Morgunblaðið - 09.08.1960, Blaðsíða 11

10
MORGVNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 9. Sgfls't 1960
Þriðjudagur 9. ágúst 1960
MORGVNRLAÐIÐ
11

TJtg.: H.f. Arvakur Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6 Sími 22480.
Áskriftargjald kr. 45.00 á mánuði innanlands.
1 lausasölu kr. 3.00 eintakið.
SÞ OG KONGÓ
k THYGLI heimsins beinist
nú að atburðum þeim,
sem eru að gerast suður í Af-
ríku, í hinu n/stofnaða Kongo
lýðveldi. Áður en lýðveldið
var stofnað í landinu, voru
menn uggandi umaðerfiðlega
mundi ganga að halda uppi
lögum og rétti. Þegar eftir að
landið fékk sjálfstæði, varð
þróunin þó ennþá uggvæn-
legri en menn hafði órað
fyrir.
Hið alvarlegasta við at-
burðina í Kongó er það, að
þeir styrkja skoðanir þeirra
manna, sem enn telja tilhlýði-
legt að undiroka vanþróaðar
þjóðir. Af þeim sökum varð-
ar lausn Kongómálsins ekki
eingöngu íbúa þess lands,
heldur og margra annarra og
almenningsálit um heim all-
an. —
Því miður verður því ekki
mótmælt, að Sameinuðu þjoð
irnar hafa á undangengnum
árum og allt frá stofnun
verið vanmáttugri en vonað
var í upphafi. — Samt
hefur ýmsu góðu verið áork-
að og þokazt í áttina. Og
hvað sem um Sameinuðu
þjóðirnar má segja, þá er svo
mikið víst, að ef þeirra nyti
ekki við núna, mundi algjörc
ógnarástand ríkja suður í
Afríku og ekki ólíklegt að
atburðirnir, sem þá mundu
gerast þar, gætu leitt til víð-
tækari átaka og jafnvel heims
styrjaldar.
Deilurnar innan hins unga
lýðveldis eru margslungnar
og vart á okkar færi hér uppi
á íslandi að gera okkur fulla
grein fyrir eðli þeirra. I
fyrsta lagi virðist meginþorri
íbúa auðugasta fylkisins vilja
kljúfa sig frá lýðveldinu og
a. m. k. boðar Tsjombe, for-
sætisráðherra Katanga, að
hann sé fús til að leggja þann
dóm undir þjóðaratkvæði. 1
öðru lagi virðist svo djúp-
stæður ágreiningur milli
Lumumba forsætisráðherra
lýðveldisins og Kasavubu for-
seta þess. Auk þess mun gæta
margháttaðra þjóðþáttasjón-
armiða.
Út af fyrir sig er auðvitað
ekkert athugavert ‘ við, að
skoðanir manna séu skiptar í
þessu ríki sem öðrum. En
gallinn er sá, að menn hafa
ekki þroska til að leysa ágrein
ingsmálin á friðsamlegan og
lýðræðislegan hátt. Eina von-
in er sú, að Sameinuðu þjóð-
unum takist að halda þannig
á þessu máli, að sjálfstæði
þjóðarinnar verði tryggt.
Því miður er ekki líklegt
að skjótlega verið hægt að
búast við miklum árangri eða
að innbornir menn geti að
fullu haft stjórn málefna rík-
isins. Er þvi sýnt að Samein-
uðu þjóðirnar hljóta að taka
stjórn málefna þess í sín-
ar hendur fyrst um sinn.
NÝLENDUSTEFNA
SEM betur fer er nýlendu-
stefnan nú að líða undir
lok, auðvitað að fráskilinni
útþenslu kommúnistarík]-
anna, sem er hin nýja ny-
lendustefna 20. aldarinnar.
Hmar gömlu nýlenduþjóðir
keppast nú við að veita ny-
lendum sínum fullt frelsi,
en misjafnlega tekst til, eins
og dæmin frá Kongó sanna.
Því verður ekki neitað, að
Belgir hafa vanrækt mjög áð
mennta innborna menn í
Kongó og virðast allt fram a
síðustu ár lítt hafa gert sér
grein fyrir þvi, að landið
hlyti bráðlega að öðlast frelsi.
