Morgunblaðið - 23.09.1959, Síða 12

12
MORCUTS n T 4Ð1Ð
Miðvikudagur 23. sept. 1959

Uíg.r H.f. Arvakur Reykjavlk.
Franíkvæmdastjóri: Sigfús Jónsscn.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (áhra.)
Bjarni Benediktsson.
Sigurður Bjarnason frá Ví""r
Matthías Johannessen.
Lesbók: Arni Óla, sím: 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og aígreiðsla: Aðalstræti 6 Sími 22480.
Ask; iftargald kr 35,00 á mánuði innamands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
EFLING HÁSKÓLANS OG EFNA-
HAGSLEGA2
RÁTT fyrir fámennið verð
ur íslenzka þjóðin að
halda uppi flestum sömu
stofnunum og eru í hinum fjöl-
mennari löndum ,til þess að geta
talizt í hópi sjálfstæðra menn-
ingarþjóða.
Ein af þessum stofnunum, sem
hvað mestu máli skiptir er Há-
skóli íslands. Háskólinn er í okk-
ar augum stór stofnun, en á al-
þjóðlegan mælikvárða er hami
lítill og vanmáttugur. Auðvitað
getur háskóli, er hefur innan við
þúsund nemendur, ekki verið
mjög stór, en mikilvægi mennta-
stofnunar fer vissulega ekki fyrst
og fremst eftir nemendafjöldan-
um, er stundar nám við hann,
heldur frekar eftir kennsluskil-
yrðum, sem hún hefur upp á að
bjóða.
Nú benda allar líkur til, að
stúdentum við Háskóla íslands
muni fara mjög fjölgandi á
næstu ármm og áratugum, og
mun stofnunin stækka mikið
af þeim ástæðum. En Háskól-
inn þarf að eflast mun meira,
en leiða mun að fjölgun nem-
endanna og eru því mikil verk
efni fyrir hendi í þessoi efni.
Fullkomið bókasafn
Það sem mest skilur á milli
Háskóla íslands og margra er-
'lendra hádkóla er, hve hann
hefur yfir litlum bókakosti að
ráða og býður upp á litla og ófull
komna kennslu í • náttúruvísind-
um. Fullkomið bókasafn er und-
irstaða allrar meiriháttar kennslu
og sjálfstæðra athugana nem-
enda og kennara.
Af eðlilegum ástæðum má ekki
dreifa kröftunum í þessum efn-
um. Sú hugmynd hefur því kom
ið fram að sameina Landsbóka-
safnið og Háskólasafnið. Ef úr
því yrði þyrfti að stórauka bóka-
kost, þessa aðalsafns þjóðarinn-
ar. Þyrfti safnið að hafa ráðgef-
andi sérfræðinga í hinum ýmsu
vísindagreinum til að leggja á
ráðin um bókakaup, því að bæk-
ur eru vissulega ekkert sérmál
bókmenntafræðinga eða áhuga-
manna um skáldskap, heldur eru
þær tæki allra þeirra, sem fróð-
leiks leita á hvaða sviði sem er.
Aukin kennsla í raun-
vísindum
Kennslu í náttúruvísindum
þyrfti að auka verulega við Há-
skólann og er það því mikilvæg-
ara, sem slík kennsla myndi hafa
bein áhrif á framfarir þjóðarinn-
ar á efnahagssviðinu. Einnig þarf
að bæta skilyrði læknadeildar og
verkfræðideildar. Ef halda á á-
fram að byggja upp landið af stór
hug verður þjóðin að fylgjast vel
með nýjungum í tækni og al-
mennri framleiðslu og vegna sér-
stakra aðstæðna verðum við að
gera ýmsar tilraunir hér heima.
Margt af þessu verður að ske
innan Háskólans, eða í tengslum
við hann og er því efling hans
ein mikilvægasta undirstaða gró-
andi þjóðlífs.
