Morgunblaðið - 25.10.1960, Síða 8

8
MORCUNBT.AÐIÐ
Þriðjudagur 25. okt. 1960
Ræða fjdrmúlaráðherra
stofnana — 7.710.418,32
Skuldabréf Reykjavík-
urbæjar vegna sölu
fiskiðjuv. 19.000.000,00
Hagn. v.
sölu 15.558.468,00 3.441.532,00
Veitt ýmis lán 10.635.668,58
Gr. af geymdum
fjárv. f. ára 17.354.196,39 kr. 142.605.579.93
Greiðsluhagnaður kr. 2.061.292,84
III
Fjárhagshorfur 1960
Frh. af bls. 1.
Um þetta sagði svo í fjárlaga-
ræðunni:
„Á þessu verður nú gagnger
breyting. Ráðstafanir hafa verið
gerðar til þess að hraða þessum
störfum svo, að ríkisreikningar
fyrir árin 1957, 1958 og 1959
verða allir lagðir formlega fyrir
Alþingi á þessu ári til afgreiðslu.
Sú fasta regla þarf að komast á,
að ríkisreikningur sé endanlega
afgreiddur og lögfestur á næsta
ári eftir reikningsár".
Þessar fyrirætlanir hafa nú
orðið að veruleika.
Frv. um ríkisreikninginn fyrir
1957 var afgreitt á Alþingi 2.
júní 1960. Frv. um ríkisreikning
1958 var lagt fram í byrjun þessa
þings og er komið til' nefndar.
Frv. um ríkisreikninginn 1959
verður lagt fyrir Alþingi nú á
næstunni og væntanlega afgreitt
fyrir jól.
II.
Niðurstöður
ríkisreiknings 1959
Ríkisreikningurinn fyrir 1959
liggur fyrir prentaður. Skal ég
rekja niðurstöðutölur hans og
gera stutt yfirlit yfir afkomu síð-
astliðins árs.
Á rekstrarreikningi urðu tekj-
ur 1.059,9 millj. eða 29,3 millj.
umfram íjárlög.
Rekstrarfjöld urðu 954,4 millj.,
eða 7,2 millj. umfram fjárlög.
Umframgreiðslur rekstrargjalda
Innborganir á 20. grein:
Útdr. bankavaxtabréf Jcr.
Endurgreidd lán —
Andv. seldra jarða —
Endurgreidd ríkis-
ábyrgðarlán —
Ónotaðar fjárveitingar
færðar til gjalda á
rekstrarreikningi —
hafa þannig á árinu ’59 orðið svo
litlar, aðeins 0,76%, að einstakt
er. —
Rekstrargjöld urðu 954.4 millj.,
millj., eða 22,1 millj. meiri en
fjárlög gerðu ráð fyrir.
Innborganir á eignahreyfinga-
reikningi urðu 159 millj. en út-
borganir 239 millj. Helztu um-
framgreiðslur urðu þessar:
Flugvallagerð ...... »,5 millj.
Atvinnuaukningarfé 4,2 —
Vanskil á lánum með
ríkisábyrgð ........ 9,0 —
Aðrir fjárlagaliðir urðu rúm-
lega 1 millj. undir áætlun.
Langsamlega mestur hluti
þeirra innborgana og útborgana,
sem færðar eru á eignahreyfinga-
reikning utan fjárlaga koma
bæði sem innborganir og útborg-
anir, svo sem tekin lán, sem eru
endurlánuð, skuldabréf stóreigna
skatts, sala fiskiðjuvers, geymslu
fé o. fl.
Samkvæmt þeim reglum, sem
fylgt hefur verið undanfarin ár
um útreikning á greiðslujöfnuði,
varð hann á árinu 1959 hagstæð-
ur um 2 millj. 61 þús., og er þá
ekki reiknað með greiðsluafgangi
ársins 1958, eins og gert var í
fjárlögum fyrir 1959.
Á árinu 1959 voru tvær ríkis-
stjórnir á íslandi. Núverandi
stjóm tók við störfum 20. nóv.,
en meginhluta ársins eða rúm-
lega 10% mánuð fór með völd
ríkisstjórn Emils Jónssonar og
var fjármálaráðherra hennar
Guðmundur í. Guðmundsson.
30.000,00
4.776.593,28
56.840,00
5.197.920,45
23.627.293,79 kr. 33.688.647,52
kr. 144.666.872,77
Þegar fjárlög fyrir yfirstand-
andi ár voru samin, — en þau
voru afgreidd á Alþingi í marz-
lok, — var óvenjulega erfitt að
áætla tekjur ríkisins. Að meiri-
hluta byggjast þær á innflutn-
ingi til landsins. Tekjuáætlun
fjárlaga varð að byggjast á áætl-
un um innflutning vara á þessu
ári. Nú var það eitt af meginat-
riðum viðreisnarinnar að draga
úr innflutningi, til þess að jafna
hinn geigvænlega halla á við-
skiptum við útlönd, sem var að
því kominn að hvolfa þjóðar-
fleyinu.
