Morgunblaðið - 13.03.1959, Qupperneq 11

Föstudagur 13. marz 1959
WIOR'IIJISBLAÐIÐ
il
Nú bauö Framsókn Sjálfstœðismönnum
meó I þjóðstjórn
málið sérstaklega. En um nauð-
syn þess, að stöðva verðbólguna,
nægir að minna á ummæli sér-
fræðinga ríkisstjórnarinnar, er ég
áðan gat um. Mun það samhuga
álit dómbærra manna, að án
íórna yrði það ekki gert, sem
og hitt, að krafa okkar um 5—6%
grunnkaupslækkun var hin
minnsta, sem að gagni gat komið.
Og þó því aðeins, að samtímis
yrðu gerðar aðrar nauðsynlegar
ráðstafanir, til að forðast verð-
bólgu. Meiri efi er á, hvort þetta
nægir. Og að sjálfsögðu er hér
aðeins um fyrsta sporið að
ræða.
Sé ég mér ekki fært að fara
frekar út í þá sálma í þessari
ræðu. Enda málið þrautrætt á
Alþingi og í blöðum nú nýverið
í sambandi við þar að lútandi
lagasetningu. En kjarni málsins
er sá, að strax og Sjálfstæðis-
flokkurinn fékk tilskilin gögn í
hendur, lét hann sérfræðinga
sína kynna sér þau eftir því sem
takmarkaður frestur til stjórnar-
myndunar leyfði, en bar síðan
hiklaust fram ákveðnar og ein-
arðar tillögur sínar og kröfur.
Sem kunnugt er tókst ekki að
ná einingu um þessi skilyrði. Til-
kynnti ég þá forseta íslands hinn
17. des. sl., að tilraun mín til
stjórnarmyndunar hefði ekki
lánazt.
Að halda í klíkuvaldið
Höfuð ástæðan til þess að
Sjálfstæðisflokknum tókst ekki
stjórnarmyndunin, var sú, að við
kröfðumst þess, að kosningar
færu fram á þessu vori. Frá þeirri
kröfu töldum við ekki fært að
vikja vegna þess að einbeittra
úrræða er brýn þörf en Alþingi
oftast aðgerðarlítið síðasta ár
kjörtímabilsins. Auk þess töld-
um við rétt, að láta kjósa meðan
hin rétta mynd af vanefnda-
stjórninni blasti við augum
þjóðarinnar. Framsóknarflokk-
urinn og kommúnistar lögðu hins
végar megináherzlu á að fresta
kosningum þar til 1960, í von
um að gleymskan mundi milda
refsidóm þjóðarinnar yfir þeim.
Auk þess var Framsóknarflokk-
urinn alls ekki viðmælanlegur
um kjördæmamálið, og kommún-
istar þungir fyrir um stöðvun
verðbólgunnar, a. m. k. ef kjósa
ætti í vor. Sennilegt var, að okk-
ur hefði auðnazt að ná sam-
komulagi við Aiþýðuflokkinn, en
það töldum við of veikt, þar eð
þessir flokkar hafa ekki meiri-
hluta í efri deild og ráða því ekki
lagasetningunni einir.
Stjórn Emils Jónssonar
— skilorðsbundið
hlutleysi Sj.fl.
Fól nú forseti íslands formanní
Alþýðuflokksins að gera tilraun
til myndunar þingræðisstjórnar.
Buðum við honum þá að verja
hann vantrausti, gegn því að
hann féllist á tillögur okkar um
stöðvun verðbólgunnar og héti
því, að flokkur hans flytti með
Sjálfstæðisflokknum frumvarp
um kjördæmabreytingu á þeim
grundvelli, sem báðir flokkarnir
þá höfðu aðhyllzt. Ennfremur
skildum við það til, að þing yrði
rofið og kosningar látnar fram
fara í vor, hvernig svo sem stjórn
arskrárbreytingunni reiddi af.
Varð þetta að ráði og myndaði
Emil Jónsson stjórn sína hinn
23. desember síðastliðinn.
