Morgunblaðið - 17.04.1959, Qupperneq 11

Föstudagur 17. apríl 195°
MORCVTSBLAÐIÐ
11
Atvinnuöryggi og næg vinna
er alþjóðarnauðsyn
MÁLFUND AFÉLAGIÐ ÓSinn
hélt fjölmennan félagsfund í
Sjálfstæðishúsinu þriðjudaginn 7.
þ. m. Á fundinum flutti Gunnar
Thoroddsen, borgarstjóri, ræðu
þar sem hann ræddi ýmis brýn-
ustu hagsmuna- og nauðsynjamál
verkalýðsstéttarinnar. Var gerð-
ur mjög góður rómur að ræðu
borgarstjóra. — Þá hófust frjálsar
umræður og tóku eftirtaldir menn
til máls: Guðjón Hansson, Egill
Hjörvar, Guðmundur Nikulásson,
Guðni Árnason, Halldór Briem,
Ólafur Vigfússon og Jóhann Sig-
urðsson. Fundurinn var hinn
ánægjulegasti og kom glöggt fram
í ræðum manna vaxandi áhugi og
baráttuhugur fyrir málefnum fé-
lagsins og launþcga almennt.
Hér fer á eftir útdráttur úr
ræðu borgarstjóra:
SKÖMMU fyrir bæjarstjórnar-
kosningar síðustu var ég hér á
fundi seinast. Á því rúma ári,
sem síðan er liðið, hafa orðið
mikil tíðindi og merkileg á stjórn
málasviðinu.
Fyrst má þar nefna hinn stór-
kostlega sigur, er Sjálfstæðis-
menn unnu í kosningunum, er
fram fóru í janúar 1958, þar sem
flokkurinn fékk samtals rúman
helming atkvæða, og þar með
hreinan meirihluta sums staðar,
þar sem flokkurinn hafði ekki
haft slíkt. Mesti sigurinn varð þó
í Reykjavík, þar sem við hlutum
nær 57% allra atkvæða og 10
bæjarfulltrúa af 15.
Þessi stórsigur Sjálfstæðis-
manna hefur vafalaust haft mikil
og varanleg áhrif á stjórnmála-
lífið og stjórnmálaþróunina í
landinu.
í öðru lagi vil ég nefna fall
vinstri stjórnarinnar svonefndu.
Aldrei mun á fslandi ríkisstjórn
hafa hrökklazt frá við jafnlítinn
orðstír. Að vissu leyti má segja,
að þessi óheillastjórn hafi fallið
of snemma þ. e. meira en hálfu
árfi fyrir kosningar. Sú hætta er
alltaf á, að kjósendur gleymi of
snemma. Frammistaða þessarar
stjórnar var þó slík, að ástæða
er til að ætla, að íslenzkir kjós-
endur muni og dragi af henni þá
lærdóma, sem vert er.
Ekki tel ég ástæðu hér til að
rekja ýtarlega, hvaða möguieikar
voru til stjórnarmyndunar eftir
að vinstri stjórnin féll. Ég.tel, að
eftir því, sem málin stóðu. hafi
sú lausn verið æskilegust, sem
valin var, að Alþýðuflokkurinn
myndaði sína stjórn, er Sjálf-
stæðisflokkurinn hét að verja
vantrausti. Þessi þróun er á eng-
an hátt óeðlileg. Um alllangt
skeið hefur þróazt í verkalýðs-
samtökunum samstarf lýðræðis-
sinna, þ. e. Sjálfstæðis- og Al-
þýðuflokksmanna, samstarf er
borið hefur undraverðan árangur
í því að sigrast á kommúnstum.
Þetta samstarf hefur í megin-
atriðum blessazt vel. Sú er skoð-
un mín, að Sjálfstæðismenn og
Alþýðuflokksmenn í verkalýðsfé-
lögunum eigi að halda áfram
þessu samstarfi. f bæjarstjórn
Reykjavíkur var einnig hafið
samstarf í ýmsum greinum milli
þessara flokka eftir síðustu bæj-
ar st j ór narkosningar.
