Morgunblaðið - 29.09.1959, Blaðsíða 2

2
MORrTTNfíT. AÐIÐ
ÞriðjudiSTjr 29. sept. 1959
Skáldsagan „Virkisvetur”
eftir Björn Th. Bjömsson
hlaut 75.000 kr. verðlaun
í GÆR kl. 11.15 var settur fund-
ur í Menntamálaráði íslands að
öllum meðlimum viðstöddum, og
þá lá fyrir eitt mál, verðlauná-
veiting í skáldsagnasamkeppni
ráðsins. Fyrir ráðinu lá einróma
úrskurður dómnefndar, en ráðs-
menn höfðu allir lesið verkið sem
nefndin hafði orðið ásátt um.
Samþykkti ráðið einum rómi að
veita höfundi skáldsögunhar
„Virkisvetur" 75.000 króna verð-
launin. Síðan var opnað lítið
umslag, sem hafði að geyma kort
með nafni höfundarins. Var
kortið látið ganga milli ráðs-
manna, sem biðu tíðindanna í
mikilli eftirvæntingu. Á kortinu
var nafn Björns Th. Björnsson-
ar listfræðings.
Greinargerð Menntamálaráðs
Á fundi með fréttamönnum í
gær afhenti Menntamálaráð eft-
irfarandi tilkynningu:
Hinn 12. apríl 1958, er Mennta
málaráð áslands varð 30 ára,
efndi það til verðlaunasamkeppni
um íslenzka skáldsögu, er vera
skyldi ca. 12—20 arkir að stærð.
Heitið var 75 þús. kr. verðlaun-
um fyrir skáldsögu er dómnefnd
teldi verðlaunahæfa. Frestur til
að skila handriti £ samkeppnina
var upphaflega 1 ár, en síðan
framlengdur um fjóra mánuði,
til 12. ágúst í sumar. Mennta-
málaráð áskildi sér f. h. Bóka-
útgáfu Menningarsjóðs útgáfu-
rétt á því handriti, er verðlaun
hlyti, án þess að sérstök ritlaun
kæmu til. ,
I samkeppni þessa bárust 10
handrif. Dómnefnd skipuðu eft-
irtaldir menn: Helgi Sæmunds-
son, Bjarni Benediktsson frá Hof-
teigi og Sigurður A. Magnússon.
Skyldu þeir dæma á milli hand-
rita, en Menntamálaráð áskildi
sér rétt til að úrskurða, hvort sú
skáldsaga, sem bezt væri talin,
þætti verðlaunanna makleg.
Hinn 22. þ. m. skilaði dómnefnd
áliti til Menntamálaráðs. Var það
á þessa leið:
„Við undirritaðir, sem kjörnir
voru:n til að 'esa og meta hand-
rit þau, sem bárust í verðlauna-
samkeppni Menntamálaráðs um
skáldsögur, höfum nú lokið störf-
um. Tíu handrit bárust, og það
er samróma álit okkar, að eitc
þeirra beri af. Það er skáldsagan
Virkisvetur.
Virkisvetur er söguleg skáld-
saga, gerist við norðanverðan
Breiðafjörð og á Ströndum um
og eftir miðbik 15. aldar. Aðal-
persónur eru Andrés Guðmunds
son á Reykhólum Arasonar og
Solveig Björnsdóttir hirðstjóra
Þorleifssonar, og ástir þeirra eru
uppistaða verksins.
Bygging sögunnar er heilsteypt,
laus við innskot og útúrdúra. Át-
burðalýsingar eru ljósar og tíð-
um áhrifamiklar. Ýmsar persón-
urnar, og þó einkanlega sumar
„aukapersónurnar", eru mótaðar
skýrum og föstum dráttum. Sag
an er rituð á sérstaklega auðugu
og þróttmiklu máli. Höfundur j
virðist kunna góð skil á lifnaðar-
háttum fólks á þessum tíma,
húsaskipan, klæðaburði, vinnu-
tækjum o.s.frv. Náin staðþekking
hans stuðlar að því að gera sög-
una trúverðuga, og náttúruskynj
un hans er í senn fersk óg inni-
leg. Frásögnin öll er heiðrík að
yfirbragði.
Við teljum skáldsöguna Virkis
vetur maklega þess að hljóta
verðlaun þau, sem heitið var.
Reykjavik 22. sept. 1959..
Bjarni Benediktsson,
Helgi Sæmundsson,
Sig. A. Magnússon".
Viðtal við höfundinn
Á blaðamannafundinum í gær
ávarpaði Kristján Benediktsson,
formaður Menntamálaráðs, verð-
launaþegann og rakti jafnframt
tildrög verðlaunaveitingarinnar.
