í
efnahagsmálum, sem nú er upp-
lýst að lágu fyrir er þingið sat.
Það var lofað vinnufriði i land
inu, en uppskorið vinnudeilur og
verkföll.
Það var lofað 15 stórum togur-
um — efndir engar.
Það var lofað leiðréttingu á
kosningalöggjöf og kjördæma-
skipun. Það var svikið.
Það var lofað nýju skipulagi
á útflutningsverzluninni. Reynd-
ist tómur hégómi.
Það var lofað stórauknu fjár-
magni til íbúðarbygginga. Þeir
lánasjóðir eru tómir og liggur við,
að fjöldi manna missi hálfgerð-
ar íbúðir vegna svikanna, að því
er Eysteinn Jónsson hefir upp-
lýst.
Það var lofað endurskoðun
bankalöggjafarinnar, sem reynd-
ist eintóm sýndarmennska, utan-
þess, að 13 stjórnarliðum var
komið fyrir í nýjum og gömlum
stöðum bankastjóra og banka-
ráðsmanna.
Geigvænleg skuldasöfnun —
Ég segi ekki, að fyrrv. hæstv.
ríkisstjórn hafi verið mislagðar
hendur á öllum sviðum. En ég
hefi drepið á, hversu henni mis-
tókst hrapallega þar sem mest lá
við.
Eins er þetta á fjölmörgum
öðrum sviðum efnahags- og fjár-
mála, sem blandazt hafa inn i
þessar umræður nú.
Ég skal nefna erlendu lántök-
urnar. Háttv. fyrri þm. Sunnmýl-
inga, Eysteinn Jónsson, er sí og
æ við meðferð þessa máls að inna
núverandi hæstv. ríkisstjórn eftir
því, hvort hún ætli eða ætli ekki
að taka eitthvert 5—6 millj. doll-
ara lán, sem fyrrv. ríkisstjórn
hafi verið með á prjónunum —
áður en hún gafst upp. Enginn
hefir hælzt um meir vegna hinna
erlendu lána fyrrv. ríkisstjórnar
en Eysteinn Jónsson. Samt er
þetta e. t. v. skammarlegasti og
um leið vafasamasti þáttur stjórn
arferils vinstri stjórnarinnar. Að
vera sí og æ betlandi um lánsfé
hjá meðlimaríkjum Atlantshafs-
bandalagsins, eftir það sem á und-
an var gengið. Fyrst og fremst
hjá Bandaríkjunum, einnig hjá
Þýzkalandi og loks hjá öllum
Atlantshafsríkjunum sameigin-
lega, þegar beðið var um sam-
skotalánið. Vafalaust hefir þetta
allt átt að forða vinstri stjórn-
inni frá því að þurfa að þiggja
lán frá Rússum — en þó endaði
Ííka með lántöku þar, 50 millj.
kr. á sl. ári!
Erlend skuldasöfnun hefir
verið geigvænleg undanfarin
ár. Á 2 Vz árs valdaferli vinstri
stjórnarinnar hafa verið tek-
in erlend lán á 7. hundrað
millj. kr. Árlegar greiðslur
(vextir og afborganir) af er-
lendum lánum borið saman
við gjaldeyristekjurnar eru
2.6% í árslok 1955, en 7,5%
í árslok 1958. Greiðsliubyrðin
af erlendum lánum hefir
þannig nærri þrefaldazt á
þessu timabili fyrir þjóðar-
heildina.
En hér er jafnframt að athuga,
að þeir einstöku aðilar, sem
skulda erlendu lánin verða, eftir
gengislækkunina með niður-
færslugjaldinu, að borga þær
skuldir og vexti með 55% álagi.
Og stærstu skuldararnir eru rík-
ið sjálft og opinberir aðilar.
Þannig eru umsamin föst erlend
lán í árslok 1957 samtals 867
millj. kr., reiknað með jafnvirð-
isgengi, (þ. e. einn bandarikja-
dollar = 16,28 kr.), en verða með
55% yfirfærslugjaldinu, sem lög-
boðið var í maí 1958 1344 millj.
króna.
Lifað á lánum
Bent hefir verið á, að erl. lán-
unum hafi verið varið til þarf-
legra framkvæmda, eins og til
Sementsverksmiðju, raforkufram
kvæmda, Ræktunarsjóðs og Fisk-
veiðasjóðs. Til allra þessara fram-
kvæmda var varið álíka miklu fé
í tíð stjórnar Ólafs Thors frá
1953—1956, þrátt fyrir sára litlar
erl. lántökur, eða samtals á þeim
tíma um 130 millj. kr. Þetta var
hægt vegna hinnar öru spari-
fjármyndunar þá, sem nam I
heild um 700 millj. kr. á fjórum
árum.
En vegna hinnar geigvænlegu
gjaldeyrisstöðu undanfarið, hefðu
ekki aðeins umræddar fram-
kvæmdir farið varhluta af fé, ef
erlendu lánin hefðu ekki fengizt
— heldur hefði vinstri stjórnina
gjörsamlega rekið upp á sker að
halda þjóðarbúskapnum gang-
andi, það hefði skort gjaldeyri til
almennra neyzluvörukaupa lands
manna, ríkissjóður hefði misst
hundruð millj. kr. tekjur vegna
hinna geysihækkuðu tolla á inn-
fluttum vörum fyrir hinn erlenda
gjaldeyri og útflutningssjóður
missti á sama hátt hundruð millj.
í yfirfærslugjald á gjaldeyrinn.
Það er því beinlínis rétt, að
Framhald á bls. 12