Morgunblaðið - 01.12.1959, Side 8

8
MOItCTJJVBT. 4Ð1Ð
Þ'riðjudagur 1. desember 1959
Frá Hafnarstjórn
Jón Krabbe: Frá Hafnarstjórn
tll lýðveldis. Minningar frá
löngum embættisferli. 270
bls. Pétur Benediktsson ís-
lenzkaði. Októberbók AI-
menna bókafél., Reykjavik
1959.
BÓK Jóns Krabbe, „Frá Hafnar-
stjórn til lýðveldis“, er vafalaust
eitt hið merkilegasta minninga-
rit sem út hefur komið á íslandi
í háa herrans tíð, og ber margt
til. Jón hefur allra manna lengst
starfað í opinberri þjónustu ís-
lands, hann er vandaður maður
og eins óhlutdrægur í dómum sín-
um og verða má, hann horfir á
íslenzk málefni úr fjarlægð og
fær þannig aðra yfirsýn yfir þau
en við sem heima sitjum og sér
samhengið í öðru ljósi, og loks
er hann sérlega glöggskyggn á
menn og málefni og hefur lag á
að draga með örfáum dráttum
ljósar myndir af einstaklingum
og túlka flókin mál á einfaldan
hátt.
Jón starfaði alls 55 ár í þjón-
ustu íslands í Kaupmannahöfn og
lét af störfum í apríl 1953 á 80.
aldursári. Mun hann síðan hafa
verið sendiráðinu þar til ráðu-
neytis, þegar þörf hefur þótt. Á
þessum langa starfsferli lifði
hann fjögur gerólík tímabil í sögu
til lýð-
veldis
íslands, eins og hann bendir á
sjálfur: „aldanska stjórn til 1903,
heimastjórn til 1918, eigin ríkis-
stjórn í sambandi við Danmörku
til 1944, og síðan fulla stjórn á
málefnum landsins sem norræns
ríkis".
Það er í meira lagi fróðlegt að
kynnast stjórnarháttum, viðhorf-
um og framvindu á þessum fjór-
um skeiðum svo ólík sem þau
voru. Er næsta ótrúlegt að á em-
bættisferli eins og sama manr.s
hafi orðið svo gagngerðar breyt-
ingar sem raun ber vitni. í fyrsta
kafla segir Jón frá meðferð ís-
lenzkra mála meðan við lutum
Hafnarstjórn, og er t. d. ein frá-
sögnin með ólíkindum: „Ég minn-
ist þess frá fyrsta ári mínu að
landshöfðingi hafði sent ráðuneyt
inu til úrskurðar einhverja um-
sókn með fylgiskjölum — hvort
það var náðun eða hjónaskilnað-
ur man ég ekki. Eftir að málið
hafði hlotið venjulega afgreiðslu
með skriflegum greinargerðum
yngri mannanna til hinna æðri
fékk ég það endursent með úr-
skurði ráðuneytisstjórans: áður
en frekara verður að gert ber að
endursenda landshöfðingja málið
með tilmælum um að senda ráðu-
neytinu það aftur ásamt danskri
þýðingu í fylgiskjölum, þar eð
hún hafði ekki komið með því. —
í einfeldni minni skrifaði ég á mál
ið að ég væri fús til að þýða öll I
fylgiskjölin á dönsku til þess að
greiða fyrir umsókninni. Ó-nei,
með nýjum úrskurði staðfesti
ráðuneytisstjórinn þá ákvörðun
að endursenda málið með tilvís-
un til þess að hér væri um megin-
reglu að ræða, umsóknir með
fylgiskjölum bæri landshöfðingja
að senda ásamt þýðingu á
dönsku“ (bls. 12—13).
Síðan rekur Jón í stórum og
mjög ljósum dráttum þróunina í
samskiptum landanna. Heima-
stjórnin var að nokkru afleiðing
atburða sem gerðust í innanríkis-
málum Dana, og hún hafði mikla
þýðingu fyrir ísland eins og Jón
bendir á: „Frá þjóðréttarsjónar-
miði var breytingin 1903 langt
frá því að vera eins stórfelld og
þær sem urðu við síðari áfangana
tvo, árin 1918 og 1944, en það var
hún sem mesta þýðingu hafði
fyrir framfarir landsins í efna-
hagsmálum, menningu og stjórn-
arfari og þar með skapaði grund-
völl fyrir framförunum" (bls. 19).
