Morgunblaðið - 30.01.1959, Blaðsíða 6

í
MORGVHBLAÐIÐ
Yöstudagur 30. janúar 1959
Befri horfur en fyrr á samkomulagi
um bann við atómsprengjutilraunum
Genfar-ráðstefna stórveldanna
tim bann við atómsprengjutil-
raunum, er nú loksins farin að
ræða kjarna málsins og hafa
menn aldrei verið vonbetri en nú
um að einhver árangur kunni að
nást á ráðstefnunni.
Ráðstefnan hófst í nóvember
s.l. Hafa fundir verið síðan með
nokkrum hléum, en nær allur
tíminn farið í það að karpa um
hvernig skipuleggja skyldi dag-
skrá ráðstefnunnar.
Rússar vildu að á ráðstefnunni
yrði tekin ákvörðun um að banna
atómsprengjutilraunirnar. Full-
trúar Vesturveldanna sögðu hins-
vegar að ráðstefnan ætti ekki að
taka slíkar pólitískar ákvarðan-
ir. Hún ætti einvörðungu að
halda sér við tæknileg atriði, eins
og það hvort tæknilega væri
hægt að fylgjast með því hvort
bann við tilraunum væri rofið.
Síðan ættu pólitískir forustu
menn þjóðanna að byggja ákvarð
anir sínar á þeim athugunum.
★
Samt hefur verið ljóst síðan
ráðstefnan hófst, að það eru tvö
atriði sem skipta mestu máli. Það
fyrra er hver gildistími tilrauna
skuli vera, það síðara hve víð-
tækt alþjóðaeftirlit með bann-
inu skuti vera.
Vesturveldin leggja megin-
áherzlu á það, að komið verði á
fót öruggu eftirlitskerfi. Rússar
vilja hins vegar koma sem allra
fyrst á banni við tilraunum til
frambúðar með sem allra
minnstu alþjóðaeftirliti.
Ef gert var ráð fyrir því að
báðir aðiljar vildu í raun og veru
samkomulag, þá virtist sem mögu
legt væri að koma á málamiðlun,
með því að Vesturveldin létu
nokkuð undan Rússum um tíma-
lengd bannsins en Rússar létu
undan Vesturveldunúm um
fjölda og starfssvið eftirlits-
stöðvanna.
Nú virðast umræðurnar ein-
mitt komnar á það stig, að farið
sé að ræða möguleika á slíkri
málamiðlun.
★
Vesturveldin hafa sérstakan
áhuga á sterku eftirliti til þess að
öruggt sé að Rússar rjúfi ekki
samninginn í laumi, En það bæt-
ist líka við, að slíkt eftirlit gæti
orðið vísir að miklu víðtækara
eftirliti með vígbúnaði stórveld-
anna, sem aftur opnaði mögu-
leika fyrir afvopnun. Ef þessi
vísir að eftirliti starfaði snurðu-
laust, þá ætti það að geta unnið
bug á tortryggni Rússa á eftirliti,
sem hefur verið helzti þröskuld-
ur í vegi fyrir afvopnun.
Rússar hafa mikla andúð á því
að erlendir eftirlitsmenn fái að
starfa innan landamæra Sovét-
ríkjanna. í fyrsta lagi myndi það
veikja pólitíska aðstöðu þeirra
að svipta að nokkru burtu
járntjaldinu, en í öðru lagi
óttast Rússar að slíkt eftirlits-
kerfi yrði beinlínis notað til
njósna í Rússlandi.
★
í fyrstu atrennu á ráðstefn-
unni í Genf voru samþykktar
fjórar greinar í uppkasti að sam-
komulagi. Þessar greinar höfðu
þó litla þýðingu, voru aðallega
formsatriði. Þegar komið var að
þeim greinum samkomulagsins,
sem fjalla skyldu um tímalengd
bannsins og eftirlitskerfi, fór
allt í strand, fundir féllu nið-
ur um tíma en hófust aftur þann
5. janúar.
