Morgunblaðið - 26.11.1959, Blaðsíða 13

Fimmfudagur 26. nóv. 1959
MORCVNBLAÐ1Ð
13
200 þúsund Ungverjar,
ÓSENNILEGT ER, að veraldar-
sagan muni greina frá meíri harm
sögu en þeirri, er átti sér stað
í október og nóvember fyrir þrem
ur árum, þegar milljónir Ung-
verja risu gegn sovézkri áþján,
en sáu síðan vonir sínar um sjálf-
stjórn kæfðar í fjöldablóðbaði og
upphafi nýrrar kommúnistakúg-
unar.
Nú, rúmum þremur árum síðar,
er augljóst orðið, að af öllum
þeim fjölda einstaklinga, sem
flúið hafa yfirráð kommúnista frá
stríðslokum, hefur enginn ein-
stakur flóttamannahópur haft
meiri áhrif á almenningsálitið í
heiminum en þessir tæplega 200
þúsund Ungverjar, sem flúðu
vestur yfir landamærin síðustu
mánuði ársins 1956 og snemma
árs 1957.
það fyrir, að vopnuð sovézk far-
artæki og skriðdrekar reyndu að
skerast í leikinn. Þá komu lestir
til landamærastöðvanna, fullar
af fólki, sem hugðist komast til
Vesturlanda. Starfsmenn járn-
brautanna, embættismenn ríkis-
ins, lögreglumenn og bændur
réttu allir fólkinu hjálparhönd
og slógust oft í för með því.
Fyrstu 36 klukkustundirnar
flúðu tíu þúsund Ungverjar yfir
til Austurríkis. Brátt varð þó
eftirlitið á landamærunum strang
ara, og flóttinn varð erfiður og
hættulegur, en það aftraði ekki
fólkinu, og straumurinn hélt á-
hið víðlenda mýrlendi, sem ligg-
ur að landamærunum. Þeir voru
aðeins fáeina metra frá landa-
mærunum og leituðu í örvænt-
ingu að einhverri leið til að kom-
ast yfir lokaþröskuldinn, skurð-
inn og bratta bakka hans, sem
þeir þurftu að klífa, áður en
þeir kæmust til Austurríkis . . .
Kringum miðnætti höfðu þrír
hraustir austurískir stúdentar
komið nokkrum plönkum yfir
skurðinn til Ungverjalands og
gert við hina sprengdu brú —
ekki vel, en með varúð mátti
komast yfir á þeim, og þannig
björguðu þeir tvö þúsund manns-
sem komu við
Þessi mynd er tekin fyrir þremur árum, þégar iitla ungverska
flóttastúlkan var nýkomin í skjól innan við landamæri Austur-
ríkis. Hún týndi móður sinni á flóttanum.
veraBdarsöguna
Þúsundir karla, kvenna og
Myndin sýnir sjálfboðaliða í Austurríki, þar sem þeir bíða rétt við ungversku landamærin
til að hjálpa flóttamönnum, sem sluppu yfir. í baksýn er einn af varðturnum kommúnista
á landamærunum.
barna hættu lífi sínu í þessum
fjöldaflótta eða áttu á hættu að
verða fangelsaðar, en um það bil
einn af hverjum 45 Ungverjum
lagði samt sem áður út í þessa
hættu.
Ungverjaland var frjálst í viku.
En í dögun 4. nóvember, þegar
fulltrúar landsins voru enn að
semja við Rússa um brottflutning
Rauða hersins, réðust Rússar inn
í landið með 4,600 skriðdreka og
vopnuð farartæki, fjölda léttra
árásarflugvéla og 200.000 manna
herliði.
Þennan dag hófst fyrir alvöru
straumur flóttamanna vestur á
bóginn til Austurríkis. Þann dag
kom aðallega fólk úr bæjum og
þorpum nálægt landamærunum
til Austurríkis — flest bændur og
verksmiðjufólk með fjölskyldur,
og auk þess stúdentar og lær-
lingar.
Fyrstu dagana kom fólkið í
langferðabílum, vörubílum og
dráttarvélum, sem hlaðin voru
farangri, eða það kom fótgang-
andi og bar það sem það gat
komizt með á bakinu. Aðrir not-
uðust við uxavagna, handkerrur,
reiðhjól og hjólbörur, en margir
gengu alla leið frá Búdapest til
landamæranna — rúma 240 km.
Þannig þokaðist fólkið áfram
skref fyrir skref, þögult og þung-
búið, og svipur þess lýsti harmi
og auðmýkt. Straumurinn virtist
óendanlegur.
Þegar fyrstu flóttamennirnir
börðust áfram gegnum snjó og
for, létu ungverskir landamæra-
verðir þá yfirleitt afskiptalausa,
og aðeins örfáum sinnum kom
fram jafnt og þétt vestur yfir
landamærin. Þegar skipulagður
hervörður var settur á landamær
in Ungverjalandsmegin, flúði
fólkið að næturlagi í kulda og
frosti og við lélegan aðbúnað.
Ekki linnti straumnum heldur,
þegar Rússar sprengdu upp landa
mærabrýrnar hverja af annarri.
