Morgunblaðið - 16.07.1959, Blaðsíða 8

8
MORCinvnr 4Ð1Ð
Fimmtudagur 16. júlí 1959
roðwttlrifafrift
Utg.: H.f. Arvakur Reykjavlk.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsscn.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (áhm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigui
Einar Asmundsson.
UTAN UR HEIMI
Leyndardómar svefns og drauma
Lesbók: Arni Óla, sími 3304.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristmsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og aígreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargald kr 35,00 á mánuði innaruands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
HVERJIR BERA SÖK A ÞING■
VALLAHNEYKSLINU ?
LAXVEIÐIÁR OG ÞJÓNUSTA
VIÐ ALMENNING
Margar gátur eru enn óleystar. þrátt fyrir
ýmsar merkar uppgötvanir
EINHVER helzta leiðin til þess
að rannsaka eðli svefnsins er að
athuga, hvað gerist, þegar menn
fá ekki notið hans. — Undanfar-
in þrjú ár hafa Harold L. Will-
iams, dr. Ardie Lubin og sam-
starfsmenn þeirra við rannsókna-
deild Walter Reed-hersjúkrahús-
ins í Washington rannsakað áhrif
langvarandi svefnleysis. Þeir
hafa gert athuganir sínar á um
það bil hundrað hermönnum, sem
hafa verið látnir vaka samfleytt
þrjá til fjóra daga. Við þessar
rannsóknir hefir það m. a. komið
skýrt í ljós, að heilinn þolir verst
allra mannlegra líffæra áreynslu
þá, sem langvarandi svefnleysi
hefir í för með sér. — Vísinda-
maður nokkur hefir viðhaft eft-
irfarandi orð um þetta efni: „Sé
talað í líkingum, má segja, að
maðurinn sé ekki eins og upp-
dregið leikfang sem fer æ hægar
eftir því sem slaknar á fjöðrinni.
Miklu fremur má líkja honum
við hreyfil, sem tekur að hökta
eftir langa, samfellda notkun,
gengur svo e. t. v. eðlilega aftur
um stund, en tekur svo enn á ný
að hökta, unz hann jafnvel
drepur á sér, sem kallað er.“
Áframhaldandi rannsóknir við
Walter Reed-stofnunina hafa að
nokkru gefið til kynna eðli þess
„hökts", sem vísindamaðurinn
talar um. Það koma gloppur í at-
hyglina, nokkur andartök, sem
hugurinn hverfur ósjálfrátt frá
viðfangsefni stundarinnar. —
— Gloppurnar láta sífellt meira
og meira á sér kræla eftir því sem
lengur er vakað. — Þetta var
athugað með fimm mínútna rann-
sókn á nokkrum sjálfboðaliðum,
sem vakað höfðu þrjátíu stund-
ir. Á þessum fáu mínútum hvarfl-
aði hugur þeirra að meðaltali
tvisvar frá því viðfangsefni, sem
þeim var fengið. Eftir fimmtíu
og við að strjúka hendinni upp
eftir enninu eins og til þess að
lyfta hattinum — og loks, eftir
að menn hafa vakað langtímum
saman, kannski allt upp í 90
stundir, er það orðin fastmótuð
skynvilla. Menn verða sannfærð-
ir um, að hinn ímyndaði hattur
sé raunverulegur.
Ýmiss konar skynvillur eru
yfirleitt algengasta einkenni.lang
varandi svefnleysis.
— Hermaður nokkur, sem
vakað hafði 65 klukkustundir,
leit snemma morguns í spegii
og „sá“ þá‘ að andlit sitt
og hendur voru alþaktar
kóngulóarvefjum. Honum varð
æði hverft við, sem vonlegt var,
og reyndi í hryllingi að þvo vef-
ina af sér. En þeir vildu ekki
hverfa fyrr en einn félaga hans
lézt hreinsa þá í burtu. Á eftir
-□
Seinni grein
□-
stóð hermaðurinn á því fastar en
fótunum, að kóngulóarvefirnir
hefðu raunverulega verið þarna.
★
Margir læknar og vísindamenn
frá ýmsum frægum sjúkrahúsum
og vísindastofnunum í Bandaríkj-
unum fylgdust eigi alls fyrir
löngu með vökustríði Peters
nokkurs Tripps í New York, en
hann vakti samfleytt 201 klukku-
stund — og 10 mínútum betur þó.