Honum þykir það réttnefni þegar
fyrstu ár aldarinnar eru nefnd
„gullöld íslands".
Og svo hófst hin langa og harða
barátta fyrir aukinni hlutdeild
íslendinga í stjórn landsins. Við-
leitni þeirra raðherranna Hann-
esar Hafsteins, Björns Jónssonar,
Kristjáns Jónssonar, Sigurðar
Eggerz, Einars Arnórssonar og
Jóns Magnússonar er lýst af
glöggskyggni, og brugðið upp
svipmyndum af heimsóknum
þeirra flestra til Hafnar. Er eink-
ar fróðlegt að kynnast mati Jóns
á þessum ólíku mönnum. Af þeim
verður Sigurður Eggerz harðast
úti: „En hann var svo kvíðinn og
hræddur við að taka ákvarðanir,
að það var ákaflega þreytandi
starf að vera aðstoðarmaður
hans“ (bls. 38), „Sigurður Egg-
erz var boðinn og búinn að fara
þá leið sem ég lagði til, enda var
hann næsta feginn að komast hjá
úrskurðum um vafaatriði sem aðr
ir hefðu getað gagnrýnt“ (bls.
102).
Jón Magnússon fær hins vegar
þennan vitnisburð: „Hann hafði
að mínum dómi sanna stjórnmála
manns-hæfileika, heilbrigða dóm
greind og öruggt auga fyrir því
hvað væri framkvæmanlegt og
hvenær tími væri kominn til að
gera það. í þessu síðastnefnda
efni hafði hamingjan ekki verið
Hannesi Hafstein hliðholl, þrátt
Jón Krabbe
fyrir hinar miklu gáfur hans í
öðrum greinum og ljómandi fram
komu, og sama máli var að gegna
um Sigurð Eggerz" (bls. 44) „Ég
dáðist að hæfileikum hans (þ. e.
Jóns) í meðferð mála og að óeigin
girninni í skapferli hans. Hann
var gersneyddur hégómaskap og
að því er ég fekk bezt séð einnig
allri pólitískri metorðagirni“ (bls.
104).
Skemmtileg er frásögnin af því
hvernig Einar Arnórsson varð ráð
herra af eintómum misskilningi
(bls. 42—43), en sú glettni for-
laganna varð íslandi ekki síður
að gagni en margar aðrar tifvilj-
anir í sjálfstæðisbaráttunni.
Kaflinn um undirbúning og
samþykkt sambandslaganpa er
ýtarlegur og mjög greinargóður.
Lesandinn fær ljósa hugmynd
um þá erfiðleika sem við var að
etja, og jafnframt eru dregnar
fram þær nýju aðstæður sem
sköpuðust í fyrri heimsstyrjöld
og gerðu íslendingum róðurinn
miklu léttari.
Augljóst er að skýrslur þær og
hollráð sem Jón sendi íslenzkum
stjórnarvöldum, þegar mikið lá
við, komu íslandi að ómetanl,egu
gagni bæði fyrr og síðar, og er
mikill gróði að fylgiskjölunum
sem eru aftan við endurminn-
ingar Jóns. Það efast víst enginn
um að Sveinn Björnsson forseti
mælti af heilum hug, þegar hann
sendi Jóni kveðju á 75 ára af-
mæli hans og lét þess getið, að í
sínu langa ævistarfi hefði hann
aldrei lært eins mikið af nein-
um manni eins og Jóni Krabbe
(bls. 207).
Jón var hægri hönd Sveins
meðan hann var sendiherra í
Höfn óg gegndi jafnan störfum
hans í forföllum auk þess sern
hann var trúnaðarmaður íslands
í danska utanríkisráðuneytinu.