Tóku kommúnistar henni illa,
en Framsóknarflokkurinn þó
verr. Er engu líkara en Framsókn
armenn hafi litið á Alþýðuflokk-
inn sem séreign sína, eins konar
ambátt, sem segja mætti fyrir
verkum eftir vild. Hreyttu þeir í
þingmenn Alþýðuflokksins því,
að þeir væru ekki kosnir á þing
til að taka þar sjálfstæðar ákvarð
anir o.s.frv. Hafa Framsóknar-
menn ekki sparað Alþýðuflokkn-
um kaldyrðin í ræðum og riti síð
ustu vikurnar.
Húm yfir hvarmi
höfðingjanna
Hvað gerðist að tjaldbaki hinn
22. des. s.l., er þeir Hermann
Jónasson og Eysteinn Jónsson
gengu á fund Emils Jónssonar,
veit ég ekki með vissu. En víst er
um það, að það var „húm yfir
hvarmi“ Framsóknarhöfðingj-
anna, þegar þeim viðræðum lauk.
Er nú upplýst, að þegar Fram-
sóknarflokkurinn horfðist í augu
við valdamissinn, varð hann
skelfingu lostinn og freistaði því
til hins ítrasta að fá að vera með
i leiknum, hagsmunum sínum til
verndar. Munu þeir Hermann og
Eysteinn frá öndverðu hafa talið
sig hafa allt í hendi sér, dyggi-
lega studdir af þeim Valdimars-
sonum og sízt átt sér ills von frá
Alþýðuflokknum. Þetta fór á
aðra leið. Emil Jónsson sýndi
þeim í tvo heimana. Þau sár
verða kannske seingróin.
★
í þessu ölduróti fórst Hræðslu.
bandalagið, sem stofnað var til
höfuðs Sjálfstæðisflokknum og í
því skyni að svipta hann öllu
áhrifavaldi. Var það bættur
skaði. Hræðslubandalagið fædd-
ist í synd, þjóðinni til bölvunar.
Það létzt í heift, þjóðinni til fram
dráttar.
Kjarkinn brast
Svo menn skilji betur vesöld
Framsóknarkappanna, þegar
áhrifaleysið blasti við þeim,
minni ég aðeins á kröfu þeirra
um þjóðstjórn.
Allir kannast við yfirlýsingu,
er Hermann Jónasson gaf fyrir
síðustu kosningar um það, að að
hans mati ylti velferð þjóðarinn-
ar á því, að Sjálfstæðisflokkurinn
yrði gerður með öllu áhrifa- og
valdalaus. í því skyni fórnaði
hann sjálfum sér og settist í sæti
forsætisráðherra. Þegar húma tók
í höll hans, þar sem hann sat,
sviptur trausti þjóðar sinnar,
vegna sviknu loforðanna og fann
sigð pólitíska dauðans nálgast,
vænti hann sér þó fram til
hinstu stundar miskunnar vegna
þess, að eitt loforðið taldi hann
hann sig þó hafa efnt. í hjarta
kjördæmis sins hældi hann sér í
sumar sem leið frammi fyrir
Hólmvíkingum fyrir að hafa
svipt Sjálfstæðisflokkinn öllu
áhrifavaldi í þjóðmálunum.
Nú, þegar sigðin hafði náð til
hans, bað þessi maður um þjóð-
stjórn. Hvað fólst í þeirri ósk?
Ekkert annað en það að svíkja
síðasta loforðið. Ekkert annað
en það að fá nú að sækja Sjálf-
stæðisflokkinn „út í yztu myrk
ur valda- og áhrifaleysis", eins
og hann hafði orðað það, þangað,
sem Hermann Jónasson taldi sig
hafa hrakið hann, og grátbæna
hann nú um að tylla sér í ráð
herrastól. Svona var þá fyrir
köppunum komið. En rétt er, að
menn veiti því athygli, að Her-
rpann Jónasson lét ekkert á þessu
snjallræði bera fyrr en Emil
Jónsson var að skella á hann
hurðinni.
Sannleikurinn er sá, að þegar
á hólminn kom, vildu Framsókn-
armenn allt til vinna, að fá að
vera með í leiknum. Fýrir þeim
vakti það eitt, að freista þess enn
um skeið að vernda klíkuvald
sitt með því að halda dauðahaldi
í rangláta kjördæmaskipun, sem
er undirrót margs hins versta í
þjóðlífi íslendinga.