Björn Th. Björnsson þakkaði fyr-
ir sig nokkrum orðum og sagði
lauslega frá ástæðum þess að
hann hóf að skrifa skáldsöguna.
1 viðtali við fréttamann Mbl.
gat hann þess, að meginásinn í
sögunni væri reipdráttur Eng-
lendinga og Dana um verzlunar-
völd á fslandi á ofanverðri 15.
öld. Inn í þessi átök eru sögu-
persónurnar dregnar, en ívafið
er svo ástarsaga þeirra Andrésar
Guðmundssonar á Reykhólum og
Solveigar Björnsdóttur á Skarði.
ívafið er hugarsmíð höfundarins
og flestar aukapersónur einnig,
en allir meginatburðir sannsögu-
legir, t. d. orustan á Reykhólum
og umsátrið um virkið þar, sem
sagan dregur nafn af. Veturinn
1482—83 er jafnan í annálum
nefndur virkisvetur og við hann
miðað í tímatali, þannig að at-
burðurinn hefur verið frægur.
Björn kvaðst hafa fjallað um
þetta efni lengi. Hann samdi tvo
þætti um það, sem birtust í bók j
hans, „Brotasilfri" 1954, en efnið
tók ekki verulega að sækja á
hann fyrr en sumarið 1956, þegar
hann dvaldist að Reykhólum sjá
svila sínum, héraðslækni þar.
Kynntist hann þá umhverfinu
mjög náið og gerði ýmsar rann-
sóknir. T. d. gróf hann áundur
fornan öskuhaug, staðsetti húsin
og gerði sér' rökstuddar hug-
myndir um byggingu og afstöðu
mannvirkja á staðnum á 15. öld.
Þá kynnti hann sér rækilega í
sambandi við listfræðilegar rann
sóknir sínar allan innra búnað
húsa og komst m. a. yfir úttekt á
innbúi Guðmundar á Reykhólura,
sem sýndi að þar var mikið bor-
izt á. Eru þar nefndir 120 rauðir
borðdiskar útlenzkir, sem sýnir
KOSNINGííSKFIF-
STOFA SJÁLF-
STÆÐISFLOKKSINS
í REYKJAVÍK
er í Morgunblaðshús-
inu, Aðalstræti 6, II/
hæð. — Skrifstofan er
opin alla daga frá kl.
10—22. —
>v ★ ★
Stuðningsfólk flokksh.a

er heðið að hafa sam-
band við skrifstofuna
og gefa henni upplýs-
ingar varðandi kosn-
ingarnar.
★ ★ ★
Athugið hvort þér séuð
á kjörskrá í síma
12757.
★ ★ ★
Gefið skrifstofunni upp-
lýsingar um fólk sem
verður fjarverandi á
kjördag, innanlands og
utan.
★ ★ ★
Símar skrifstofunnar eru
13560 og 10450.
J
s
s
i
s
s
s
s
}
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
Bjöm Th. Björnsson
að stundum var mannmargt á
þessu höfuðbóli.
Hóf að skrifa bókina 1957
Björn fór ekki að skrifa söguna
fyrr en haustið 1957 og vann að
henni við og við þá um veturinn,
en með vorinu var hann búinn
að viða að sér meginhluta efnis-
ins og það var farið að mótast.
Síðan hefur hann unnið að henni
í hjáverkum, stundum nokkra
mánuði í lotu. Hann hafði mikla
stoð í gömlum mönnum að vest-
an, sem gáfu honum upplýsingar
um áttaafstöður og áttanefning-
ar. Sjálft efnið gerist á þrem ára-
tugum í íslandssögunni, en höf-
undurinn hefur þjappað því inn
í þriggja ára tímabil.
Björn kvaðst ekki hafa þorað
að segja neinum frá fyrirtæki
sínu nema eiginkonunni, Ásgerði
Búadóttur, og var hún honum
mikil hjálparhella. Þá kvaðst
hann hafa fengið ómetanlega
hjálp í cellókonsert Antonins
Dvoraks frá 1895, en þar fann
hann hljómfallið, stemninguna og
blæbrigðin. £ verkið. Stílinn
kvaðst hann hafa úr miðaldabók-
menntum, sem hann hefði lesið
mikið síðustu árin, annálum,
biskupasögum og ýmiss konar
skjölum. Sérkennileg orðatiltæki
væru öll af Barðaströnd og Vest-
fjarðakjálkanum, og hefði hann
gætt þess sérstaklega að nota
ekki orðfæri úr öðrum byggðar-
lögum. Hann sagði, að allar lýs-
ingar á búningum og húsbúnaði
væru byggðar á góðum heim-
ildum, enda hefði hann kynnt
sér þau mál rækilega. Erfiðasti
(kaflinn í bókinni, lýsing á ferð
yfir Steinadalsheiði £ hríðarbyl,
tók hann rúmlega hálft ár, enda
kvað sú lýsing vera mögnuð.
