Morgunblaðið - 24.12.1960, Blaðsíða 3

Laugardagur 24. des. 1960
IUORCriyvtlAÐIB
3
j
Twain t.v., Holbrook t. h.
Kímniskáldið lézt
sem bðlsjnismaður
„ALLAR amerískar nútímabók-
menntir eru runnar frá bók Mark
Twains, „Stikilsberja Finnur“,
■egrir Hemingway" og hann bæt-
ir við: „Ef þér lesið hana, verðið
þér að hætta, þegar þrælnum
Jim er stolið frá drengjunum.
Það er hinn raunverulegi endir,
það sem á eftir kemur eru að-
eins málalengingar. Þetta er sú
bezta bók, er við höfum eignazt.
ÖH amerísk ritverk eru af
henrri komin. Þau voru engin
áður og síðan hefur ekkert eins
gott komið fram“.
Nú eru liðin fimmtíu ár frá
því, að ameríska kímniskáldið
Mark Twain lézt á landareign
sinni „Stormfield" í Connecti-
cut. Það mun eflaust koma flest-
um á óvart, að þrátt fyrir mikla
frægð, dó hann lífsleiður, ein-
mana og bitur.
Það voru hvorki peninga-
óhyggjur né bókmenntalegar
•hyggjur, sem gerðu síðustu
ævidaga hans bitra, heldur per-
•ónuleg vonbrigði. Hann hafði
misst sína nánustu og hafði það
á tilfinningunni, að hann stæði
minnisstætt frá barnæsku, Mark |
Twain. í>að höfundarnafn varð
síðar heimsfrægt, eins og kunn-|
ugt er.
Blað Mark Twains
Blaðið, Territorial Enierprise,
er gefið út ennþá. Nú er aðalnafn
þess Blað Mark Twains. Það er
til húsa við aðalgötu Virginíu-
borgar og hefur háskólinn í
Nevanda látið festa brons-
plötu við inngang þess til
minningar um rithöfundinn.
Hér var upphaf framabraut-
ar hans og í byggingunni
eru varðveittar ýmsar áþreifan-
legar minjar um hann. Eitt her-
bergi er útbúið með hlutum frá
þeim tíma, er hinn ungi Samuel
Clemens notaði höfundarnafn
sitt í fyrsta sinn. A meðal þeirra
er skrifborðið, sem hann sat við,
þegar hann undirritaði fyrstu
greinina með því.
Virginíuborg hefur breytzt
mikið frá þeim tíma, er Mark
Twain hóf starfsferil sinn þar.
Hann sá borgina vaxa á fáum ár-
um og verða stórborg með 30—
Ein síðasta myndin, sem tekin var af Twain.
með tvær hendur tómar við graf
ir þeirra. Æviminningar hans,
sem hann lauk við að rita
nokkrum mánuðum áður en
hann dó, eru í heild sneyddar
þeirri glóð gamansamrar at-
hygli, er hafði gert hann
vinsælan og mikils metinn.
Óvenjuleg „amerísk"
framabraut
Hann var fæddur í borginni
Hannibal í Missouri og hið rétta
nafn hans var Samuel Langhorn
Clemens. Hann reyndi fyrir sér
á ýmsum sviðum, t. d. sem hafn-
sögumaður á Mississippifljóti.
Það var þaðan, sem hann fékk
höfundarnafnið, er síðar varð
heimsfrægt. Mark Twain þýðir
„tveir faðmar" og var hróp, sem
bergmálaði, þegar hafnsögumenn
irnir mældu dýpið.
Mjög ungur lét hann heillast
•f aavintýrinu í ,,hinu gullna
vestri“, þar sem menn urðu ótrú-
lega fjáðir á skömmum tíma í
hinum auðugu gull og silfur hér-
uðum. Hann hélt til Virginíu
borgar, norðarlega í Nevada og
hóf gullgröft, þó með öðrum ár-
angri, en hann hafði dreymt um.