Jafnframt sóttust svo Fram-
sóknarmenn af skiljanlegum
ástæðum eftir því að fá frest á
dómi kjósendanna og gera okkur
Sjálfstæðismenn i léiðinni að
meira eða minna leyti samseka
í hugum kjósendanna, áður en til
kosninga kæmi.
Allar þessar staðreyndir eru
okkur þingmönnum Sjálfstæðis-
flokksins vel kunnar, þótt óvíst
sé, að flokksmenn almennt hafi
gert sér fulla grein fyrir þeim.
Geta menn nú athugað þessa at-
hyglisverðu mynd. Hún sýnir
ástand og horfur í Framsóknar-
flokknum og er fróðleg og ekki
óskemmtileg.
Hvers vegna við verjum
þá vantrausti
Hverf ég aftur að stjórnarmynd
un Emils Jónssonar. Að við völd
um þann kostinn að styðja Al-
þýðuflokkinn, stafar af því, að
eins og þá var komið, var það
líklegasta úrræðið til þess að
fullnægt yrði þeim kröfum, sem
við settum fyrir stjórnarmyndun
okkar. Okkur var þessi leið geð-
þekkari, heldur en sú, að mynda
sjálfir stjórn, sem Alþýðuflokk-
urinn verði vantrausti. í svo
veikri aðstöðu treystir hver sjálf
um sér bezt. Við kusum þess
vegna fremur að veita en þiggja
stuðning. Meðal annars þess
vegna óskuðum við aldrei eftir
því við Alþýðuflokkinn, að hann
verði okkur vantrausti og því
ekki um það vitað, hvort hann
hefði fallizt á það.
Afsal 10 vísitölustiga
Emil Jónsson, forsætisráð-
herra, gekk röggsamlega að
verki, studdur fast og drengilega
af Sjálfstæðisflokknum. Yfirvof-
andi stöðvun flotans var afstýrt
og samþykkt á Alþingi sú tilraun
til að stöðva verðbólguna, að
menn skuli sviptir 10 vísitölu-
stiga kauphækkun. Er það að
efni til sama og við Sjálfstæðis-
menn höfðum lagt til og ætti, að
dómi sérfræðinga, að nægja sem
fyrsta sporið til viðreisnar, verði
áfram rétt stefnt og komi ekkert
óvænt til hindrunar.
Hefir Framsóknarflokkurinn
reynt að sverta þessar ráðstaf
anir, þótt hann brysti kjark til að
greiða atkvæði gegn þeim. Og
kommúnistar fara hamförum, til
að brjóta þær á bak aftur. Eng-
an árangur hafa þessar aðfarir
borið aðrar en þær að skaða árás-
armennina. Fólkið er orðið
þreytt á víxlverkunum kaup- og
verðlagshækkunar og síminnk-
andi krónu. Það vill nema staðar
á þeirri ógæfubraut, festa og
treysta aðstöðuna, en halda síðan
áfram á braut nýrra framfara og
velsældar.
Segið þjóðinni
sannleikann
Ég tel mér ekki rétt að skilj-
ast svo við þetta mál, að ég láti
ekki í ljósi nokkurn ugg yfir
því, að af hendi stjórnarvaldanna
hefir ekki verið lögð nægileg
áherzla á að skýra allan sannleik-
ann fyrir þjóðinni.
Margur unir hag sínum vel i
dag eingöngu vegna þess að hon-
um finnst kjör sín alls ekki hafa
versnað, nema síður sé. Ég fæ
að sönnu færri krónur, segir fólk-
ið, en stjórnin hefir líka stór-
lækkað verð á kjöti, mjólk, fiski
o.fl. Fólk aðgætir ekki, að þetta
er því miður aðeins hálf sögð
saga. Allar aðalverðlækkanirnar
stafa af því að ríkissjóður greiðir
verðið niður. Þær niðurgreiðslur
kosta um 100 millj. króna. Allt
það fé á fólkið sjálft eftir að
greiða, ýmist með nýjum skött-
um eða minnkandi framkvæmd-
um hins opinbera í þágu almenn-
ings.