Ekki hefur verið samið við Al-
þýðuflokkinn um allsherjar-
stjórnarsamstarf, heldur um tvö
mál, annars vegar kjördæma-
málið og hins vegar bráðabirgða-
lausn á dýrtíðarmálunum. Með-
an reynt er að leysa þessi tvö
mál, mun Sjálfstæðisflokkurinn
verja stjórnina falli.
Deilt um kjördæmaskipun.
Réttlát kjördæmaskipun er
hyringarsteinn lýðræðisins. Rétt-
lát kjördæmaskipun hlýtur að
byggjast á því að allir menn
hafi jafnan kosningarétt í hvaða
flokki, sem þeir eru, og hvar
sem þeir búa í landinu.
Sú kjördæmaskipun, sem við
búum nú við, felur í tvenns konar
ranglæti. *
Annars vegar er hið flokks-
lega ranglæti, þ. e. að flokkarn-
ir fái ekki þingsæti í rétttátu
hlutfalli við kjósendatölu sína.
Hitt er hið staðarlega ranglæti,
að kjósendur hafi mjög misjafn-
an kosningarétt eftir því í hvaða
kjördæmi þeir búa.
Þetta má skýra með dæmi. Við
síðustu kosningar stada á bak við
hvern Framsáknarþingmann
760 kjósendur, en á bak við hvern
Sjálfstæðisþingmann 1843 kjós-
endur. Með öðrum orðum: hver
einasti Framsknarmaður í land-
inu, hvar sem hann býr, hann
hefur meira en tvöfaldan rétt til
áhrifa á Alþingi, en hver kjós-
andi Sjálfstæðisflokksins. Al-
þýðubandalagið fær tæp 16 þús.
atkvæði seinast og 8 þingmenn.
Framsóknarflokkurinn fær tæp
13 þús. atkvæði, 3 þús. færra, en
meira en tvisvar sirmum fleiri
þingmenn, 17 þingmenn.
Þetta er hið flokkslega rang-
læti, og ég vil sérstaklega taka
það fram, að sennilegt má nú
telja, að það verði afnumið. Sá
háttur yrði þá á, að stjórnmála-
flokkarnir fengju þingsæti nokk-
urn veginn í réttu hluafalli og
samræmi við kjósendafjölda sinn.
Þetta er auðvitað ákafiega mik-
ilsvert.
Hins vegar er svo hið staðarlega
ranglæti, sem kemur fram á svo
fjölmörgum sviðuin, en bitnar
ekki sízt á Reykjavík og ná-
grenni. í ljós kemur að Norður-
Múlasýla, þar sem eru tæplega
1500 kjósendur, hefur 2 þing-
menn, en Gullbringu- og Kjós-
arsýsla með 7500 kjósendur hefur
1 þingmann.
Þótt breyting verði á þessum
málum. verður þess varla að
vænta, að full réttindi náist. T.
d. munu kjósendur utan Reykja-
víkur hafa í flestum tilfellum
tvöfaldan atkvæðisrétt á móts
við Reykvíkinga.
Frá sjónarmiði okkar Reykvík-
inga er þetta engan veginn æski-
legt, en ætla má þó, að það
skref, sem nú á að stíga, verði
í þá átt að rétta töluvert hlut
Reykvíkinga.
Það er álit manna víða, að Reyk
víkingar hafi á marga lund
miklu betri aðstöðu til áhrifa á
Alþingi, stjórn, ráð, nefnir, banka
o. s. fv. Af þeirri ástæðu sé rétt-
látt, að atkvæðin úti á landi vegi
eitthvað þyngra. Ég viðurkenni
ekki réttlæti þessa sjónarmiðs. Ég
tel, að lýðræðið krefjist þess, að
hver íslendingur hafi jafnan at-
kvæðisrétt á við annan hvar sem
hann er búsettur.
f sambandi við lausn kiördæma
málsins hafa ýmsir verið hlynnt-
ir einmenningskjördæmum, þ.e.a.
s. að skipta öllu landinu í ein-
menningskjördæmi, og m. a. þá
Reykjavík í 12—15 einmennings-
kjördæmi. Ég hef verið andvígur
þeirri leið m. a. vegna þess, að
mikil hætta er á, að flokkur, sem
er í minni hluta með þjóðinni,
gæti fengið hreinan meirihluta á
Alþingi. Það stafar m. a .af því,
að aldrei er hægt að skipta niður
í einmenningskjördæmi þannig
að jafn fjölmennt sé í þeim öllum.