Sök þeii-ra er því vissulega
mikil og ábyrgðin á atburð-
unum í ríkinu hvílir að miklu
leyti á þeirra lierðum.
Enda þótt við íslendingar
eigum nú í baráttu við
brezka hehnsveldið þá er
ástæðulaust að neita því, að
Bretar hafa mjög farið að a
annan veg í nýlendum sín-
um. Þeir hafa yfirleitt lagt
sig fram um að mennta og
þroska þjóðir þær, sem þeir
réðu yfir og síðan veitt þeim
sjálfstæði, þegar þær höfðu
öðlazt sjálfstjórnarþroska.
Hafa þeir á þann hátt mjög
bætt fyrir hina gömlu og
harðsnúnu heimsvaldastefnu
sína.
Er við íslendingar vorum
nýlenduþjóð, vorum við svo
heppnir að vera á valdi
menntaðrar og góðviljaðrar
þjóðar, sem fór að á svipaðan
hátt og Bretar síðan hafa gert
í sínum nýlendum. Yegna
framkomu Dana er þeim
var ljóst, að þeir gætu ekki til
langframa undirokað íslend-
inga, berum við nú hlýhug til
þeirra. Á sama hátt er þvi
þannig várið, að nýlendur
þær, sem Bretar hafa gefið
frelsi, virðast yfirleitt flestar
hlynntar þeim og kjósa að
vera í brezka samveldinu.
UTAN UR HEIMI
1
Pólstjarnari
GÓÐVIÐRISDAG nokkurn í
júlímánuði sl. rauf ferlíki
mikið kyrrðina, sem hvíldi
yfir Golfstraumnum út af
Canaveralhöfða í Florida.
Ferlíkið var eins og flaska
í laginu og hentist upp úr
sjónum, hékk þar þögult í
lausu lofti eitt andartak, en
siðan var eins og það vakn-
skipaði Raborn að annarri
Polaris-eldflaug skyldi skot-
ið að marki. Síðan sendi
hann Eisenhower forseta
svohljóðandi símskeyti: „Pol
aris úr djúpinu í mark.
Fullkomið."
☆
GJÖRBYLTING
Þessar tvær eldflaugar,
sem hvor um sig var 15
mínútur á leið í mark, eru
upphaf gjörbyltingar í
varnarmálum Bandaríkj-
anna. Kjarnorkukafbátarn-
ir, sem þeim er skotið frá,
geta siglt að vild neðan-
sjávar um öll heimsins höf,
þar sem erfitt er að finna
þá eða eyðileggja, ávallt
reiðubúnir til að senda eld-
flaugar búnar kjamorku-
sprengjum að marki í allt
að 2.400 km. fjarlægð. Hver
þessara kafbáta ber 16 eld-
flaugar, sem samtals hafa
svipaða eyðileggingarorku
og allar þær sprengjur, sem
notaðar voru af stríðsaðil-
um í síðustu heimsstyrjöld,
að meðtöldum kjarnorku-
sprengjunum, sem lögðu
Hiroshima og Nagasaki í
eyði.
fluglengd hennar er aðeins
um 2.400 km. (árið 1965 er
áætlað að ný Polaris-eld-
flaug, sem dregur 4.000 km.
verði fullsmíðuð). En þar
sem unnt er að skjóta henni
frá kjamorkukafbáti neðan-
sjávar, telja Bandaríkja-
menn hana þýðingarmeiri
en allar langdrægar eld-
flaugar.
sem ég fengi ráðið við, vil
ég strax fá vitneskju um
það ásamt tillögum hans til
úrlausnar...... Ef skortir
fé, munum við útvega það.
Ef hann vantar fleiri starfs-
menn, munum við senda þá.
Ef eitthvað, sem flotinn eða
ráðuneytið ekki ráða við,
tefur þessa framkvæmd,
munum við þegar leggja
það fyrir á æðstu stöðum
og ekki láta neitt tefja fyrir
tafarlausri lausn.
☆
★
Raborn (í miðjunni) um borð í George Washington.
aði til lífsins. Með ógur-
legum hávaða þeyttust eld-
tungur niður úr botni fer-
líkisins og það þaut af stað
út í geiminn.