Gengisbreytingin og sú verð-
hækkun á vörum erlendis frá,
sem af henni leiddi, hlaut að
draga úr innflutningi. Á hinn
bóginn var líklegt, að viðskipta-
frelsi og lausn úr innflutnings-
fjötrum myndi auka innflutning.
Ógerlegt var að segja fyrirfram
með nokkurri vissu, hvernig við
reisn þessara gagnverkandi afla
myndi Ijúka.
Eftir vandlega íhugun var
tekjuáætlunin ákveðin eins og
fjárlögin sýna. Var þá byggt á
þeirri innflutningsáætlun, að
heildarinnflutningurinn myndi
verða rúmar 2200 millj. kr.
Háttv. stjórnarandstæðingar
deildu fast á ríkisstjórn og þing
meirihluta fyrir þennan þátt í
afgreiðslu fjárlaga og töldu, að
tekjuáætlunin væri allt of lág.
En ríkisstjórnin vildi fara
varlega um áætlun ríkistekna
á slíkum tímum breytinga og
óvissu. Reynslan hefur sýnt,
að ríkisstjórnin hafði rétt fyr-
ir sér, og að' hér var sízt of
varlega farið.
Eftir því sem næst verður á-
lyktað af þróun innflutnings-
mála það sem af er þessu ári, er
líklegt, að heildarinnflutningur í
ár verði að vísu nokkru meiri en
innflutningsáætlun fjárlaga
gerði ráð fyrir. En hins vegar
breytist samsetning innflutnings-
ins mjög verulega. Innflutning-
ur hátollavöru hefur dregizt sam
an mun meira en gert var ráð
fyrir. Af þessu leiðir, að tekjur
ársins 1960 munu væntanlega
ekki ná áætlun fjárlaga, eftir
þvi sem nú horfir. Litur út fyrir
að aðflutningsgjöldin í heild
verði nokkrum milljóna-tugum
lægri en fjárlög gera ráð fyrir.
Sumir aðrir tekjuliðir fara fram
úr áætlun, en þó ekki nægilega
til þess að jafna tekjumissinn af
aðflutningsgjöldum. í heild verð
ur því eins og nú horfir, að gera
ráð fyrir því að nokkuð skorti á,
að heildartekjur ríkissjóðs í ár
nái áætlun fjárlaga.
. Varð'andi útgjöld rikisins
hefur verið kappkostað að
halda þeim í skefjum og er
árangurinn sá, að ríkisútgjöld
in verða á þessu ári í fyrsta
sinn undir áætlun fjárlaga.
Ríkisstjórnin Ieggur á það
megináherzlu að mæta rýrn-
un tekna með sparnaði í út-
gjöldum, svo að jöfmiður ná-
ist í fjármálum ríkisins á
þessu ári.
Enn er of snemmt að segja um
það með vissu, hver endanleg af-
koma rikissjóðs verður á árinu
' 960, en allt bendir þó til þess,
5 takast megi að ná því mark-
iiiði sem stefnt er að: jafnvægi
I milli gjalda og tekna. Fram að
þessu hefur afkoma ríkissjóðs á
árinu verið allmiklu betri en á
sama tíma tvö undanfarin ár. í
lok septemiber var viðskipta-
skuld við Seðlabankann 50 millj.
lægri en sömu daga 1958 og ’59.
Hins vegar munu tiltölulega
meiri gjöld koma til á síðustu
mánuðum ársins en undanfarin
ár vegna þess hve almannatrygg
ingar og niðurgreiðslur hækka í
ár. Það er því ekki hægt að gera
ráð fyrir, að þessi staða haldist,
en hins vegar ætti ekki að vera
hætta á greiðsluhalla.
IV.
Undanfarna áratugi hafa út-
gjöid fjárlaga hækkað ár frá ári
svo að það hafa þótt litlar fréttir,
þótt lögð væru fram á hverju
þingi hæstu fjárlög í sögu þjóð-
arinnar. Einstakar útgjaldagrein-
ar fjárlaga hafa yfirleitt farið
hækkandi, nema 19. gr., sem fjall
ar um óviss útgjöld, dýrtíðarráð-
stafanir, niðurgreiðslur og upp-
bætur, því að með þá grein hef-
ur verið hringlað fram og' aftur,
og þessi útgjöld ýmist höfð í
fjárlögum eða færð á útflutn-
ingssjóð eða dýrtíðarsjóð, eftir
því sem henta þótti hverjum tíma
og hverri stjórn.