Þetta verður auðvitað að mark-
ast nokkuð eftir sýslum og hér-
uðum. Ógerningur er að fara að
skipta þannig niður, að ekki að
eins sýslur, heldur jafnvel hrepp-
ar, séu bútaðir sundur til að fá
jafna fólkstölu. Jafnframt því,
sem misjafnlega er fjölmennt í
Gunnar Thoroddsen
kjördæmunum, skapast alltaf
hætta á því, að einn flokkur, eins
og Framsóknarflokkurinn undan
farna áratugi, nái aðallega undir
sig fámennustu kjördæmunum og
fái þannig miklu fleiri þingmenn
á Alþingi en kjósendatala hans
segir til um. Auk þess eru marg-
ar aðrar hættur í sambandi við
einmenningskjördæmin, sem ekki
verað raktar að sinni.
(Að þessu búnu vék ræðumað-
ur nokkuð að undirbúningi kjör-
dæmamálsins og horfum með það,
en mælti síðan:)
Efnahagsmálin.
Hitt atriðið, sem samið var um,
voru bráðabirgðaráðstafanir í
sambandi við efnahagsmálin,
fyrst og fremst um stöðvun vísi-
tölu og dýrtíðar í bili. Ekki þarf
að rekja hér hörmungarferil
vinstri stjórnai'innar í þeim efn-
um, hversu hún brást öllum sín-
um fyrirheitum um varanlega
lausn efnahagsmálanna. Með sam
starfi þessara tveggja flokka,
Alþýðuflokks og Sjálfstæðis-
flokks, tókst að, gera merkilega
aðgerð í efnahagsmálunum, það
er með stöðvun vísitölunnar og
lækkun hennar. í bessu sambandi
er rétt að geta þess, að þó að
5% lækkun á ýmsu verðlagi væri
eðlileg. var hún ekki eðlileg né
sanngjörn alls staðar sbr. grein-
argerð, er Jónas Haralz flutti um
málið. Þetta veltur á því, hvað
launagreiðslur er mikill þáttur
í verðlagi, og hvenær gildandi
verðlag var ákveðið. Ekki er eðli-
legt, að þjónusta, sem verð var
ákveðið á, þegar vísitalan var 183,
lækkaði jafnmikið eins og taxti
eða þjónusta, sem voru miðuð við
vísitöluna 202.
Hjá Reykjavíkurbæ var þetta
mál athugað mjög gaumgæfilega.
Þá kom t. d. í ljós, að rafmagns-
verðið átti ekki að lækka nema
um 3%. Sú er meginorsökin, að
í desember sl. fengu allir fastir
starfsmenn Rafmagnsveitunnar
ýmist 6 eða 9% grunnkaups-
hækkun. Slíkt þurfti rafmagns-
veitan að sjálfsögðu að fá greitt.
Samt ákvað bæjarstjórnin að
lækka rafmagnið um 6%. Þrátt
fyrir það, að strætisvagnafargjöld
ættu ekki að lækka eftir niður-
greiðslulögunum nema um 2—
3%, var samt ákveðið að lækka
þau um 5—6%.
Ef frekari lækkun hefði verið
ákveðin á þjónustu og verðlagi
bæjarfyrirtækja, hefði einungis
af því leitt greiðsluhalla. En það
er hins vegar meginsjónarmi/
okkar Sjálfstæðismanna um bæj -
arfyirtækin að reyna að láta þau
bera sig, þannig að þjónustan sé
seld við sannvirði. En ef þjón
ustan er seld r ’’r raunverulegu
vp' i. d. rafinagn eða strætis-
«agnafargjöld, leiðir það aðeins
til þess, að fyrirtækin eru rekin
með halla, sem greiðast verður
af almennum útsvörum.
