Morgunblaðið - 22.02.1959, Blaðsíða 8

e
MORGUNBLAÐ1P
Sunnudagur 22. febr. 1959
jr
Alit siglingafræðinga að núgildandi
alþjóðareglur um vernd mannslífa
á hafinu séu algerlega úreltar
Skörp gagnrýni þýzka timaritsins
„Der Spiegel" á björgunartækni
nútimans
VÍSINDAMENNIRNIR á hinum
stóra kanadíska ísbrjót „N. B.
McLean“, sem fyrir sjö árum
sigldi fram og aftur um íshafið,
fjarri venjulegum siglingaleið-
um, störðu í ofvæni á radartæk-
in, þegar stefnt var beint að haf-
ísjökunum, sem sumir náðu að-
eins skammt upp yfir hafflötinn.
Kanadíska samgöngumálaráðu-
neytið hafði sent ísbrjótinn í leið
angur þennan, til þess að unnt
væri með vísindalegri nákvæmni
að fá svar við þessari mikilvægu
spurningu: Geta radartækin —
hin elektrónisku augu skipanna
— einnig komið auga á hafís-
jakana?
Þegar ísbrjóturinn stefndi
beint á hafísjaka og loftnet rad-
arsins, sem snerust í sífellu,
„þukluðu og þreifuðu“ um allt
nágrennið með geislum sínum,
þá biðu tæknifræðingarnir á
stjórnpalli oft árangurslaust eft-
ir því, að elektrónísk mynd af
hinu fljótandi isbjargi birtist á
hinum matta radarskermi. Skýrsl
ur þær, sem hinir kanadísku leið
angursmenn lögðu fram nokkr-
um vikum síðar, staðfestu það,
sem varð hinu danska íshafsskipi
„Hans Hedtoft“ að aldurtila:
Jafnvel með nýjustu gerð radar-
tækja er ekki ætíð unnt að koma
auga á hafísjaka.
Hið danska skip, Hans Hed-
toft, sem byggt var 1958, var
sérstaklega útbúið til siglinga
um norðurhöf. Þegar það fórst
fengu siglingafræðingarnir, sem
um langt skeið höfðu unnið að
tillögum um endurbætur á hin-
um alþjóðlegu sjóferðareglum,
sem til umræðu koma á næsta
ári, aðkallandi vandamál til með
ferðar:
I. Hvernig er hægt að kom-
ast hjá árekstrum við haf-
ísjaka?
n. Eru þeir björgunarbátar
fullnægjandi, sem núgild-
andi öryggisreglugerðir
mæla fyrir um?
m. Gerir sá útbúnaður, sem
björgunarbátar skv. nú-
gildandi reglum eiga að
hafa, það kleift, að hægt sé
að finna skipbrotsmennina
hversu sem á stendur?
Úreltar reglur
Það er einróma álit siglinga-
fræðinga, að núgildandi reglur
hins „alþjóðlega samnings um
vernd mannslífa á hafi úti“ séu
algerlega úreltar. í þeim eru t.d.
engin fyrirmæli um það, að skip,
er sigla um úthöfin, hafi radar-
tæki. „Hans Hedtoft", sem tekinn
var í notkun fyrir fáum vikum,
var þó, eins og flest hin nýrri
úthafsskip, búinn slíkum tækj-
um. En, eins og reynsla Kanada-
manna hafði sýnt, geta slík ör-
yggistæki aðeins komið auga á
hafís þegar aðstæður eru hag-
kvæmar, þ. e. þegar kyrrt er í
sjó og veðurfræðileg skilyrði eru
stöðug.
Slysadaginn mikla braust
„Hans Hedoft“ um íshafið í oísa-
roki, 11 til 12 vindstigum, og
blindhríð. Yfirmenn skipsins
gátu þvi ekki treyst því, að rad-
arinn kæmi auga á ha'físjakana,
enda er það reynsla radarfræð-
inganna, „að sjógangur sé versti
óvinur radarsins". Þegar hafrót
er koma nefnilega fram á radar-
skerminum óteljandi litlir Ijós-
dilar, og sá, sem fylgist með rad-
íirnum, getur ekki vitað með
vissu, hvort þessir ljósblettir
stafa frá ölduhryggjum eða frá
einhverjum hindrunum, sem
fljóta á hafinu: Radargeislarnir
rekast á öldufaldana og endur-
kastast frá þeim, eins og þeir
væru fastir hlutir, — skip, tunn-
ur eða ísjaki, — og koma svo
fram á radarskerminum.
Villandi áhrif hafrótsins
Um langa hríð hafa því radar-
fræðingarnir leitað ráða til þess
ekki fram á radarskermi. Hinir
sléttu, máðu fletir þeirra endur-
varpa radargeislunum svo til alls
ekki.