Enn byrjaði karpið um það
hvernig haga skyldi dagskrá ráð-
stefnunnar. Rússar heimtuðu að
fyrst yrði ákveðið að atóm-
sprengjutilraunir skyldu bannað-
ar til frambúðar. Vesturveldin
heimtuðu að Rússar féllust fyrst
á víðtækt eftirlitskerfi. Andstæð
urnar jukust enn við það að full-
trúar Bandaríkjanna lögðu fram
tæknilega skýrslu um, að nauð-
synlegt væri að fjölga eftirlits-
stöðvum að miklum mun, til þess
að hægt væri að fylgjast með
atómsprengingjum djúpt í jörð
og í mikilli lofthæð. Virtist nú
um 10. janúar, sem öll sund væru
lokuð fyrir samkomulagi.
★
Þá urðu Vesturveldin sammála
um að bjóða málamiðlun. Fram
til þessa höfðu þau sett það að
skilyrði að bannið skyldi vera
aðeins til eins árs í senn, en fram
lengt um hver áramót, ef eftir-
litskerfið reyndist vel og ef nokk
uð miðaði einnig áfram í af-
vopnunarmálunum.
Rússar kváðust ekki geta sætt
sig við þetta fyrirkomulag, vegna
þess að þá gætu Vesturveldin
hvenær sem þau kærðu sig um
slitið samkomulagið t.d. á þeim
óskýru forsendum, að lítið hefðj
miðað í afvopnunarmálunum. Þá
hefðu Vesturveldin hins vegar
unnið það á, að eftirlitsnefndir
þeirra hefðu verið starfandi um
árabil innan landamæra Rúss-
lands.
Nú hafa Vesturveldin fellt
niður það skilyrði fyrir fram-
lengingu að afvopnunarmál-
unum miði áfram. Eina skilyrði
þeirra er, að eftirlitskerfi komist
á. Þau hafa einnig látið í það
skína, að þau geti sætt sig við
lengri gildistíma en eitt ár í senn,
t.d. að bannið verði um óákveð-
inn tíma, en endurskoða megi
það með vissu millibili.
Með þessu hafa Vesturveldin
komið mikið til móts við Rússa
og ber að gæta þess í þessu sam-
bandi, að öll takmörkun á kjarn-
orkuvopnum er þeim óhagkvæm-
ari en Rússum, vegna þess að
hinn venjulegi herafli Rússa er
miklu öflugri en Vesturveldanna.
Er nú talið að það séu atóm-
sprengjurnar einar, sem hafi
hindrað Rússa í að hefja land-
vinningastríð síðasta áratuginn.
Ef nokkurt samkomulag á að
takast um bann við atómsprenju-
tilraunum er því komin röðin að
Rússum að láta nokkuð undan í
mótspyrnu sinni gegn eftirlits-
kerfinu. Það er orðinn mergur
málsins, hvort þeir vilja sætta
sig við eftirlitsnefndirnar.

Fullhlaðin vegur hún 80 fonn
HERCULES C-130 er ein stærsta
flutningaflugvél bandariska flug-
hersins. Hún ber 90—100 full-
vopnaða fallhlífahermenn, eða
meira en 20 tonn af varningi.
Fullhlaðinn vegur hún tæp 80.
tonn.
Fyrir skemmstu er lokið at-
hyglisverðum tilraunum með
þessa flugvél, sem ætluð er til
birgðaflútninga til vígstöðva —
svo og til flutninga fallhlífasveita.
Tilraunirnar leiddu í ljós, að
við heppileg skilyrði gæti flug-
vélin lent á söndum eða sæmilega
sléttum landspildum fullhlaðin —
og einnig tekið sig á loft fullhlað-
in við slíkar aðstæður.