Enda þótt þessi „maraþonvaka“
Tripps vekti meiri athygli en
nokkur önnur, getur hann ekki
eignað sér „heimsmet í svefn-
leysi". Nokkrir aðrir, þar á með-
al fyrrnefndur dr. Kleitman, hafa
Peter Tripp við lok 200 stunda vöku sinnar. Hann þjáðist af
hvers kyns skynvillum.
SUM blöð skrifa svo um
Þingvallahneykslið sem
það væri eingöngu að
kenna heimsóknum varnarliðs-
manna. Ef svo væri mætti segja,
að málið væri einfalt Þar með er
þó ekki sagt, að það væri auð-
velt úrlausnar, samanber frammi
stöðu V-stjórnarflokkana í varn-
armálunum fyrr og síðar.
Um svik þeirra og tvöfeldni í
varnarmálunum í heild skal ekki
rætt að sinni. Einungis skal bent
á þá staðreynd, að á meðan V-
stjórnin var við lýði gerðu bæði
Framsóknarmenn og kommún-
istar sem allra minnst úr ágöllum.
á hegðun varnarliðsmanna gagn-
vart íslendingum.
Sú hógværð byggðist á því að
telja átti mönnum trú um, að þó
að ekki hefði tekizt að koma lið-
inu sjálfu á brott, hefði mikið
áunnist í að sníða af vankanta á
sambúðinni. Sannleikurinn er sá,
að fyrr og síðar hefur allt verið
með svipuðum hætti. Eftir því
sem aðstæður á Keflavíkurflug-
velli bötnuðu, höfðu mennirnir
með eðlilegum hætti minni löng-
un til að eyða frístundum sínum
annars staðar. Girðingin fræga
og allar þær tiltektir hafa hins
vegar aldrei komið að þeim not-
um, sem látin voru í veðri vaka.
Hin leiða hlið samskiptanna var
því miður ekki afmáð með þeim
hætti.
Hér er ekki spurning um þakk-
læti til Bandaríkjamanna fyrir
veru þeirra hér. Bandaríkjamenn
mundu ekki láta liðið dvelja hér,
ef þeir teldu sjálfum sér það ekki
nauðsyn, fremur en íslendingai
mundu þola dvöl þess hér einn
dag, ef við teldum varnir landsins
ekki okkur sjálfum nauðsyn.
Minnimáttarkennd má heldur
ekki ráða gerðum okkar. Heil-
brigð skynsem verður þar ein að
»kera úr.
Á meðan hér dveljast þúsundir
IVOR vakti það almenna |
gagnrýni þegar sam-
. tök hraðfrystihúseigenda
leigðu sér laxá uppi í Leirársveit
Andstæðingum einkaframtaks
var sérstök ánægja af þessari rað
stöfun, enda gerir Tíminn haaa
að umræðuefni í forystugrein í
fyrradag og segir:
„Þetta gaf til kynna, að þeir
væru farnir að líta á Sölumið-
stöðina sem einkafyrirtæki sitt
og gætu því notað hana augljós-
lega til persónulegra þarfa.“
Um pessi skrif Tímans má
segja: Öðrum fórst en ekki þér.
Ekki hefur enn sézt í Tímanum
gagnrýni á því, að SÍS eða dóttur
félög þess hafa undanfarin ár
haft til afnota fyrir forráðamenn
þessara fyrirtækja ekki aðeins
aðild að einni laxá heldur stund-
um a. m. k. tveimur með miklum
húsakosti og öðrum hlunninduin.
Forsprakkarnir hafa unað sér þar
vel við veiðar upp á kostnað fyrir
tækja almennings, sem þeir veita
forstöðu. Sögur af risnu, meiri
erlendra manna að staðaldri er
það mikilsvert, að þeir kynmst
ekki einungis hinu versta í hinu
íslenzka þjóðlífi. Við eigum að
sjá um, að þeir kynnist einnig
sumu því, sem til sóma er. Skiln-
ingur þessara manna á aldagam-
alli menningu þjóðarinnar, feg-
urð landsins og tign, er okkur
mikilsverður.
Upplýst er, að búið hafi verið
að aðvara varnarliðið vegna ó-
sæmilegrar framkomu einstakra
varnarliðsmanna á Þingvöllum.
Ur því að þeirri aðvörun var ekki
hlýtt, er eðlilegt, að liðinu sé
um sinn bönnuð koma til Þing-
valla. Héðan í frá verður að
tryggja, ..ð varnarliðsmenn heim-
sæki þennan helga stað því að-
eins, að hvorki sé þeim til skamm
ar né okkur.