Radarinn blindast
En það eru einmitt þessir haf-
ísjakar, Growlers, sem geta orðið
Grænlandsförunum sérstaklega
hættulegir. Hér er oft um að
ræða hafísjaka, sem fyrir
skömmu hafa haft á sér enda-
skipti, þannig að sá hluti þeirra,
sem áður var í sjó og er orðinn
slípaður og ójöfnulaus, er nú
ofansjávar, en hinn hluti þeirra,
með hvössum brúnum og bryggj-
um, teygir sig oft langt til allra
hliða neðansjávar.
„Björgunareyja" við skipshlið.
að útiloka hin villandi áhrif haf-
rótsins. Til þessa hafa þeir
eygt leið, sem þó er engan veg-
inn örugg, en útheimtir lagni og
mikla reynslu af þeim, er rad-
arnum stjórnar. Þegar aðferð
þessi er notuð verður radarstjórn
andinn að „deyfa“ hina elektró-
nisku mynd af næsta umhverfi
skipsins (hið þýzka tækniorð
yfir þetta er: Nahechodámpfung),
þ.e. stjórnandinn verður, með
mjög nákvæmri stillingu radars-
ins, að reyna að eyða eða fjar-
lægja ljósdíla þá, sem stafa frá
öldunum. Á radarskerminum er
þá mjög auðvelt að koma auga á
svonefnd góð radarmið, t.d. skip,
sem státt er í nágrenninu. Endur
kastsmynd slæms radarmiðs
hverfur hins vegar þegar þessari
aðferð er beitt, og því miður
eru hafísjakar mjög oft slæm
radarmið.
Hinir kanadísku vísindamenn,
sem í leiðangri sínum um hafið
við Grænland, leituðust við að
finna hvaða skilyrði réðu mestu
um það, hvort auðvelt eða erfitt
væri að koma auga á hafísjaka
í radar, komust að þeirri niður-
stöðu, að það sé fyrst og fremst
lögun hinna fljótandi íseyja, er
mest áhrif hafi á radarmiðunina.
Köntóttir og hrjúfir ísjakar end
urkasta vel radaröldunum og
koma auðveldlega fram á radar-
skerminum. Hinir ávölu jakar,
sem oftast hafa lengi verið á reki,
— hinir svonefndu „Growlers"
— koma hins vegar varla eða
Við radarmiðun hafísjaka veld
ur einnig erfiðleikum fyrir-
brigði eitt, sem virðist vera al-
gengt á norðurhöfum. Radar-
fræðingar hafa veitt því athygli,
að risavaxnir halísjakar, sem
þeir gátu séð með berum aug-
um, hurfu skyndilega af radar-
skerminum. Og ástæðan er þessi:
Sérstök veðurfræðileg skilyrði
yfir ísjakabreiðunum valda nokk-
urs konar loftrænni (atmosfer-
iskri) radíó-truflun, sem blátt á-
fram blindar radartækið.
. . . Vegna hinna óhagstæðu
veðurskilyrða þegar „Hans Hed-
toft“ rakst á hafísjakann, gátu
radartæki skipsins augsýnilega
ekki hindrað þennan árekstur.
En þrátt fyrir þetta hefði ef til
vill verið unnt að bjarga þeim,
er komust í björgunarbáta, ef
þeir hefðu getað gert vart við
sig með nothæfum senditækjum.
Ekkert bendir til þess, að áhöfn
og farþegum hafi ekki tekizt að
komast í björgunarbátana. Eftir
að hafísjakinn hafði flett í sund-
ur byrðing skipsins, rétt eins og
dósahnífur pjáturþynnu, var
„Hans Hedtoft" enn ofansjávar
rúmlega fjórar stundir.
Samkvæmt fyrirmælum samn-
ingsins um öryggi skipa frá 1948,
ber sérhverju skipi að hafa með
sér „færanlegt senditæki fyrir
björgunarbáta". Það á að vera
auðvelt að „bera það“ bg það „á
að geta flotið á vatni“. Með þessu
tæki á að vera hægt að senda
bæði á hinni alþjóðlegu öldu-
lengd um háska á sjó (Seenot-
frequenz), 500 Kiloherz, og einn-
ig á hinni langdrægari stutt-
bylgju, 8364 Kiloherz.
Senditæki koma lítt að gagni
Við sjóprófin, sem haldin voru
er skólaskipið „Pamir“ fórst,
varð ljóst, að slík neyðarsendi-
tæki hafa aðeins takmarkað nota
gildi. Skipbrotsmennirnir af
„Parnir" gátu ekki gert vart við
sig með senditækjum sínum,
vegna þess, að notkun þeirra
krefst handlagni, sem vart má
vænta af örmagna skipbrots-
manni. Förster loftskeytakenn-
ari og Paasch, sem starfar við
sjómannaskólann í Bremen segja
um þetta: „Að vísu uppfyllir
tækið fyrirmæli öryggissamn-
ingsins, en að öðru leyti er það
eins óhæft og frekast má verða“.