Yfir 50 flugtök og lendingar
voru reyndar með Hercules á
gljúpum sandflákum. sem víða
voru kjarri vaxnir. Enda þótt
hjól flugvélarinnar sykkju all-
djúpt í jarðveginn — þá þurfti
hún innan við 4.000 feta spildu
til flugtaks. Stærri myndin er af
flugvélinni í sandinum. Einn
hreyfillinn er í gangi meðan ver-
ið er að afferma og ferma flug-
vélina, því að heppilegra er að
hafa örlitla hreyfingu á henni
svo að hún sökkvi ekki um of
í sandinn.
Hin myndin var tekin af flug-
vélinni í æringarflugi með fall-
hlífahermenn. Stökkva þc-ir út
Úr henni frá báðutn hlUuT* með
sekúndu millibili. 100 manna
flokkur stekkur þar af leiðandi
út úr flugvélinni á 50 sekúundum
—. og þykir methraði. Á meðan
er dregið úr hraða flugvélarinnar
— allt niður í 125 mílur á klst.
Nýr útbúnaður hefur nú verið
tekinn í notkun hjá fallhlífasveit-
unum. Festir fallhlífarhermaður-
inn taum úr fallhlífinni á krók
í dyragættinni um leið og hann
stekkur, Ef fallhlífin bilar og
opnast ekki dregur taumurinn
hann samstundis inn í flugvélina
aftur. Mörg slys hafa orðið á fall-
hlífahermönnum, þegar fallhlíf
þeirra hefur bilað. Á styrjaldar-
árunum kom það m. a. oft fyrir,
að hermenn festust í stéli flug-
vélanna eða héngu bjargarlausir
aftan í þeim í lengri tírria — og
biðu síðan bana, þegar fiugvélin
lenti.
★ PARIS, 28. jan. — Fastaráð
Atlantshafsbandalagsins hélt
áfram umræðum um Berlínarmál
ið í dag.
Lúðrasvcit Hafn-
arfjarðar
HAFNARFIRÐI — Aðalfundur
Lúðrasveitar Hafnarfjarðar var
haldinn fyrir nokkru og voru
þessir kosnir í stjórn: Einar Sig-
urjónsson formaður, Magnús
Randrup ritari og Guðvarður
Elíasson gjaldkeri. — Sveitin
hefir nú starfað í 9 ár og allan
þann tima undir stjórn hins
þekkta hljómlistarmanns, Alberts
Klahns. Hefir hann á þessum ár-
um lagt geysimikla vinnu í að
kenna og æfa piltana, sem kcm-
ust fljótlega upp á að leika á hin
margvíslegu hljóðfæri, enda sum-
ir þekktir hljóðfæraleikarar. Hóf
sveitin bratt að skemmta bæjar-
búum með leik sínum, og hefur
hún síðan leikið við ýmis hátíð-
leg tækifæri, — og er nú svo kom-
ið að hún er ómissandi þegar há-
tíðahöld fara hér fram, svo sem
17. júní.
Nokkuð hefir það bagað hljóm-
sveitina hversu fámenn hún er,
og því stundum orðið að grípa
til þess ráðs að fá léða hljóðfæra-
leikara úr Reykjavík. Er þess að
vænta, að þeir, sem áhuga hafa
á að komast í hljómsveitina og
hafa yfir hljóðfærum að ráða,
gefi sig fram við einhvern úr
stjórninni. Er nú hægt að bæta
við nokkrum mönnum, sem hafið
gætu æfingar strax, en þær eru
einu sinni í viku. — G. E.

1 wá H •■'TI skrifar ur daglega lífinu .
Eitt merkasta náttúru-
undur hér um slóðir
RAUFARHÓLSHELLIR heitir
eitt af merkustu náttúru-
undrum hér um slóðir. Er það í
rauninni merkilegt hve mörgum
Reykvíkingum sést yfir hann,
þegar þeir leggja land undir fót
og fara að skoða dásemdir ís-
lenzkrar náttúru, ekki sízt þar
sem hellir þessi er rétt austan í
Hellisheiðinni, og hægt að aka
langleiðina að honum hvort held-
ur er eftir Krísuvíkurveginum
eða Hellisheiðarveginum. Bezt er
að ganga upp í heiðina frá Hlíð-
ardalsskóla í Ölfusi. Mun það að
sumarlagi vera rúmlega hálftíma
gangur, en þegar Velvakandi var
þar á ferð fyrir skömmu, tók það
klukkutíma að vaða snjóinn og
leðjuna upp að hellinum.