Þá vildi ég nefna það, sem
skiptir meginmáli.Það er að stilla
útgjöldunum í hóf og reyna að
færa þau niður, þannig að tryggt
sé, að útsvarsstiginn á þessu ári
geti lækkað frá því, sem hann
var í fyrra. Ekki er hægt að full-
yrða, hversu mikið hann lækkar,
fyrr en búið er að vinna úr fram
tölum og niðurjöfnunarnefnd bú-
in að fá nokkurt yfirlit um fram-
taldar tekjur, en þó má telja víst,
að útsvarsstiginn muni alltaf
lækka um 5%.
Það eru því gersamlega stað-
lausir stafir, þegar ráðizt er á
bæjarstjórn Reykjavíkur fyrir
það, að hún hafi svikizt um að
lækka eins og niðurfærslulögin
gáfu tilefni til. Þvert á móti, hún
hefur í mörgum tilfellum lækk-
að miklu meira, heldur en þau
leiddu af sér.
í þessu sambandi vil ég þó geta
þess, að framlög til gatuagerðar
og holræsagerðar voru ekki lækk
uð frá i fyrra heldur hækkuð. Og
Úr ræðu Gunnars
Thoroddsens
borgarstjóra
d Öðinsfundi
það er gert af tveimur ástæðum.
Hér er í fyrsta lagi um svo mikið
atvinnumál að ræða, að við töld-
um ekki koma til mála að skera
þessi útgjöld niður. f öðru lagi
vegna þess, hve lóðaeftirspurnin
er mikil og hversu langt er frá
því enn, að hægt sé að verða við
öllum lóðarumsóknum. Þess
vegna voru framlög til gatna og
holræsa núna ákveðin 37 millj.
króna samtals í staðinn fyrir 30
millj. á síðasta ári.
Ljóst er, að sú tilraun til stöðv-
unar verðbólgu, sem gerð hefur
verið, er engin frambúðarlausn,
en að slíku verður auðvitað að
vinna og gera nauðsynlegar ráð-
stafanir, þó þær kunni að skapa
nokkra örðugleika, sérsauka og
óvinsældir í bili.
Kommúnistar kæra sig hins
vegar ekki um stöðvun eða jafn
vægi í efnahagsmálum, enda er
eðli kommúnista og starfshættir
þeirra einmitt að trufla atvinnu-
lífið, að búa þar.nig að atvinnu-
vegunum, að þeir séu sem allra
háðastir opinberum styrkjum og
vilja ríkisvaldsins, Alþingis og
stjórnar, og fyrst og fremst að
hafa óróleika í efnahagsmálUnum
og á vinnumarkaðinum. Þetta
hefur alltaf verið og er, og mun
verða allsstaðar stefna og vinnu
brögð kommúnistanna, þar sem
þeir hafa ekki náð að læsa sínum
einræðisklóm.
Þótt þau mál, sem ég hef nú
þegar rætt, skipti höfuðmáli vil
ég þó nefna nokkur mál önnur,
sem hljóta að snerta hvern mann.
Fyrst skal ég nefna húsnæði og
heimili. Það yrði langt mál að
rekja, hvað Sjálfstæðismenn á Al-
þingi, í ríiksstjórn og í bæjar-
stjórn hafa gert í þeim málum.
Ég rifja hér aðeins upp eitt, vegna
þess að það mál á einmitt upp
’.ök sín í Óðni, og það var frum-
/arpið um skattfrelsi eigin vinnu
/ið að byggja íbúðir, en það mál
láru Sjáifstæðismenn fram til
igurs. Áður hafði það vcrið
lannig, að þegar menn hofðu
agt nótt við dag, unnið baki
brotnu með skylduliði sinu. til
þess að koma upp yfir sig íbúð,
þá urðu skattarnir slíkir, að menn
urðu jafnvel að ganga frá sinum
íbúðum, þegar þeir voru farnir
að líta vonaraugum til þess að
geta flutt þangað inn með sína
fjölskyldu.