Byggingar Háskólans
Núverandi byggingum Háskól-
FRAMFARIR
ans var komið upp af stórhug og
miklum dugnaði. En um langan
tíma var engu bætt við þær og
var Háskólanum hvað .eftir annað
synjað um fjárfestingarleyfi fyr-
ir náttúrugripasafni, sem er und-
irstaða mikilvægrar kennslu. Nú
hefur rofað til í byggingarmál-
um Háskólans. Verið er að
byggja ofan á aðra álmu íþrótta-
hússins, og verða þar rannsókn-
arstofur, sem bæta munu úr brýn
ustu þörf. Einnig er hið mikla
háskólabíó, sem lengi hefur ver-
ið rætt um, nú í smíðum.
Hagnaðurinn af kvikmyndahús
inu mun styrkja starfsemi Háskól
ans og smíði þess mun veroa mik-
ilvægt framlag hans til menning-
armála, þar sem miðað er við að
byggingin geti gegnt hlutverki
fullkomins hljómleikahúss.
Jafnframt því sem unnið er að
bættum hag verður þjóðin að
kunna að staldra' við og njóta
framfaranna. Hið glæsilega sam-
komuhús Háskólans mun stuðla
að þessu, og æðsta menntastofr,-
un þjóðarinnar þarf oft að hafa
afnot af veglegum salarkyníuim,
og þá alveg sérstaklega hir.n 17.
júní 1961. Þann dag verður Há-
skóli íslands hálfrar aldar gam-
all og er það mikil stund í sögu
þjóðarinnar, sem í aldir gaí ekki,
sökum fátæktar, kennt börnum
sínum neitt fram yfir lestur og
skrift. |
Margar aðrar byggingar eru
fyrirhugaðar á vegum Háskólans.
Hér að framan var minnzt á nátt-
úrugripasafn, sem Háskólinn
skuldbatt sig til að koma upp,
þegar happdrættisleyfið var
framlengt síðast. Brýn nauðsyn
er að koma upp sérstöku húsi
fyrir læknadeildina og mun það
mál í undirbúningi. Áætlað er,
að það rísi á lóð Landspítalans.
Þá er það bókasafnshús, er reisa
þarf í samvinnu við Landsbóka-
safnið. Hefur verið talað um að
byggja það vestan Melavegar.
Bygging hjónagarðs hefur lengi
verið mikið áhugamál og áður
en langt um líður þarf að auka
húsnæði hinna almennu stúdenta
garða.
Margvísleg verkefni
framundan
Þannig bíða óleyst verkefni,
hvert sem litið er, og mætti telja
upp margt fleira, sem gera þarf
á næstu árum og áratugum. Ef
vel ætti að vera mætti ekkert ár
líða svo, að ekki væri unnið að
einhverjum framkvæmdum, er
miðuðu að því að gera þessa
æðstu menntastofnun þjóðarinn-
ar fullkomnari.
Að vísu er framkvæmdahugur-
inn hér svo mikill, að oft skort-
ir fé til að sinna öllum þeim verk-
efnum, sem nauðsynleg eru talin.
En hvað viðkemur Háskólanum,
þá hefur hann sérstaka tekju-
lind, sem er happdræíti hans.
Ekki verður annað séð, en
að háskólinn hafi þörf fyrir
þessa tekjulind um aila fram-
tíð og þyrfti að finna ráð til
að gera hana enn drýgri en
verið hefur undanfarið, til
þess að Háskólinn geti rækt
öll sín miklu og mikilsverðu
hlutverk.
UTAN UR HEIMI
FORNFRÆÐINGA hefir
löngum greint mjög á um það,
hve gömul mannskepnan sé í
raun og veru. — Það minnir
nú enn á þetta gamla „stríð“,
að hinir þekktu fornfræðing-
ar, dr. Leakey og kona hans,
fundu nýlega hauskúpu af
manni í Tanganyika í Austur-
Afríku, sem talin er a. m. k.
600 þúsund ára gömul. —
Ósamkomulag hinna lærðu
mun engan veginn minnka
við þennan nýja og merki-
lega fund, en þing fornfræð-
inga í Leopoldville í Belgiska
Kongó hefir þegar slegið því
föstu, að hér sé um að ræða
elztu beinaleifar af manni,
sem fundizt hafi.
— —
Það sama hefir oft verið full-
Þannig leit Javamaðurinn út.