Björn kvaðst að lokum ekki hafa
£ hyggju að helga sig skáldsagna
gerð. Listfræðin ætti hug sinn
allan.
Fontenay tyrrum sendi■
herra Dana hér láfinn
UTANRÍKISRÁÐUNEYTIÐ til-
kynnti síðdegis í gær, að látinn
sé í Kaupmannahöfn dr. Fonte-
nay, fyrrum sendiherra Dana hér
á landi. — Tilkynning ráðuneyt-
isins er á þessa leið:
„Herra Fr. le Sage de Fonte-
nay, fyrrv. sendiherra, andaðist
í nótt að heimili sínu, Hjalmar
Brantingsplads 4, Kaupmanna-
höfn.
Herra de Fontenay var sendi-
herra Dana á íslandi frá því í árs
byrjun 1924 fram á mitt ár 1946
en fluttist þá til Tyrklands, þar
sem hann tók við sendiherra-
embætti. Hann lét af störfum fyr-
ir aldurssakir fyrir nokkrum ár-
um“.
Fontenay sendiherra
Þessu til viðbótar skal þess get-
ið að hinn látni sendiherra var
kjörinn heiðursdoktor við heim-
spekideild Háskóla íslands 22.
Seíidill skerst
DUGLEGUR og áhugasamur send
ill frá Alþýðublaðinu skarst illa
á hægri hendi í gærkvöldi í húsi
Mbl. Var hann á mikilli ferð,
og ætlaði að hrinda upp vængja-
hurð með allstóru gleri í. Átti
hann að reka erindi fyrir bláð sitt
í setjarasal prentsmiðjunnar.
Drengúrinn, sem heitir Þórir
Helgason, rak hendina í gegnum
rúðuna. Við það skarst hann rétt
ofan við úlnlið. Opnaðist slagæð
í handleggnum svo að blóðið lagði
úr sárinu, og afltaugar skárust
sundur. Var drengurinn tafar-
laust fluttur með sjúkrabíl í slysa
varðstofuna og gerðu læknar að
meiðslum hans.
september 1940 „í viðurkenning-
arskyni fyrir hve vel hann hefði
unnið að auknu samstarfi
danskra og íslenzkra vísinda-
manna, svo og með tilliti til vís-
indastarfa hans sjálfs“, eins og
Mbl. sagði frá heiðursdoktors-
kjöri hans 25. sept. 1940. Hingað
kom hann síðast til lands sum-
arið 1951. Kona hans, frú Guðrún
Fontenay, fædd Eiríksdóttir, lifir
mann sinn. Þeim hjónum varð
tveggja barna auðið, Jean Fonte-
nay, búnaðarráðunautur í Borg-
arfirði, og Erik, sem er úti í Dan-
mörku hjá móður sinni. Einnig
lætur Fontenay eftir sig upp-
komna dóttur, Margarethe,
konu Friðriks Matthíassonar,
verzlunarmanns, Melabraut 2,
Seltjarnarnesi. Er hún ein þriggja
dætra hins látna af fyrra hjóna-
bandi hans, hinar búa ytra.
Sólmyrkvi
i*
; Á FÖSTUDAGINN kemur '
i verður almyrkvi á sólu. í s
| almanaki Þjóðvinafélags- j
^ ins segir svo um myrkvann: ^
S „Almyrkvi á sólu 2. okt. s
) Sést hér á landi sem deild- S
^ armyrkvi. Myrkvinn hefst |
s kl. 9,49 og er mestur kL s
i 10,35 og er þá 0,27 af þver- S
; máli sólar myrkvað Honum •
S lýkur kl. 11,22“. J
j í Rciutersskeyti frá London s
| í gær segir svo, að sól- |
S myrkvinn muni sjást víða ^
i að úr heiminum. Hann liefst s
• í dögun í Massachsetts (stað í
S artíma) og mun'ljúka yfir ^
S Indlandshafi við sóiarlag s
■ (staðartíma). 1 London mun S
S sólmyrkvinn sjást kl. 11,01 ^
S GMT. Myrkvinn mun hylja s
• um 200 mílna beiti af jörð- S
( inni meðan hann gengur •
S yfir. s
• Myndin, sem hér birtist S
( er tekin af almyrkva er •
S varð á sólu 30. júní 1954 og s
| sást vel hér á landi. Viggó S
^ E. Maack skipaverkfræðing •
S ur tók myndirnar. :
^ Þeir sem vilja fylgjast ^
i með sólmyrkvanum hér á s
s föstudaginn skulu gæta þess )
5 að rína ekki í sólina nema ;
ý að nota sótað gler til hlífð- s
S ar augunum. •
S !