Það er þetta, sem stjórnin á að
segja þjóðinni. Annað getur vel
hefnt sín.
Það á ekki að reyna að binda
fyrir augu fólksins. Þjóðin á að
fá að vita, að þess er nú krafizt
að hún færi fórnir, m.a. til þess
að forða henni frá stærri og þung
bærari förnum síðar. En sá, sem
á að fórna á kröfu á, að honum
sé sagður sannleikurinn og sann-
leikurinn allur. Það er líka eina
ráðið til að öðlast traust fólksins
og fá samþykkti þess til óvin-
sælla, en óumflýjanlegra ráð-
stafana.
★
Rétt er að geta þess, að í ljós
hefir komið, að viðskilnaður
vinstri stjórnarinnar, bæði við út-
flutningssjóð og ríkissjóð, er
verri en i öndverðu var ætlað.
Mun það skapa nýja örugleika,
en væntanlega þó ekki óyfir-
stíganlega.
Ég játa, að núverandi stjóm
er völt og vart til frambúðar, en
ég vona, að Sjálfstæðismenn fall-
íst á, að sú ákvörðun flokksráðs-
ins, að verja hana falli, að öllu
óbreyttu, þar til kjördæmamálið
er komið heilt í höfn, ef það má
lánast á þessu þingi, hafi eftir
atvikum verið skynsamleg.
★
Ég hefi nú rakið söguna frá
siðasta Landsfundi og fram á
þennan dag, í stærstu dráttum.
Veit ég vel, að mjög orkar tví-
mælis, hvað tíunda skal og hvað
undan fella í slíkri skýrslu. Hún
yrði fram úr hófi löng, ef allt,
sem miklu varðar, er með tekið.
Mestu skiptir, að aðaldrættir sjá-
I ist og séu réttir. Vona ég, að það
I hafi tekizt sæmilega.
Horft fram á vegjnn
Vil ég leyfa mér að skyggnast
nokkuð fram á veginn, enda þótt
mér sé Ijóst, að sjálfur mun
Landsfundurinn marka framtíð-
arstefnuna.
Landhelgismálið —
óftriðarbálið
Verður þá fyrst á vegi mínum
það málið, sem mér og mörgum
öðrum er efst í huga, þ.e.a.s. land
helgismálið. Skal ég nú víkja
nokkrum orðum að því. Mun ég
þó verða stuttorður, því hvort
tveggja er, að því munu gerð
gleggri skil af öðrum hér á fund-
inum, en auk þess höfum við
Bjarni Benediktsson báðir ný-
verið rætt málið allýtarlega. Er
ræða Bjarna prentuð i Morgun-
blaðinu 14. september s.l., en
mín hinn 30. sama mánaðar. Loks
ræddi ég málið nokkuð í síðustu
áramóta-hugleiðingum mínum.
Vísa ég til alls þessa og ótal ann
arra skrifa Sjálfstæðismanna um
málið. Kann ég þar litlu við að
bæta, en tel þó ekki fært í slíkri
ræðu að ganga með öllu fram hjá
þessu mikla máli, sem afkoma fs-
lendinga í bráð og lengd veltur
í jafn ríkum mæli á.
Sigurinn mikli
Að gefnu tilefni tel ég rétt að
minna á það, sem flestir þó vita,
að áður en fyrsta, stærsta og þýð-
ingarmesta sporið var stigið, með
útfærslu landhelginnar 1952,
hafði málið sætt svo ýtarlegum
undirbúningi af hálfu íslenzkra
stjórnarvalda, að slíks veit ég
engin dæmi. Féll það i skaut okk-
ar BjarnaBenediktssonar, stöðu
okkar samkvæmt, að hafa forust-
una á hendi. Hélt Bjarni svo vel
og fast á málinu, að sérstaka at-
hygli vakti utan lands, sem inn
an. í minn hlut féll að tilkynna
Bretum fyrirfram um fyrirætlan-
ir okkar,'en síðan með löngum
og ítrekuðum viðræðum við
ýmsa brezka valdamenn, svo sem
bæði utanríkisráðherrann, Ant-
hony Eden, og fiskimálaráðherr-
ann o.fl., að sannfæra Breta um
siðferðilegan rétt fslendinga. ís-
lendingar ættu aðeins um að
velja landauðn eða stærri land-
helgi o.s.frv. Málflutningur okk
ar Bjarna Benediktssonar sann-
færði Breta og leiddi til þess, að
enda þótt stjóm Bretlands viður-
kenndi ekki formlega rétt okkar
íslendinga, hafðist hún ekki að
gegn okkur.