Hann var óheppinn í námunum
og ekki leið á löngu þar til hann
gerði sér grein fyrir því hve mik-
ið happdrætti þetta var og hætti.
Þá sneri hann sér til blaðs þar
i staðnum, Territorial Enterprise
og falaði vinnu. Hann fékk hana
og byrjaði að skrifa. Auk þess að
vera fréttaritari, skrifaði hann
ýmsar hugleiðingar í léttum tón,
undir heiti, sem honum var
40 þús. íbúa, sem flestir voru
luðnir um lófana. Þar voru glæsi
leg gistihús, fjöldi íbuðarmikilla
samkomustaða, bankar, veitinga-
hús og einbýlishús stórlaxa.
Hann lifði þá tíð, er skammbyssu
skotin og hvellirnir, þegar tapp-
ar voru teknir úr kampavíns-
flöskum, smullu hverir í kapp
við aðra og auðæfi manna jukust
í sama hlutfalli og hinir göfugu
málmar, sem grafnir voru úr
jörðinni. A stað, sem fyrir fáum
árum hafði verið fullkomlega í
eyði, óx blómleg borg. Ævintýr-
ið stóð þó ekki lengi. Þegar silf-
urnámurnar höfðu verið1 unnar
til hins ítrasta, yfirgáfu menn
borgina og að lokum var ekkert
eftir nema hús í niðurníðslu,
draugaborg, með aðeins 4—500
íbúa.
Ungi blaðamaðurinn
Mark Twain
Þegar hinn ungi Samuel Clem-
ens var ráðinn fréttaritstjóri við
dagblað bæjarins, var öldin önn-
ur. Til eru bréf, sem hann skrif-
aði móður sinni, er búsett var
í St. Louis og sagði henni frá
daglegu lífi sínu. Skyndi-
lega gerði hann hlé á og skýrði
frá, að hann hefði einmitt heyrt
skot neðan af götunni. Hann fór
út til þess að athuga hvað um
væri að vera, kom aftur og hélt
áfram með bréfið: „Það voru
tveir vinir mínir, sem voru skotn
ir í hjartastað, þeir eru báðir
látnir".
Það var líka á þessum tímum,
að maður var skotinn til bana á
billjardstofu. Spilamennirnir
létu það ekkert á sig fá, þótt
þeir þyrftu af og til að klofa
yfir hinn látna, til þess að geta
haldið áfram að spila í kringum
borðið. Það var ekki fyrr en í
dögun, að þeir sendu skilaboð
til likskoðunarmanns bæjarins.
Ritstjórarnir í borginni gátu
alltaf átt von á því, að fólk, sem
þótti sér misboðið á einn eða
annan hátt í blöðunum, skoraði
þá á hólm. Mark Twain varð
einu sinni fyrir þessu, þó
að einvígi væru raunverulega
bönnur. Hvað hann snerti urðu
úrslitin þau, að hvorugur aðil-
inn særðist, en þeir urðu báðir
að flýja borgina í skyndi.
Hann dvaldi því aðeins nokkur
ár í Virginíuborg, en síðar þegar
hann hafði náð heimsfrægð voru
margir þar, sem notuðu sér það.
Nú er eins og áður er sagt, skrif-
borð hans til sýnis í húsi blaðs-
ins, sem stendur við eina götu
borgarinnar og ber hún nafn
hans.
Mark Twain sótti efni í margar
sögur sínar til dvalarinnar í
Virginíuborg og þeirrar reynslu,
sem hann öðlaðist þar. Lýsingarn
ar eru svo fráleitar og óvægileg-
ar að heimurinn veigraði sér í
fyrstu við að trúa því, að þær
ættu sér stoð í raunveruleikan-
um. Til dæmis má taka söguna
um manninn, sem fór inn í skot-
færaverzlun, til þess að kaupa
Skrifborff Twains og fleiri hiutir, sem varffveittir eru til
minningar um hann í húsi Therritorial Enterprise.
byssu og vildi fá að reyna hana,
áður en hann gerði út um kaup-
in. Skotfærasalinn hlóð byssuna
og sagði: „Þetta er bezta byssa,
sem þér getið fengið fyrir þetta
verð, farið út og reynið hana á
manninum, sem gengur þarna
hinu megin á götunni“.