Framsókn lýsir sjálfri sér
Bráðabirgðalög ríkisstj órnarinn-
ar, um að verð landbúnaðaraf-
urða skyldi ekki hækka um þau
3,18%, sem bændur áttu rétt á
í haust, hafa vakið miklar um-
ræður og umtal í blöðum og
mapna á meðal. Afstaða Sjálf-
stæðismanna til þessara laga hef-
ur verið skýr allt frá því þau
voru sett. Þeir lýstu sig andviga
þessari lagasetningu, en bentu
hins ve^ar á leið, sem tryggði
það tvennt, að bændur fengju
réttmæta hækkun afurða sinrsa,
en jafnframt yrði tryggt, með
niðurgreiðslum, að sú hækkun
leiddi ekki af sér hækkaða vísi-
tölu og þar með nýja verðhækk-
unarskrúfu.
Þegar ríkisstjómin gaf út lög-
in lýsti Sjálfstæðisflokkurinn oví
yfir, að hann myndi á næstá
þingi beita sér fyrir þvi, að bænd
um yrði tryggðar l ætur fyrir það
tjón, sem þessi lagasetning bakar
þeim. Hins vegar töldu þeir ekki
rétt eins og á stóð, að stuðla að
því, að ríkisstjórnin segði af sér.
j Það hefði orðið til þess eins að
I skapa aukinn glundroða í íslenzk
• um stjórnmálum, sem er ærirm
■ fyrir.
. Þessi afstaða Sjálfstæðisflokks-
ins til bráðabirgðalaganna og rík
isstjórnarinnar er mjög augljós
og auðskilin hyerjum manni. Því
er mjög athyglisvert að lesa skrif
Timans um þetta mál og túlkanir
hans á stefnu Sjálfstæðismanna.
Á sunnudaginn var setur Tímmn
svohljóðandi fyrirsögn yfir þvera
forsíðu:
Sjálfstæðisflokkurinn veit ekki
sitt rjúkandi ráð“.
Greinin sjálf byrjar svo með
stóru letri á þessa leið:
Framkoma Sjálfstæðismanna í
sambandi við útgáfu bráðabirgða
laganna um landbúnaðarverðið
vekur nú furðu um allt land, og
þjóðinni er ljóst, að þar kepiur
fram flokkur, sem ekki veit sitt
rjúkandi ráð, er stefnulaus, segir
eitt í dag og annað á morgun,
snýst eins og skopparakringla og
þykist bæði styðja ríkisstjórnina
og vera á móti henni. Aldrei hef-
ur komið betur í ljós, að Sjálí-
stæðisflokknum er til engrar
málafylgju trúandi. Væri málið
ekki svo alvarlegs eðlis, sem raun
ber vitni, myndi öll þjóðin skelli-
hlægja að svo undarlegu flokks-
skrípi.“
Hér er óvenjufáránleg sam-
setning á rangfærslum, sem staE-
ar af því, að Tíminn er kominn i
sjálfheldu með þá fullyrðinga
sína, að setning bráðabirgðalag-
anna sé Sjálfstæðismönnum að
kenna. Blaðið veit ekki lengur
sitt rjúkandi ráð og eru skrif þess
um Sjálfstæðisflokkinn góð lýs-
ing á ástandinu í herbúðum Fram
sóknar um þessar mundir. í til-
vitnuninni, sem er tilfærð hér að
framan, hefur Framsókn teklzt
vel að lýsa sjálfri sér.
Nýtt kælisldp
SÍÐASTLIÐINN föstudag t,ÓK
skipafélagið Jöklar hf. við hinu
nýja kæliskipi sjnu, Langjökh,
sem smíðað er í Árósum. Er það
væntanlegt hingað eftir nokkra
daga. Langjökull er 1950 brúttó-
lestir að stærð, 87 metrar á lengd
og ristir tæpa 5 metra. Kælilestir
skipsins eru 80 þúsund rúmfet.
Skipið er knúið 2000 lesta diesel-
vél af Deutz-gerð og er gang-
hraði þess rúmar 13 sjómílur á
klukkustund. Langjökull er bú-
inn öllum helztu nýtízku siglinga
tækjum og sérlega trausbyggður
til siglinga í ís.