Hann gekk uppréttur — og var
hreint ekki svo heimskur . ..
uppruna tegundanna. En svissn-
eski prófessorinn Johannes Hur-
zeler gerði æði mikið strik í reikn
yrt — án nægilegs rökstuðnings.
Margt virðist vera í „lausu lofti“
á þessu sviðj — og ýmsar mis-
munandi skoðanir uppi. Það er
því harla erfitt fyrir leikmann-
inn að átta sig á, hverju og
hverjum helzt beri að trúa í þessu
efni. Og allt virðist benda til þess
að hinir vísu fornfj-æðingar haldi
Neanderthal-maðurinn — þjáð-
ist af tannpínu og gigt
enn áfram að keþpast við að vera
ósammála.
„Primatar“
• Bandaríski mannfræðingur'
inn Washburn hefir sett fram
kenningu um það, að fyrir millj-
ónum ára hafi verið til sameigin-
leg „frummynd" manns- og apa
— „primatar“ svonefndir. Þessi
dýr höfðu minna heilabú en
mannaparnir, en hæfileikar
þeirra til að grípa með „höndum"
og fótum greindi þau einkum
frá öðrum spendýrum. Og einn
góðan veðurdag teygðu „primat-
arnir“ upp arma og klifruðu upp
í trén. Washburn telur, að þá hafi
„grunnurinn" að mannlegum lík-
ama verið lagður — mittið, bol-
urinn og armarnir tekið að þró-
ast til þess forms, sem þessir lík-
amshlutar hafa fengið hjá mann
inum. — Hinar taktföstu hreyf-
ingar ,primatanna“, er þeir sveifl
uðu sér í greinum trjánna, ollu
smám saman líffærafræðilegum
breytingum á byggingu úlnliða,
olnboga, axla og brjóstkassa. —
Fyrir 10 — 15 milljónum ára
stukku þeir svo aftur niður úr
trjákrónunum og tóku að lifa
niðri á jörðinni.
12 milljón ára
• Washburn aðhyllist þannig
raunverulega kenningar TDarwins
er hann setti fram í riti sínu um
inginn árið 1956. — Þá fann hann,
300 metra í jörðu niðri (í ítalskri
kolanámu) mjög heillega beina-
grind af veru, sem óneitanlega
bar mörg mannleg einkenni. Og
1 þar sem beinagrindin fannst í 11
— 12 milljóna ára gömlu jarðlagi,
ályktaði Hurzeler, að sá hlyti
aldur „mannsins“ að vera. — Og
prófessorinn telur, að þetta gefi
til kynna, að maðurinn hafi þró-
azt samhliða öpum, en ekki frá
þeim.
„Týndi hlekkurinn“?
• Aðrir vísindamenn aðhyllast
aftur á móti „apakenninguna"
sem þá sennilegustu — og styðj-
■■■■■■■■■■■■■
um a
idu
ast m. a. við leifar af suður-afrísk
um „apamönnum“, er hafa lifað
fyrir um 15 milljónum ára — á
Tertiertímabilinu. Talið er, að ap-
arnir hafi komizt upp á að ganga
uppréttir, eða hálfréttir, við
breytingu, sem orðið hafi á bygg-
ingu mjaðmagrindar þeirra — og
að önnur dýr hafj óttazt þá,
vegna þess að þeir gátu notað
steina, rótarhnyðjur og annað
lauslegt sem kastvopn. — All-
margir vísindamenn telja þessa
„apamenn“ vera hinn ,týnda
hlekk“, það er að segja milli-
bilsform milli manns og apa.
Heilabú þeirra hefir að stærð ver
ið rúmlega einn þriðji af heila-
búi mannsins eins og það er nú,
en oft er höfð nokkur hliðsjón
af stærð heilans, er ákvarða skal
aldur gamalla hauskúpuleifa, er
finnast.