Við undirbúning þessara
fjárlaga var reynt að snúa
inn á aðra braut og freista
þess að færa gjöldin niður.
14 eru útgjaldagreinar fjár-
laga. Þessi viðleitni hefur bor-
ið þann ávöxt, að 10 af 14
útgjaldagreinum fjárlaga
lækka nú frá gildandi fjár-
lögum. Þótt ekki sé hér um
stórar fúlgur að ræða, miðað
við heildarupphæð fjárlaga,
er það stefnubreytingin, sem
máli skiptir.
Risabygging ríkisins verður
ekki endurskoðuð og endurskipu-
lögð á nokkrum mánuðum. En
mestu varðar, að starfið sé bafið
með hentugum vinnubrögðum og
réttu hugarfari.
En 4 greinar fjárlaga er ekki
unnt að lækka, þvert á móti
hækka þær og sumar verulega.
Framlög ríkissjóðs til trygginga
og fjölskyldubóta hækka frá gild
andi fjárlögum um 57 milljónir
króna. Hinar stórauknu fjöl- I
skyldubætur, sem lögfestar voru
á síðasta þingi, eru greiddar í 9 i
mánuði þessa árs, en 12 mánuði
næsta ár. Sama máli gegnir um J
44% hækkunina á ellilífeyri. Og
skerðingarákvæðið að draga skuli
frá ellilaunum þá upphæð, sem
hið aldraða fólk vinnur sér inn,
verður nú afnumið.
önnur grein, sem hækkar, er
um eftirlaun; og framlög til líf-
eyrissjóða. Hin þriðja sjúkrahús-
málin og hin fjórða skólamál.
Þessar 4 fjárlagagreinar, félags
mál, eftirlaun, og skólar og
sjúkrahús, hækka samtals um
rúmar 73 milljónir króna.
í fjárlagaræðu 8. febrúar ræddi
ég nokkuð nauðsyn þess að end-
urskoða starfskerfi og starfshætti
ríkisins og taka upp skipulega
hagsýslu, rationaligeringu, á veg-
um ríkisins. Til þess að ná raun-
hæfum árangri um sparnað í
opinberum rekstri, aukna hag-
kvæmni og bætt skipulag, þyrfti
að vinna að því að staðaldri af
kunnáttumönnum.
Með þessum hætti hefur þegar
verið unnið að ýmsum málefnum
ríkisins. Einstakir þættir teknir
til rannsóknar, kannaðir ofan í
kjölinn og gerðar tillögur um
nýja skipan.
I fjárlagaræðunni í febrúar
taldi' ég upp 12 atriði, sem tekin
yrðu til athugunar í sparnaðar-
skyni. Það hefur verið gert og
mun það koma fram í yfirlit hér
á eftir. En auk þeirra hefur fjöldi
annarra atriða einnig verið tek-
inn til meðferðar. í mörgum til-
fellum eru þessar athuganir enn
á byrjunarstigi.
Þær lækkanir sem gerðar eru
Skv. fjárlögum — 103.463.764,64
Aukið rekstrarfé ríkis-
Yfirlit ríkisbókhaldsins um ríkisreikninginn 1959
1. Rekstrarreikningur:
Rekstrartekjur urðu
eð£ kr. 29.281.224,20 umfram fjárlög.
Rekstrargjöld urðu
eðs kr. 7.220.475,00 umfram fjárlög.
Rekstrarhagnaður var því
kr. 105.474.912,20, en það er
kr. 22.060.749,20 umfram fjárlög.
kr. 1.059.891.224,20
kr. 954.416.312,00
2. Eignahreyfingar, 20. grein:
Innborganir á fjárlagaliðunum fóru
fram úr áætlun um krónur 2.356.593,28
og urðu kr. 4.806.593,28
Til viðbótar koma svo ýmsar færslur kr. 154.211.310,23
Samtals inn kr. 159.017.903,51
Útboxganir samkv. fjárlagaliðunum
fóru fram úr áætlun um kr. 17.596.221,64
og urðu kr. 103.463.764,64
Helztu umframgreiðslur voru:
Ábyrgðargreiðslur 9 millj., til flugvalla
5,5 millj. og til atv.aukn. 4,2 millj. aðrir
liðii urðu rúml. 1 millj. undir.
Að auki komu svo ýmsar útborganir
á 20. grein, sem nema kr. 135.532.647,57
Samtals út kr. 238.996.412,21
Langsamlega mestur hluti þeirra inn-
borgana og greiðslna, sem færðar eru á
eignahreyfingar utan fjárlaga koma bæði
inn og út. s. s. tekin lán, sem eru endur-
lánuð, skuldabréf stóreignaskatts, sala
fiskiðjuvers, geymslufé o. fl.