HÆFÐI MARKIÐ
Fyrsta eldflaugin, sem
skotið hafði verið á loft frá
kafbáti neðansjávar, tók
stefnu í suð-austur. Fimm-
tán mínútum síðar hæfði
Polaris, sem nefnd er eftir
Pólstjömunni, skotmarkið,
sem var í 1930 km. fjar-
lægð.
★
TRYGGING FYRIR FRIÐI
Þessi árangur með Polaris
eldflaugar er ekki aðeins
vísindalegur og hernaðar-
legur sigur fyrir Bandarík-
in, heldur fyrst og fremst
enn ein trygging gegn þvi
að styrjöld brjótist út. Pol-
aris er að vísu ekki lang-
dræg eldflaug, því hámarks
★
Á skotstaðnum lá kjarn-
orkukafbáturinn George
Washington á 40 feta dýpi.
Um borð í honum óskuðu
William Raborn aðmíráll og
skipstjórinn James Osborn
hvor öðrum til hamingju.
Og til þess að sýna að þetta
væri ekkert einsdæmi, fyrir-
Kortið sýnir langdrægi Polaris frá kafbáti við Jótland.
„JÁRNHRINGUR"
Reiknað er með að kafbát-
urinn George Washington
og systurskip hans, Patrick
Henry, verði báðir starf-
hæfir á þessu ári. Og strax
að fyrsta tilraunaskotinu
loknu var hafin smíði fjög-
urra eldflaugakafbáta fyrir
bandaríska flotann. En árið
1965 er áætlað að þeir verði
orðnir 45 og að af þeim
verði ætíð 30 bátar á verði
í Norður-íshafinu, meðfram
ströndum Síberíu og Kína,
meðfram allri suðurströnd
Asíu, þar sem Vesturveld-
in hafa engar herstöðvar
haft hingað til og um Mið-
jarðarhaf og Atlantshaf allt
umhverfis meginland Ev-
rópu og Asíu.
Frá þessum „járnhring“
gætu eldflaugakafbátarnir
framkvæmt gagnárás, sem
yrði það afdrifarík, að sér-
hvert ríki í þessum heims-
álfum, er hefði árás í huga,
hlyti að hugsa sig um tvisv-
ar áður en það steypti sér
í þá glötun.
FIMM ÁR í SMÍÐUM
Hugmyndin um Polaris-
eldflaugar sá fyrst dagsins
ljós árið 1955 og var pá
William Francis Raborn að-
mírál falið að vinna að
framkvæmd hennar. Tak-
markið var að Polaris yrði
fullgerð árið 1965. í skipun-
arbréfi Raborns, sem und-
irritað var af Burke aðmírál,
yfirmanni bandaríska flot-
ans, stóð m. a.: Ef Raborn
aðmíráll verður fyrir ein-
hverjum þeim erfiðleikum,
REIÐUBÚINN AÐ
FÓRNA LÍFINU
Erfiðleikarnir voru ótelj-
andi, en með takmarkalaus-
um dugnaði, þrautseigju og
útsjónarsemi tókst Raborn
að sigrast á þeim. Þegar
nýir starfsmenn bættust í
hópinn, hélt Raborn fund
með þeim og fjölskyldum
þeirra og brýndi fyrir þeim
hve áríðandi verk þeir
hefðu tekið að sér. Ef ein-
hver sýndi ekki nægan á-
huga við vinnuna, var hann
þegar kallaður á fund að-
mírálsins til að hlýða á
„prédikun“. Einn starfs-
mannanna lýsir áhrifum
slíks fundar á þessa leið:
— Þegar ég fór út (frá Ra-
born) vissi ég að ég var
reiðubúinn að láta lífið fyr-
ir einhvern — hvort það var
fyrir aðmíráliiin, forsetann,
móður mína, yfirmann skáta
hreyfingarinnar eða ein-
hvern annan. En, maður, ég
var reiðubúinn að fórna líf-
inu.
★
Áður en fyrstu Polaris-
eldflauginni var skotið á
loft, höfðu Bandaríkjamenn
greitt 3.500 milljónir doll-
ara til þessara tilrauna (kr.