Hann tók við forstöðu sendiráðs-
ins í seinni heimsstyrjöld og vann
þá ómetanlegt starf fyrir fslend-
inga, bæði sem talsmaður þeirra
í sambandi við lýðveldisstofnun-
ina og sem hjálparhella þeirra
fjölmörgu fslendinga sem teppi-
ust í Danmörku fram yfir stríðs-
lok. Kom þar að miklum notum
virðing sú og trúnaðartraust sem
Jón hafði áunnið sér meðal
danskra embættismanna og
stjómmálamanna. Hann skipu-
lagði Petsamo-förina frægu 1940
og stóð í ströngu við að hjálpa
þeim íslendingum sem að ósekju
urðu fyrir barðinu á nýju dönsku
lögunum í stríðslok. Þá er elja
hans við að bera til baka mis-
sagnir og óhróður um ísland að-
dáanleg, ekki sízt þegar þess er
gætt að hann var fyrst og fremst
Dani, þó hann væri tengdur ein-
kennilega sterkum böndum við
ísland vegna móður sinnar, sem
var íslenzk. Þessi bók verður ef-
laust merkilegt framlag til auk-
ins skilnings á sambandsslitunum
þegar hún kemur út í Danmörku,
því Jón leggur sig mjög fram um
að kveða niður ýmsar villur og
bábiljur sem komið hafa fram í
dönskum ritum um samband ís-
lands og Danmerkur, einkanlega
I í 100 ára afmælisriti Ríkisdags-
ins.
Þá mun lýsing Jóns á þeim
feðgum Friðriki VIII og Kristjáni
X þykja athyglisverð en þeir
voru algerar andstæður í við-
horfum sínum til íslands. Krist-
ján X verður miklu minni maður
í augum íslendinga eftir útreiðina
sem hann fær í þessari bók, þó
margt væri annars vel um þann
góða mann. Aftur á móti vex Al-
exandrine drottning mjög af lýs-
ingu Jóns.
Svipmyndir Jóns af ýmsum ís-
lenzkum framámönnum verða
sennilega mörgum forvitnislegar,
t. d. lýsingin á hégómaskap Jóns
Sveinbjörnssonar konungsrítara,
og aðdáun hans á mönnum eins
og Sveini Björnssyni, sem hann
mat til jafns við Jón Magnússon.
Hann ber einnig mikla virðingu
fyrir mönnum eins og Hannesi
Hafstein, Jóni Þorlákssyni, Klem-
ensi Jónssyni, Tryggva Þórhalls-
syni og ýmsum yngri mönnum
sem hann kynntist síðar.
Jón skrifar mjög látlausan og
skilmerkilegan stíl eins og góðum
embættismanni sæmir, en inn í
hina þurru frásögn er fléttað
skemmtilegri kímni og kátlegum
sögum, t. d. um fákunnáttu Staun
ings 1 leikfimi þegar hann var á
leið til íslands og kunnáttu
Tryggva Þórhallssonar í bridge
þegar hann var á leið til Finn-
lands með konungi.
Þýðing Péturs Benediktssonar
er ljós og hnökralaus, en á nokkr-
um stöðum er tekið dálítið ein-
kennilega til orða: „Á ferð til ís-
lands fyrir aldamót sendi Hannes
Hafstein mér boð frá ísafirði um
að fara með sér í þingferð í sýsl-
unni“ ( bls. 24). „.... konungur
sá blaðafrétt um að íslenzkur em-
bættismaður hefði fyllt áratug á
afmælisdegi ....“ (bls. 30).
Prentvillur eru hins vegar marg-
ar í bókinni og sumar meinlegar.
Og meðal annarra orða, það er
ekki samkvæmt íslenzkri réttrit-
un að setja punkt á eftir raðtölum
konunga, páfa og þess háttar
fólks, séu þær ritaðar með róm-
verskum stöfum. Þetta er orðin
mjög hvimleið árátta bæði í blöð-
um og bókum. Bókin er annars
mjög smekkleg í ytra tilliti og
mikil prýði að myndum af helztu
mönnum sem við sögu koma.
Myndir eru alls 17 í bókinni, en
fylgiskjölin aftan við endurminn-
ingarnar eru 12 talsins, öll mjög
Nauðungaruppboð
eftir kröfu Hauks Jónssonar hdl., verða 3 hestar eins,
fimm og þrettán vetra og 40 kindur 1—5 vetra seldar
á opinberu uppboði, sem haldið verður á Dallandi
í Mosfellssveit fimmtud. 3. des. n.k. kl. 2 e.h.
Greiðsla við hamarshögg.
Sýslumaður Gullbringu- og Kjósarsýslu
CORN FLAKES
“er pakkað i loftpéttar umbúðir
þessvegna hrökk-þurt"
Taxar
Getum útvegað leyfishöfum, Chevrolet ’59. (Taxa) frá
U.S.A. Talið við okkur strax
BílamiðstÖðin Vagn
Amtmannsstíg 2C — Sími 16289 og 23757.
fróðleg.
Sigurður A. Magnússon.