Skipbrotsmenn þeir, sem vilja
nota tækið, lesi fyrst leiðarvísi,
sem á það er límdur. Þar segir,
að með bor, sem við það er fest-
ur, eigi að bora gat á þóftu
björgunarbátsins og festa síðan
tækið við þóftuna með væng-
skrúfu. Um þetta segir Förster
loftskeytakennari: „örmagna og
hálfkalinn skipbrotsmaður ætti
að reyna að framkvæma þetta í
ólgandi hafróti".
Auk þess á svo skipbrotsmað-
urinn að varpa út fyrir borð-
stokkinn blýsökku, sem á að gefa
tækinu „jarðsamband". Síðan á
hann að koma loftneti „nægi-
lega hátt upp“ með flugdreka
eða loftbelg. Þegar svo þetta allt
hefur tekist, þrátt fyrir fárviðri
og hafrót, þá fyrst getur hann
stillt senditækið og framleitt þá
orku, sem nauðsynleg er til send-
ingar og það á hann að gera með
því að snúa handsveif rafals,
sem í tækinu er. Um þetta allt
farast þeim Förster og Paasch
orð á þessa leið: „Það er ekki
hægt annað en að aumkva þá
skipbrotsmenn, sem ekki tókst
að bjarga loftskeytamanninum
með sér ufn borð í björgunarbát-
Þurfa aff vera auðveldari
í notkun
Það er krafa sérfræðinga um
loftskeytamál, að skip verði
framvegis búin nýtízku tækjum,
sem auðvelt sé að koma í gang og
senda frá þeim neyðarkall. „All-
ir sjómenn krefjast þessa“ (För-
ster). Á næstu ráðstefnu um ör-
yggi skipa á auk þessa að bera
fram enn mikilvægari kröfu,
nefnilega þá, að skip, er sigla
um úthöfin, séu búin björgun-
artækjum, er geri skipbrotsmönn
um kleift, að lifa jafnvel hin
verstu hrakviðri af.
Hinir venjulegu björgunarbát-
ar, sem þó eru gerðir í samræmi
við fyrirmælin frá 1941, hafa í
mörgum sjóslysum reynzt ófull-
nægjandi. Sýndi þetta sig t.d.
þegar „Pamir“ fórst. í „Pamir“-
rannsókninni komst sjórétturinn
í Líibeck að þessari niðurstöðu:
„Enginn hinna sex trébjörgun-
arbáta (einn hafði áður skolazt
útbyrðis) komst alveg óskemmd-
ur á flot“. Á slysstaðnum flutu
aðeins reköld og leifar af björg-
unarbátum.
Sjórétturinn í Lubeck veitti
þessa áminningu í dómsniður-
stöðu sinni í „Pamir“-málinu:
„Fylgjast verður af mikilli at-
hygli með þróun og hagnýtingu
„slöngubáta" og „björgunareyja“
o. s. frv. Vitað er, að slíkir ný-
tízku „slöngubátar" hafa reynzt
ágætlega í öðrum sjóslysum, jafn
vel í versta hafróti . . . Mestar
líkur eru á, að slíkir björgun-
arbátar komist óskemmdir á
flot“.
f brezka flotanum hafði þessi
sama skoðun orðið ofan á, þeg-
ar fyrir lok síðari heimsstyrj-
aldarinnar. Sjóferðatímaritið
„Hansa“ sagði um þetta: „í
styrjöldinni björguðu „slöngUi-
bátar“ lífi þúsunda flugmanna,
jafnvel við skilyrði, sem enginn
venjulegur björgunarbátur hefði
þolað“.
„Björgunareyjar"
. . . „Björgunareyjar" þær
(Eliot-eyjar), sem brezki flotinn
tók í notkun eftir að farið höfðu
fram tilraunir með þær í ishöf-
unum og hitabeltinu, eru nú hluti
af fyrirskipuðum (standard) bún
aði brezkra herskipa. „Eyjarnav"
eru gerðar af tveimur gúmslöng-
um, (er blása sig sjálfkrafa
upp) og hafa þak yfir sér.
Stærstu „björgunareyjarnar"
rúma allt að 30 manns og þakið
skýlir þeim fyrir hafróti, stormi
og kulda.
Talið er nálega öruggt, að þess
ar „björgunareyjar“ geti ekki
sokkið. Til útbúnaðar þeirra
telst: fallhlífarraketta, handblys,
tæki til að gefa með neyðar-
merki, pokar með litarefni (til
að lita sjóinn svo að leitarflug-
vélum verði auðveldara um að
finna ,,eyjuna“). Ennfremur
Framhald á bls. 16.
Björgunarbátur settur á flot.