En þet+a er einungis annar þátt
ur vandans, sem hér er við að
etja. Séra Jóhann Hannesson,
sem með eðlilegum hætti hefur
haft forystu um að afmá hneyksl-
ið, segir:
„Sæmd Þingvalla verður þó
ekki bjargað með því einu að
koma óreglusön.um hermönnum
héðan. Flest spjöllin hafa verið
unnin af okkar eigin mönnum;
þar á meðal innbrot á 5 stöðum;
fjöldi þjófnaða úr tjöldum;
skemmdir á skiltum, gróðri o. fl “
Þetta hátterni er okkar eigið
vandamál og skömm, sem við
megum exki með nokkru móti,
sjálfra okkar vegna, reyna að
færa yfii á aðra. Viðfangsefmð
er og ekki bundið við Þingvaiti
Hneykslið á Þingvöllum hefur
vakið athygli manna á alvarlegu
vandamáli: Veisnandi umgengni
og ósæmilegri framkomu úti í
óspjallað.: náttúrunni. Úr þessu
þarf að bæta.
Einlægni hvers um sig í um-
bótaviljanum má marka af því,
hvort hann reynir að gera sér
grein fyrir eðli sjálfs vandans
og hinum sönnu orsökum hans.
en almennt tíðkast, hafa venð
héraðsfleygar, svo að ekki sé
mikið sagt.
Olíufélagið hf. eða H. f. '3.
mun héi hafa haft forystuna.
í bók Benedikts Gröndals, „ís-
lenzkt samvinnustarf" er mikið
látið af ví, að „olíusalan á Kefla
víkurflugvelli“ hafi verið „allarð
vænleg á íslenzkan mæiikvarða.“
Síðan segir, að „Keflavíkurféð
var plægt inn í starfsemi“ Olíu-
félagsins hf., en annars staðar
játað, að „einstakir olíu- og benz
ínkaupendur hafi ekki notið bem
linis góðs“ af þeim miklu endur-
greiðslum sem þarna er sagt að
hafi verið unnt að inna af hendi.
Margt er hulið í þeirri „plæg-
ingar“ starfsemi, sem hér er vikið
að. En úr því að Tíminn hefur
nú umræður um leigu á laxveiði-
ám á alrr.ennings kostnað getur
ekki vafizt fyrir honum að gera
grein fyrir forystu SÍS og dóttur-
félaga þess í þessari sérstöku teg-
und „þjónustu við almenning"
sem á að vera aðalsmerki sam-
vinnufélaga.
stunaa samfellda vöku urðu
gloppurnar að meðaltali sex á
fimm mínútum, og er mennirnir
höfðu vakað 78 stundir, voru þær
orðnar 17 á sama tíma. Auk þess
varð sá tími, sem athyglin dreifð-
ist þannig, sífellt lengri, eða frá
um það bil einni sekúndu upp í
tvær til þrjár.
>r
Mörg önnur einkenni hafa
einnig komið í ljós við rannsókn-
ir þessar, m. a. það, að þegar eftir
eins til tveggja sólarhringa svefn-
leysi tóku sum „fórnardýranna"
að kvarta um undarlega tilfinn-
ingu í höfðinu — það væri eins
og strengdist á húðinni rétt fyrir
ofan augun, eða eitthvað legðist
þar þétt að höfðinu. Smám sam-
an verður þessi tilfinning greini-
legri. — „Það er eins og ég sé
með hatt á höfðinu," sögðu sum-
ir. Brátt verður þetta að áleitn-
um hugarburði, og menn fara við
þreytt vökuna samfleytt um 240
stundir — en það virðist vera um
það bil hámark þess, sem mögu-
legt er. Tilraunin með Tripp var
þó mjög merkileg, einkum fyrir
þá sök, að hann sýndi nær öll hin
„klassísku" einkenni svefnleysis
á ýmsum stigum, allt frá hinum
fyrstu „dauðu punktum“, eða
gloppum í athyglina, sem áður er
á minnzt, til magnaðrar skynvillu
— eitt sinn lá honum t. d. við að
tryllast vegna þess, að honum
virtust föt manns, sem kom inn
til hans, vera gerð úr þúsundum
skríðandi orma.