Kímniskáldiff lézt sem
bölsýnismaffur
Mark Twain skrifaði margar
bækur meðan hann var ung-
ur og óþekktur og vildi þá eng-
inn gefa þær út. Er hann hafði
náð heimsfrægð voru þær dregn-
ar fram í dagsljósið. Það ein-
kennilega gerðist, að jafnvel rit-
dómarar ásökuðu hann um að
endurrita verk sín, þegar þeir
lásu fyrstu bækur hans, sem gefn
ar voru út á þennan hátt.
Eins og áður er sagt varð Mark
Twain ekki aðeins frægur í
Ameríku, heldur varð hann
heimsfrægur, sökum síns sér-
stæða kímnistíls. Undarlegt er aff
Frh. á bls. 15.
Eftir 50 ár
MARK TWAIN var frægur
rithöfundur, en hann gerði
meira en að skrifa, hann ferð-
aðist um Bandaríkin og
Evrópu, las upp úr verkum
sínum og vandaði mikið til
flutningsins. Nú, fimmtíu ár-
um eftir dauða hans, má sjá
aldraðan mann með úfið hár,
í hvítum fötum, með stóran
svartan vindil, er kemur frarn
á leiksvið og les upp úr verk-
um Twains. Þessi maður er
uridursamlega líkur kímnis-
skáldinu í útliti og einnig er
látbragðið það sama. Rödd
skáldsins berst út í salinn,
hann dregur seiminn, lengd
þagnanna er hnitmiðuð, og
gefa þær flutningnum sér-
stakt gildi.
Maður þessi kom fyrst
fram á Broadway 1959 og hrós
uðu gagnrýnendur honum ó-
spart fyrir hve vel honum
hefði tekizt að búast gerfi
skáldsins og hve frábærlega
honum hefði tekizt að líkja
eftir rödd hans og framkomu.
Þetta er ungur leikari, Hal
Holbrook að nafni. Hann hef-
ur nú ferðast víða bæði um
Bandaríkin og Evrópu, búizt
gerfi Twains og lesið upp úx:
verkum hans við mikla hrifn-
ingu. Holbrook er aðeins 35
ára, en hann tekur á sig gerfi
Twains eins og hann leit út
er hann var sjötugur.
Holbrook hefur eytt 12 ár-
um i það að lifa sig inn í hlut-
verkið, og það tekur hann 3 Vz
klukkustund að búast gerfi
skáldsins.
Hann segir: „Ég hef athug-
að allar myndir, sem ég hef
getað fundið. Viss einkenni
koma þar í ljós, t.d. hvernig
Hal Holbrook
hann hallaði höfðinu fram og
sýndist horfa niður á fólk,
ekki upp, hátíðlegt yfirbragð,
en í augunum prakkaralegur
glampi. Þessum eiginleikum
og einkennum kynntist ég af
myndunum og einnig dapur-
leik, djúpum og duldum, en
hann var þarna samt. Á sum-
um myndum kemur hann jafn
vel greinilega í ljós“.
Áður en Holbrook kom
fram í fyrsta sinn, var Mark
Twain aðallega þekktur sem
höfundur verkanna Stikils-
berja Finnur og Tom Sawyer
og hafa þær bækur verið
þýddar á 42 tungumál. Hol-
brook vakti forvitni manna á
hinum óþekktari verkum
Twains og voru þau dregin
fram í dagsljósið. Á síðustu
tvemur árum hafa, fyrir utan ,
óteljandi blaðagreinar veriff
birtar greinar um skáldið í 41
tímariti, gerðar hafa veriff
tvær kvikmyndir, 32 bækur
gefnar út, bæði nýjar útgáfur
af verkum Twains og bækur
sem ritaðar hafa verið um
hann.