— k —
í Javamanninum svonefnda,
sem hollenzki herlæknirinn
Dubois fann árið 1891 í Trinil á
Java, var heilabúið miklu stærra
eða nimlega % af heilabúi nú-
tímamannsins. — Dubois tókst
að sanna, að -beinagrindarleifar
þær, er hann farm þarna, væru af
mannlegri veru. — Eilítið greind
ari hefir „kollega“ Javamannsins,
Pekingmaðurinn, verið — a. m. k.
var heilabú hans ofurlítið stærra.
Hauskúpa hans fannst árið 1929
í fjalli einu í grenndi Við Peking,
en bein hans glötuðust í síðustu
heimsstyrjöld, og eru nú aðeins
til afsteypur af þeim.
Forfeður Evrópubúa
• í Evrópu fundu menn Heidel-
bergmanninn svonefnda, sem er
nokkurn veginn „jafnaldri“
hinna tveggja, sem nefndir eru
að framan — og árið 1856 fundu
menn Neanderthal-manninn, þar
nálægt, sem Diisseldorf nú stend-
ur. — Talið er, að Neanderthal-
menn hafi verið frumbyggjar
Evrópu, en dáið út. Samtímingar
hans, Cro-Magnon og Auriac-
mennirnir, séu hins vegar for
feður núverandi Evrópubúa.
Þessir „frummenn“ hafa haft
sínar búksorgir og átt við sjúk-
dóma að stríða, ekki síður en við
nútímamenn. — Rannsóknir hafa
t.d. leitt í Ijós, að sérstakur bakt-
eríusjúkdómur ásótti Javamann-
irm og settist einkum að í mjöðm-
um hans. Og Neanderthal-maður-
inn hefir ekki heldur verið sér-
lega öfundsverður — hann hefir
þjáðst af tannpínu og illkynj-
aðri gigt. — Hvernig hinir vísu
menn vita þetta, gerum við okk
ur ekki grein fyrir, en þetta segja
þeir — og þeir eiga að vita, hvað
þeir syngja.
Piltdown-gabbið
• Ekki er allt gull, sem glóir
— og skynsamlegt getur verið að
trúa varlega öllu, sem sagt er um
hina ýmsu ,fornleifafundi“. Það
sannar sagan um Charles Daw-
son, sem gabbaði vísindin í heil-
an mannsaldur. — Dawson var
enskur málafærslumaður, sem
eyddi frístundum sínum við að
safna steinaldarminjum. Og einn
góðan veðurdag tilkynnti hann,
að hann hefði fundið Piltdown-
manninn, sem hann nefndi svo —
en heilabú hans væri nær því
jafnstórt og í nútímamanni. —
Vísindamenn um víða veröld
þutu' upp til handa og fóta, og
aldur mannsins var ókveðinn í
snatri — 50 þúsund ár.
Hinn kaldhæðni málfærslu-
maður, sem fór í gröfina með
leyndarmól sitt, sagði hinum vísu
mönnum, að vegavinnumenn
nokkrir hefðu grafið beinaleif-
arnar upp á Piltdown í Sussex.
Það var ekki fyrr en nýjar og
fullkomnari rannsóknaraðferðir
komu til, að sannað varð, að hér
var um fölsun að ræða. — Daw-
son hafði gefið vísindunum langt
nef með því að láta vegavinnu
mennina „finna“ ósköp venju-
lega apahauskúpu. En hann hafði
meðhöndlað hana á sérstakan
efnafræðilegan hátt m. a. til þess
að „gera hana eldri“ — og slípað
tennurnar til . . ..
— 'k —
Það er nú talið, að heili manns
ins hafi verið nokkurn veginn
fullvaxinn þegar fyrir um 50 þús-
und árum — og að hann sé sífellt
að stækka. Viðurkenndir vísinda-
menn hafa jafnvel látið í það
skína, að við verðum ofurmenni
m a n n si n s
með risavaxna „rafeindaheila“,
þegar fram líða stundir. — Það er
vonandi, að mjaðmagrind kon-
unnar þróist tilsvarandi — ann-
ars verður það ekkert sældar-
brauð að verða móðir í framtíð-
inni. . .
Piltdown-maðurinn. — Slíka
hugmynd gerðu menn sér um
útlit hans, áður en í ljós kom,
að enskur málafærslumaður
hafði gabbað vísindin — með
apahauskúpu ...