Þessi sigur, þegar i fyrsta sinn
var brotin helgi hinnar brezku
Biblíu um óskeikulleik þriggja
mílna landhelginnar, landhelgis-
línan færð í fjórar mílur og fló-
um og fjörðum lokað og friðunar-
svæði íslendinga nær tvöfaldað,
var svo mikill, að eftir það hefði
átt að vera auðvelt að sigla
áfram hraðbyri í kjölfarið.
Það hefir þó því miður ekki
tekizt, svo sem raun ber vitni
um. Hafði okkur þó bætzt mikill
liðskostur á Genfarráðstefnunni,
sem gekk af þriggja mílna land-
helgimú dauðri, viðurkenndi
rétt til útfærslu á grunnlínum
og renndi sterkum stoðum undir
12 mílna friðunarlínuna og raun-
ar meira, þar sem sérstakar að-
stæður væru fyrir hendi, eins og
hér á íslandi.
Slysalega til tekizt
Ég get ekki leynt óánægju
minni út af aðgerðum fyrrver-
andi stjórnar í þessu máli. Læt
ég um það verkin tala. Grunn-
linurnar óbreyttar, landgrunns-
krafan í þagnargildi og samt sem
áður fullur fjandskapur milli
okkar og Breta og hreint hern-
aðarástand ríkjandi úti fyrir
ströndum íslands, en flestar aðr-
ar vestrænar þjóðir formlega
mótmælt gerðum okkar.
Hefir í engu verið fylgt ráðum
okkar Sjálfstæðismanna, hvorki
um útfærslu grunnlínanna, svo
sem við þó kröfðumst hinn 21.
maí síðastliðinn, áður en stjórnin
gerði innbyrðis sættina um málið,
né heldur um ráðstafanir til að
hindra ofbeldisaðgerðir Breta og
síðan að kæra ofbeldi þeirra fyrir
NATO. Verð ég að viðurltenna,
að oft hverflar að mér, að ef
utanríkisváðherrann væri fjand-
samlegur vestrænu samstarfi,
sem allir vita, að hann er ekki,
þá þyrfti hann hreint ekki
að blygðast sín fyrir tafl-
stöðuna. En hér hafa þeir
ráðið, sem að sönnu vildu
lej^sa landhelgismálið, en sem
líka vildu kveikja ófriðar-
bálið. Því fór sem fór. Það mega
allir íslendingar harma.
Sækjum fram
Er nú að sýna einbeitni og festu
og freista þess að rétta bardagann.
Um undanhald þarf ekki að ræða.
Gegn því standa allir fslending-
ar í órofa fylkingu, þótt okkur
greini á um með hvaða vopnum
sigur okkar var auðunnastur. Og
að því er okkur Sjálfstæðismenn
snertir, er rétt að það liggi ljóst
fyrir, að við heimtum meira en
ekki minna en fyrrvnerandi ríkis-
stjórn skammtaði íslendingum.
Við viljum, að umheimurinn
fái að vita að:
1. Á íslandi getur engin ri®s-
stjórn setið að völdum,
nema hún hagnýti til hins
ítrasta rétt íslendinga :til
friðunar á fiskimiðunum.
2. Á íslandi getur engin ,þjóð
búið, nema því aðeins að
friðunartilraunirnar takist.
Réttlœtismálið mikla
Kem ég þá að réttlætismálinu I Enda þótt kjördæmamálinu
mikla, sem væntanlega mun verði gerð ýtarleg skil af öðrum
valda straumhvörfu*'- < þjóðlíf- ! á þessum fundi, tel ég rétt að
inu. I Framh. á bls. 13.