Menn gera sér kannski ekki
nægilega mikla grein fyrir því
stundum, hversu gífurlega þýð-
ingu þetta mál, skattfrelsi eigin
vinnu við íbúðir, hefur haft á
öll byggingarmál þjóðarinnar. Ef
þau lög hefðu ekki verið sam-
þykkt, þá hefði tæplega verið
hægt að reisa BústaðahverCið, eins
og það var gert, né raðhúsin. Smá
íbúðahverfið hefði ekki risið upp,
nema að litlu leyti. Og þannig
mætti lengi telja, vegna þess að
einmitt þetta gífurlega átak lands
manna í íbúðarmálum undanfar-
inn áratug hefur byggzt á þessu,
hvað menn hafa unnið mikið við
þetta sjálfir, að Reykjavíkurbær
tók upp þá nýju aðferð að steypa
upp húsin, gera þau fokheld, og
gefa mönnum þá kost á að taka
við þeim, en það var byrjunin
með Bústaðahverfið. Og ég full-
yrði, að hefðu þessi skattfrelsis-
lög ekki verið samþykkt, þá væii
hundruðum, svo að vægt sé til
orða tekið, hundruðum íbúða
færra nú í Reykjavík en er.
Bæjarstjórnin og verkamennirnir.
Fyrir alla landsmenn skipta at-
vinnumálin miklu, og það er hin
mesta nauðsyn, ekki sízt verka-
manna, að vinnan sé næg og at-
vinnuöryggi sé. Sjálfstæðismenn
í bæjarstjórn Reykjavíkur hafa
á marga lund búið betur að sín-
um verkamönnum en t. d. ríkið
hefur gert. Eitt er það, að Reykja
víkurbær hefur á undanförnum
árum gefið allmörgum verka-
mönnum og bifreiðastjórum kost
á að verða fastir starfsmenn bæj
arins, sem þýðir það, að þeir njóta
sama öryggis um atvinnu sína
eins og aðrir opinberir starfsmenn
ríkis og bæjar, m. a. um eftir-
launarétt o. s. frv. Um eða yfir
200 verkamenn og bifreiðastjórar
munu vera fastir starfsmenn hjá
Reykjavíkurbæ. Ég veit ekki til
þess, að um slíkt sé að ræða
hjá ríkinu, og maður verður þess
aldrei var á þessum 2 Vz árs valda
ferli vinstri stjórnarinnar svo
kölluðu, stjórnar hinna vinn-
andi stétta, að hún beitti sér fyr-
ir því að skapa þetta öryggi hjá
verkamönnum, sem Reykjavíkur
bær hefur gert.
Þá má og geta þess, að þó að
fastir starfsmenn hafi yfirleitt
sömu launakjör hjá ríki og bæ.
þá veitir Reykjavíkurbær launa
uppbót sem svarar einum launa-
flokki eftir 10 ára þjónustu, sem
ríkið gerir ekki. En þetta þýðir
að eftir 10 ára þjónustu þá fá
menn sem svarar 8 Vz % launa-
hækkun.
í þriðja lagi mætti svo nefna
það, að nauðsyn er á því að auka
scm allra mest öryggi á vinnu-
stöðum og allan aðbúnað. Á sl.
ári samþykkti bæjarstjr nin að
ráða sérstakan félagsmálafulltrúa
til bæjarins, sem á að hafa mörg
þýðingarmikil verkefni. Eitt er
það að fylgja’st með og gæta að
| aobúnaði á vinnustöðum og gera
tillögur um það, sem til bóta má
verða í þeim efnum. Svo er til
ætlazt, að verkamenn og aðrir
starfsmenn, sem telja að netur
mætti fara um aðbúnað á v.innu-
stöðvum, snúi sér til hans og komi
þessum málum á framfæri.
Málefni öryrkja.
f sambandi við þetta má nefna
þýðingarmikið mál. Það er mál-
efni öryrkja. Nú er talið, að hátt
á annað þúsund öryrkja séru hér
á landi. Þetta stafar ýmist af
margvíslegum sjúkdómum eða
j slysum eða óhöppum. Þessi mál
| hafa verið rædd mjög á Alþingi \
Framh. ú bls. 12 J