Þá lögðu menn út á skipaskurð,
sem liggur meðfram landamær-
unum, Einserskipaskurðinn, á
bátum eða lögðu planka yfir
hann. Aðrir syntu yfir dýpstu
hylina og óðu þess á milli áfram
í djúpri forarleðju.
Hámarki náði fólksstraumurinn
í nóvember þegar allt að því
fimm þúsund manns flúðu á
nóttu. í bókinni „Brúin yfir And-
au“, sem þúsundir Ungverja fóru
yfir á flóttanum, segir höfundur-
inn, James A. Michener, m.a.
þannig frá: „Hápunktur flóttans
við Andau var miðvikudagurinn,
21. nóvember, þegar fleiri flótta-
menn komust til Austurríkis eftir
Einserskurði en nokkru sinni
fyrr. Þúsundir Ungverja leituðu
undankomu . . . Svo var það,
þegar náttmyrkrið var að fær-
ast yfir, að óvænt tók fyrir fólks-
strauminn .... Skyndilega kváðu
við daufir dynkir í fjarska! Flótta
maður, sem beðið hafði eftir
tækifæri til að komast undan,
kom á harða hlaupum niður eftir
skurðbakkanum og hrópaði:
„Þeir sprengdu brúna með dýna-
miti!“
Nóttin umvafði okkur og við
hugsuðum til allra þeirra, sem
húktu, skjálfandi af kulda og
vosbúð í smáhópum úti um allt
lífum þessa einu nótt“.
Þegar komið var fram í desem-
ber 1956, fóru sovézkir skrið-
drekar og kommúnistar á verði
við landamærin að höggva skörð
í fólksstrauminn: fyrstu vikuna
í desember flúðu að meðaltali
2532 menn á dag; aðra vikima
flúðu 1724 á dag; þriðju vikuna
1185 og fjórðu vikuna 866. Síð-
ustu þrjá dagana flúðu að meðal-
tali 714 á sólarhring. Stundum
skutu Rússarnir á menn á flótt-
anum, en fyrir kom, að þeir létu
þá afskiptalausa af einhverjum
óskiljanlegum ástæðum. Annars
hélt straumur þessa tötralega og
örvæntingafulla flóttafólks yfir
landamærin áfrám óslitið, þrátt
fyrir neyðarráðstafanir hinnar
nýju leppstjórnar Sovétríkjanna
í Búdapest, en hún setti lög, þar
sem landflótti jafngilti glæp.
Samkvæmt þessum flóttamanna-
lögum mátti dæma fólk í fangelsi,
frá sex mánuðum til fimm ára,
fyrir leynilega skipulagningu
landflótta; og aðra, sem kunnugt
var um slíkt athæfi, en láðist að
kæra það, mátti dæma í allt að
tveggja ára fangelsi.
Ungt fólk var langfjölmennast
meðal flóttamanna — 70 af hundr
aði af öllum ungverskum flótta-
mönnum voru undir 30 ára aldri.
Þetta unga fólk var stúdentar, iðn
fræðingar, kennarar, listamenn,
iðnaðarmenn og embættismenn,
faglærðir menn og námumenn.
Meðal þeirra voru heilar fjöl-
skyldur, þar á meðal fjöldi bama.
Fréttamaður, sem fylgdist vel
með þessum málum, skýrir þann-
ig frá: „Það var sennilega engin
stétt þjóðfélagsins, sem ekki átti
fulltrúa meðal þessa fólks. Hér
var hvorki um að ræða flótta fá-
tæklinga né hinnar ofsóttu yfir-
stéttar; fjöldi starfsgreinanna og
stéttanna, sem hér áttu fulltrúa,
var hinn sami og í ungverska
þjóðfélaginu sjálfu“.
Flestir flóttamanna kváðust
yfirgefa föðurland sitt, vegna
þess að líf þeirra væri í hættu
— þeir óttuðust líflát eða nauð-
ungarflutninga. En það voru líka
fleiri ástæður. Margir flúðu, af
því að þeir höfðu glatað heimili
sínu eða fjölskyldu í frelsisbylt-
ingunni eða þeir gátu ekki sætt
sig við þá hugsun að búa aftur
við kommúnistastjórn. Aðrir sáu,
að nú opnuðust dyrnar að um-
heiminum í fyrsta skipti í nærri
fimmtán ár, og þeir urðu blátt
áfram að nota tækifærið. Það var
einhvers konar órói í loftinu. —
Nágrannarnir tíndust burt hver
af öðrum og samstarfsfólkinu á
skrifstofunni fækkaði óðfluga;
kjötkaupmaðurinn tók sig upp
með fjölskyldu sína og sömuleið-
is lögregluþjónninn og læknirinn
í hverfinu — allir voru á förum.
Og allt hafði þetta fólk sína
Framh. á bls. 14.
Ungverjalands, fóru flóttamennirnir yfir með bátum eða flekum, og sumir syntu jafnvel. —
Myndin sýnir hvernig örþreytt flóttakona er dregin yfir síkið af austurriskum bónda, sem léði
bát sinn til að hjálpa flóttafólkinu.