133.000.000.000,00) og það er
aðeins byrjunin. En eins og
Rabom segir: — Þetta er
ekki svipað því jafn dýrt og
vopn, sem ekki hefði úr-
slitaþýðingu í hernaði. Það
er næst bezta vopnið, sem
er of dýrt.
Þeir eru fáir, sem halda
því fram að Polaris sé næst
bezt.
(Þýtt og endursagt).
Úr hafinu hefur sig flaugin
— og hæfir ■ mark sem
öruggasta riffil
kúla
Aldrei betri þjóðhatíð í Eyjum
ÞJÓÐHÁTÍÐ Vestmannaey-
inga er eitt af árvissustu fyr-
irbrigðum þessa lands. Þo
síldin bregðist fyrir norðan
og töðuþurrkar séu stopulir
sunnanlands, bregzt það
aldrei, að Vestmannaeyingar
halda sína þjóðhátíð fyrstu
helgina í ágúst. Hefur svo ver
ið allt frá 1874 að undanskild-
um tveimur árum, en einnig
þá var minni háttar mann-
íagnaður í Eyjum.
★
Af framansögðu liggur í hlutar-
ins eðii, að Þjóðhátíð Vestmanna-
eyinga var haldin um síðustu
helgi 1 gær hringdi Mbl. til Eyja
til að fá fregnir af hvernig há-
tíðin hafði fram farið. Reyndist
nokkuð erfitt að ná tali aí mönn-
urn, en þeir voru þeim mun við-
ræðuiiprari er þeir komu í sím-
ann.
Þulur í 38 ár
Stefán Árnason, lögregluþjónn
í Eyjum, hefur verið þuiur pjoð-
hátíðarinnar í 38 ár. Við spurð-
um hann um atvik á þessari há-
tíð. Stefán sagði:
— Þjóðhátíð Vestmannaeyinga
er ætíð nokkuð háð veörmu, sem
var mjög hagstætt að þessu sinni.
Hátíðin fór öll fram með mestu
prýði, hvorki urðu slys á mönn-
um né bifreiðaárekstrar. Mann-
fjöldi var gífurlegur.
Messað í stórri kirkju
Fyrri hátíðardaginn hóist dag-
skrá með leik Lúðrasveitar Vest-
mannaeyja kl 2 e. h. Þá var há-
tíðin sett, en síðan flutti séra
Jóhann Hlíðar messu í Dalnum.
Var margt í kirkjunni hjá
klerki, enda kirkjan stór og vítt
til veggja. Guðlaugur aiþingis-
maður flutti minni Eyja, en
kirkjukórinn söng. Tveir jeikarar
Þjóðleikhússins, Rúbert Arnfinns
son og Rúrik Haraldsson, fluttu
gamanþætti og Guðmuxidur Guð-
jónsson söng.
Þótti mörgum nóg um
Um kvöldið voru ýmis skemmti
atriði og kl. 12 á miðnætti hm
fræga brenna á Fjósakletti, en
fagrar eldflaugar klufu loftið. Þá
seig Skúli Theódórsson sjgmaður
í björg og byrjaði með því að
ganga upp hamarinn úr Dalnum.
Þótti þá mörgum nóg um. Að lok-
um var dansað á tveimur pöllum
langt fram eftir nóttu.
Götur og torg
Um 600 tjöld voru reist í daln-
um mjög skipulega og fallega,
götur skírðar og merktar og lag-
leg torg á milli. Næsta dag hófust
dagskráratriðin kl. 2 með leik
lúðrasveitarinnar en þá fluttum
við prófessor Riohard Beok ræð-
ur. Skemmtiatriði voru einnig
I þennan dag og um kvöldið var
skotið flugeldum en brenna var
engin.
Engin lögreglusamþykkt
að brjóta
Ég leyfi mér að fullyrða það,
heldur Stefán áfram, að engin
skemmtun á landinu fer fram
feð jafnmikilli prýði og þjóðhá-
tíð Vestmannaeyinga. Veldur
það nokkru um að fólkið flytur
úr bænum og byggir nýjan bæ
í Herjólfsdal hátíðisdagana. Þessi
nýi bær hefur enga lögreglusam-
þykkt, svo ekki þarf að óttast
lögbrot eða annan óskunda á há-
tíðinni. Ýmsir menn voru þarna
langt að komnir, t. d. Þingeying-
ar, Árnesingar og margir bændur
sem höfðu tekið sig upp frá slætt
inum til að sitja hátíðina. Þarna
átti ég tal við menn, sem siglt
hafa víða um lönd og sögðust
aldrei hafa verið á svo skemmti-
legri hátíð. Auðvitað eru ekki
allir bindindispienn þarna en
þetta fer allt. vel fram þrátt fyrir
það.