Á
Eitt merkilegt atriði, sem raunar
var að nokkru kunnugt áður, kom
mjög greinilega í ljós við þessa
tilraun — að þrisvar á hverjum
sólarhring, þ. e. um kl. 9—10 að
morgni, kl. 5—6 síðdegis og milli
kl. 1 og 6 að nóttu, dregur veru-
lega úr athyglisgáfu mannsins. —
Þá erum við lengur að ráða
fram úr vandamálum og við-
fangsefnum og gerum fleiri skyss
ur. — Á þessum stundum kemst
maðurinn næst því að missa vitið
eftir langar vökur.
Það er mönnum löngu kunnugt,
að vart getur hræðilegri eða á-
hrifaríkari pyndingaraðferð en
þá að varna mönnum svefns,
enda hefir það óspart verið not-
að, svo sem kunnugt er frá járn-
tjaldslöndunum, við svokallaðan
„heilaþvott", þ. e. við að fá menn
til að játa á sig afbrot, sem þeir
hafa ekki framið — og vilja ekki
játa í fyrstu. Eftir langvarandi
svefnleysi er viljinn lamaður, og
þá er hægt að fá menn til að
segja og gera næstum því hvað
sem er. — Við sofum fyrst og
fremst til þess að varðveita ráð
okkar og rænu — til þess að
flýja um stund undan fargi hins
daglega lífs.
★
Þrátt fyrir margar nýjar upp-
götvanir, er fjölmörgum spurn-
ingum en ósvarað. Til dæmis ligg
ur það ekki enn ljóst fyrir, hvers
vegna sumum nægir sex stunda
svefn á sólarhring eða minna, en
aðrir geta ekki á heilum sér tek-
ið, ef þeir sofa ekki níu til tíu
stundir á hverri nóttu. Margir
telja sálrænar ástæður liggja þar
til grundvallar, og má segja, að
eftirfarandi saga styðji þá skoð-
un:
Mark Twain var í sumarheim-
sókn hjá vini sínum. Fyrstu nótt-
ina ætlaði hann aldrei að geta
sofnað fyrir hita. Á svefnher-
berginu var aðeins einn gluggi,
sem ekki var hægt að opna. Mark
Twain bylti sér á hæl og hnakka,
kófsveittur. Loks greip hann
til örþrifaráðs. Hann þreif annan
skóinn sinn og þeytti honum í
áttina til gluggans. Það heyrðist
brothljóð, og Twain fann ferskt
loftið streyma inn í herbergið.
Innan stundar var hann stein-
sofnaður. Næsta morgun sá hann
sér til óblandinnar undrunar, að
gluggarúðan var stráheil. 'Skór-
inn hafði ekki hitt í mark, heldur
lent í bókaskáp og brotið glerið
fyrir honum.
Þessi skýring mun þó ekki ein-
hlít, og er af ýmsum talið, að
munur á svefnþörf manna, stafi
fyrst og fremst af mismunandi
byggingu taugakerfisins. — Önn-
ur óráðin gáta er það, hvers
vegna sumir glaðvakna ferskir og
endurnærðir eldsnemma á morgn
ana, en aðrir vakna seint og eru
þunglamalegir og syfjaðir fram
eftir degi — og jafnvel uppstökk-
ir. — Helzt hefir verið hallazt
að því, að mismunandi líkams-
hiti sé meginorsök þessa, enda
þótt engar sannanir liggi fyrir um
það. — Þá er það einnig að mesíu
á huldu enn sem komið er, hvað
raunverulega gerist, þegar við
vöknum af svefni. Það eitt virð-
ist víst, að einhverjar „vökustöðv
ar“ í heilastofninum fylgjast með
því, hvenær við höfum hvílzt
nægilega og taka þá til við að
vekja okkur.
★
Það er þó enn sem fyrr torveld
asta gátan, hvers vegna svefninn
kemur yfir okkur. Sú skýring,
sem tiltækust er, að heilinn verði
þreyttur og þarfnist hvíldar, vek
ur í rauninni miklu fleiri spurn-
ingar en hún svarar. — Ef við
tökum vöðvaþreytu til saman-
burðar, verður þar allt annað
uppi á teningnum. Erfið, líkam-
leg vinna leggur mikla áreynslu á
vöðvana, sem verða þreyttir, og
því fylgir, að mjólkursýra safn-
ast fyrir í blóðinu, eins konar
affallsefni, sem myndast við efna
breytingar þær í líkamanum er
framleiða orkuna.
En mjólkursýrumyndunin virð-
ist algjörlega óviðkomandi svefn-
Frh. á bls. 14.