3. Greiðslujöfnuður:
Samkvæmt þeim reglum, sem fylgt
hefir verið undanfarin ár um útreikning á
greiðslujöfnuði, verður hann þannig 1959:
Rekstrarhagnaður kr.
Þar við bætast fyrningar, færðar til
gja’.da á rekstrarreikn., en ekki greiddar kr.
105.474.912,20
5.503.313,05
kr 110.978.225,25
í fjárlagafrumvarpinu frá gild-
andi fjárlögum skulu nú raktar
í stórum dráttum og ennfremur
rædd nokkur atriði önnur.
1. Vextir af lánum ríkissjóðs
eru taldir í 7. gr. fjárlaga.
Vaxtagreiðslur ríkissjóðs
eru að mestu leyti bundnar af
lánsamningum og skuldabréf-
um. Þessar greiðslur hækka
nokkuð. aðallega vegna nýrra
byggingarlána Landspítalanð
og framlag til Alþjóðabanka
og gjaldeyrissjóðs. En breyti-
leg er vaxtagreiðsla af við-
skiptaláni ríkissjóðs hjá Seðla
bankanum. Skuld ríkissjóðs
við Seðlabankann hefur veríð
töluvert lægri að jafnaði á
þessu ári en undangengin ár.
Að því er stefnt, að viðskipta-
skuld ríkissjóðs verði haldið
svo í skefjum á næsta ári, að
unnt sé að lækka vaxtabyrði
ríkissjóðs af þeirri sök, og er
sú áætlun lækkuð um 300 þús.
kr.
2. Kostnaður við forseta-
embættið lækkar samkvæmt
tillögu forseta íslands um 38
þús. frá gildandi fjárlögum.
3. Alþingiskostnaður er
lækkaður um 1 milljón. Sú
lækkun er byggð á þeim ásetn
ingi ríkisstjórnar og stuðn-
ingsmanna hennar, að þing.
hald verði styttra en tíðkazt
hefur um hríð. Með bættum
undirbúningi þingmála, sam-
heldni og einbeittni ábyrgra
ráðamanna má hafa skemmra
þing og þó betri skil. Við rösk-
ari vinnubrögð Alþingis geta
milljónir sparast og vegur
þess vaxið.
4. í París hafa verið tvær
skrifstofur á vegum íslauds,
sendiráðið og skrifstofa fasta-
fulltrúa íslands hjá Atlants.
hafsbandalaginu og Efnahags
samvinnustofnuninni. — Nú
verða þessar skrifstofur sam.
einaðar undir stjórn eins
sendiherra, í stað þess að
tveir voru áður. Við þetta
sparast rúmlega 800 þús. kr.
5. Kostnaður við þátttóku í
alþjóðaráðstefnum á vegum
utanríkisráðuneytisinser lækk
aður um 320 þús. kr.
Skattstjórar
í stað skattanefnda
6. Kostnaður við álagning
skatta er lækkaður um rúmar
2 milljónir króna.
Samkvæmt núgildandi lögum
er tekju- og eignarskattur ákveð
inn af skattanefndum í hrepp-
um og skattanefndum eða skatt-
stjóra í kaupstöðum. Eru undir-
skattanefndir nú 219 að tölu og
í hverri 3 menn, eða samt2‘S
657 menn, en skattstjórar eru nú
10 í kaupstöðum. Nú er ráðgert,
að þessu kerfi verði gjörbreyit.
Landinu verði skipt í nokkur
skattumdæmi t. d. 8 að tölu og í
hverju þeirra verði einn skatt-
stjóri, sem fari þar með skatt-
álagningu, og leysi af hólmi und
irskattanefdnir þær, sem nú fara
með þessi störf. Með þessu á m.
a. að vinnast lækkun útgjalda,
meira sámræmi um skattálagn-
ingu og betra eftiri.t með fram-
tölum.
Gert er ráð fyrir, að núver-
andi yfirskattanefndir, 24 að
tölu, verði einnig lagðar niður
og skattstjórar taki við störíum
þeirra. Skattstjórar með æfðu
statfsliði eiga að ná betri ár-
angri í störfum en menn, sera
verða að vinna slík störi í hjá-
verkum. Er á engan hátt verið
að vanmeta störf þairta þótt á
þetta sé bent, heldur einungis
drepið á staðreynd, sem hlaut
að verða afleiðing af kerfinu
sjálfu og þvi hvernig að nefnd-
unum var buið.
Nýjungar í vegagerð
7. Skipting vegafjár undan.
farin ár hefur verið óhag.
kvæm og mikið fé farið til
spillis. Vegafénu hefur verið
skipt i yfir 200 staði og oft.
Iega komið smáupphæðir, nið
ur í 10 þús. kr., á hvem veg.
f fjárlagaræðunni í febrúar
var bent á , að eins og nú