Raufarhólshellir er um 850
metra langur hraunhellir. Hann
mun vera 10—30 m breiður og
víðast um 10 m á hæð. Af þessu
sést að hér er um mjög stóran
helli að ræða. Gengið er inn i
hann um op, sem er syðst í göng-
unum, en á tveimur eða þremur
stöðum nálægt opinu hefur þakið
hrunið og myndazt op í hellisloft
ið. Botninn er mjög ógreiðfær,
eintóm grjóturð, og íslag á stein-
unum. Verður því að fara ákaf-
lega varlega. Þegar komið er inn
fyrir opin, er hellirinn að sjálf-
sögðu koldimmur, og er því al-
gerlega útilokað að fara inn í
hann nema hafa blys eða annað
mjög gott ljós. Vasaljós duga
varla.
Hvað er þá svona merkilegt við
þennan helli? í honum öllum eru
hinar furðulegustu hraunmynd-
anir, sem áreiðanlega eiga fáa
sína líka. Hvarvetna má sjá
hvernig hraunflóðið hefur storkn-
að. Það hefur ekki veðrazt og er
nákvæmlega eins og það storkn-
aði. Fíngerð hraunkerti hanga
niður úr loftinu, í botni austur-
greinarinnar mun vera tveggja
metra hár storknaður hraunfoss,
og hvarvetna eru bárur og bylgj-
ur, sem sýna hvernig hraunflóðið
hefur storknað, eftir að það fór
að hægja ferðina.
Silfurtærar tindrandi
íssúlur
EINS og áður er getið, eru
steinarnir á hellisgólfinu ís-
aðir. Þakið er ekki þykkara en
það, að vatn drýpur niður um
það og við það myndast löng
grýlukerti í loftinu og á gólfinu
hafa myndazt þyrpingar af issúl-
um. Þessar íssúlur geta verið upp
undir 14 m á hæð og silfurtærar,
þannig að ef horft er út í birtuna
í gegnum þær, einkum ef sólar-
geisli gægist inn, tindra þær
með miklum litbrigðum.ísmynd-
anir þessar munu iðulega haldast
óbráðnar allt sumarið, þó ekki
alltaf. íssúlur þessar hafa sumar
hverjar hin fegurstu form, og
minna á finnsku krystalvasana,
sem þekktir listamenn fá verð-
laun fyrir á listiðnaðarsýning-
um. Enda gæti hver listamað-
ur verið hreykinn af mörg-
um þeim listaverkum, gem þarna
eru til sýnis fyrir hvern þann,
sem hefur áhuga og kjark til að
koma og skoða þau.
Önnur „hringferð"
EG vil því eindregið ráðleggja
þeim sem á annað borð geta
notið náttúrunnar og fagurra
hluta (og hafa bíl undir höndum)
að leita ekki langt yfir skammt
heldur skoða þennan hraunhelli.
í stað þess að aka alltaf hinn
fræga „hring“, um Þingvöll, niður
með Soginu og til baka um Hellis
heiði, mætti einn dag fara austur
Hellisheiði, um Hveragerði. og
Krisuvíkurveginn til baka, og
ganga í Raufarhólshelli í leiðinni.
Helzt þyrfti þó einhver kunnugur
að vera með í ferðinni, því það
getur orðið nokkuð tafsamt að
finna hellinn, þar sem lítið er
þarna um kennileiti. Girðing
liggur þó skammt frá hellisopinu
og varða er þar hjá.
Sjálfsagt á Raufarhólshellir
eftir að verða meira sóttur en nú
er, því mér skilst að Þrengsla-
I vegurinn nýi komi til með að
lliggja mjög nálægt honum.