Flagg á bæjarrústum Herjólfs
Dalurinn er mjög mikið
skreyttur með flöggum og fleiru,
en íþróttafélögin í Eyjum standa
fyrir hátíðinni sitt árið hvort. Nú
var sett upp hlið og flagg á bæj-
arrústum Herjólfs Bárðarsonar,
landnámsmanns, sem dr. Matt-
hías Þórðarson fann 1924, og er
það í fyrsta skipti, sem flaggað
er hjá Herjólfi. Þá var einnig
hlaðið upp fyrir þessa hátíð spor-
öskjulagað borð, sem borðað var
við í Herjólfsdal 1874. Einn mað-
ur er lifandi hér í Eyjum, sem
sat við borð þetta drengur 1874.
Er það Jón Jónsson í Brautar-
holti, sem nú er kominn yfir ní-
rætt. Er ég talaði við hann í morg
un, sagðist hann vel muna eftir
borðhallinu 1874.
Sér ekki eftir erfiðinu
Sveinn Ársælsson, formaður
íþróttafélagsins Þórs, var einn
þeirra, sem báru hita og þunga
d.agsins við undirbúning þessarar
hátíðar. Hann sagði í samtali við
Mbl. í gær:
★
— Þetta er með allra bezt
heppnuðu þjóðhátíðum, sem ég
hef verið á og hef ég verið á þeim
öllum, frá því ég man eftir mér.
Hátíðin fór í alla staði vel fram,
fólkið var kátt og ánægt og prúð-
mannlegt.
— Var enginn drykkjuskapur?
— Það var náttúrlega drukkið
en ekki það mikið að
vandræði væru af. Menn voru
góðglaðir, en þetta er nú í eina
skipti á árinu sem margir af þess
um mönnum fá sér neðan í því.
— Er ekk-i mikið um að menn
trúlofi sig á þjóðhátíðinni?
— Ekki veit ég um það. En
mér þykir ekki ósennilegt að
ýmiskonar undirbúningur að trú
lofunum eigi sér stað.
— Hvað var margt um mann-
inn þarna, þegar flest var?
— Það munu hafa verið lið-
lega 5 þúsund.
— Er ekki mikið verk að und-
irbúa þjóðhátíð?
— Jú, það er minnst mánaðar
vinna, og núna höfum við vakað
í þrjár sólarhringa samfleytt,
segir Sveinn. En þegar hátíðin
tekst vel, sér maður ekki eftir
erfiðinu og í dag hef ég fengið
upphringingar frá fjölda manns,
sem hafa verið að þakka fyrir
þjóðhátíðardagana.
Gaman að ganga í tjöldin
Stefán Runólfsson, verkstjóri,
sem nú eins og oftar stóð framar-
lega í hátíðarundirbúningnum,
sagði er Mbl. hringdi í hann í
gær:
— Ég fyrir mitt leyti man ekki
eftir neinni hátíð betri en þess-
ari. Er þar fyrst og fremst að
þakka veðrinu, sem var eins
ákjósanlegt og hægt er að hugsa
sér.
— Hvað finnst þér eftirminni-
legast frá hátíðinni?
— Hámark hátíðarhaldanna er
þegar brennan logar á Fjósakletti
og flugeldum er skotið um loftið.
Þá fer fagnaðarkliður um allan
Herjólfsdal. Annars er erfitt að
gera upp á milli endurminning-
anna. Það er t. d. ákaflega gaman
að ganga í tjöldin og rabba við
kunningjana og drekka með. þeim
eitt glas. Allir eru allsstaðar boðn
ir og velkomnir og aðkomufólk
hefur orð á gestrisninni, sem þvi
finnst takmarkalaus.