Morgunblaðið - 24.12.1960, Blaðsíða 14

14
MORGUNBT 4 0TÐ
Laugardagur 24. des. 1960
Hannes Pétursson:
Fæddur
úrsmiður
HERBERGI gamla mannsins var
íullt af klukkum Þær héngu
uppi á þili, þær stóðu á komm-
óðum og kistlúm; klukkur af
ýmsum stærðum, komnar til ára
sinna. Þær voru svo margar, að
enginn lagði í að telja þær,
fremur en Vatnsdalshóla. Ef mað
ur opnaði hurðina og leit inn,
trúði maður varla eigin eyrum,
svo var ganghljóðið fjölraddað.
Og á rúminu sat gamli maður-
inn og var að prjóna.
Það voru margir, sem ekki
vissu, hvernig stóð á öllum þess-
pm klukkum, en enginn velti á-
stæðunni fyrir sér; þær voru
þarna í herberginu, það '-ar allt
og sumt, og krökkum, sem heim-
sóttu gamla manninn, fannst þær
jafn sjálfsagðar og fjöllin í kring
um plássið.
En þeir sem lengra mundu aft-
ur, vissu, að gamli maðurinn
hafði fyrr á árum tekið að sér að
líta á klukkur fyrir fólk — það
var áður en úrsmiðurinn kom.
Þótti þægilegt að leita til hans
með ýmislegt, sem þurfti að lag-
færa, „því hann Ingileifur er
alveg dvergur í höndunum", var
haft að viðkvæði. Hann hafði
aldrei lært úrsmíðar öðru vísi en
af sjálfum sér, með því að tæta
í sundur ónýtar klukkur og setja
þær saman á ný. En slíkur dverg
ur komst fljótt upp á lag með að
gera við klukkur fólks. Þó átti
hann í erfiðleikum, væru sigur-
verkin mjög fíngerð, því áhöldin
gátu ekki talizt merkileg og ekk-
ert stækkunarglerið. Óþægilegast
var, hvað viðgerðirnar tóku oft
langan tíma — hafði verið rúm
fjögur ár að koma af stað ómega-
úri, það var reyndar met — en
af því hann gerði þetta fyrir
sama sem ekki neitt, hélt fólk
áfram að leita til hans. Auk þess
var áhætta að senda klukkur til
viðgerðar suður á land, alltaf
gátu þær skemmzt í flutningi. En
þegar úrsmiðurinn kom, varð
hann auðvitað fyrir valinu. Ingi-
— Bókin um veginn
Framh. af bls. 2
lægsta gerð hamingju. Grátur
og kvein eru lægsta gerð sorgar.
(Að réttu lagi) ættu þessar
fimm greinar að fylgja hræring-
um hugans“.
Taomenn deila á Kung-tze og
telja að han hafi leitt men.i af-
vega með of flóknum reglum og
seremónium. Og víst er um það
að þessar reglur voru miklu
flóknari en vér látum oss til
hugar koma. Það leynir sér ekki
þegar Lí-Chí, helgirit siðanna,
er lesið. Hér var á ferðinni þung
lamalegt siðferði yfirstéttanna.
Chwang-tze semur sögur af
samræðum milli Lao-tze og
Kung-tze. Leitar hinn síðari til
hins fyrri til þess að læra eitt-
hvað um Tao. „Ég bið þig vin-
samlegast að veita mér fræðslu
um hinn fullkomna Tao“.
„Hreinsa þú hjarta þitt með
föstu og aga“ segir Lao-tze.
„Þvo þú sál þína hvíta eins og
mjöll. Láttu lærdóm þinn eiga
sig. Tao er afundinn og erfitt
um hann að ræða .... Maður-
inn skýzt gegn um þetta líf sitt
undir Mánanum eins og hvítur
hestur (hoppar) yfir gjá. Hann
er þar eitt andartak, á næsta
andartaki er hann horfinn. Og
enginn er sá sem ekki er jafn
háður inngöngu dauðleikans sem
útgöngu. Ein umbreyting leiðir
til lífs, önnur á sér stað og er
sú dauðinn. Skepnurnar stynja
og hjörtu mannanna hryggjast,
strengnum er brugðið af bogan-
um og klæðahjúpnum er kastað.
í allri þessari ólgu spennir sálin
vcengi til flugs, líkaminn fyigir
eftir í langferðina heim“.
Hversu erfitt er að höndla Tao?
Dæmisagan um Pú-Liang Ee
sýnir sennilega Chwang-tze
sjálfan og reynslu frá hans eigin
kennslu og árangurinn, sem
sumir menn nóðu, er leituðust
við að tileinka sér Tao.
„Pú-Liang Ee hafði allar þær
gáfur, sem snilling mega prýða,
en ekki Tao; ég aftur á móti
hafði Tao, en ekki gáfur hans.
Mig langaði þó til að kenna hon"
um ef svo mætti verða að hann
yrði sannur spekingur.....Ég
hófst því handa, stig af stigi.
Að þrem dögum liðnum var
hann fær um að vísa á bug öllu
veraldarvafstri úr huga sínum.
Að því loknu hélt ég áfram með
hann.... Að sjö dögum liðnum
gat hann bægt burt frá huga
sínum öllum hugmyndum um
menn og hluti. Þegar nú þeim
árangri var náð og kennslu
minni hélt áfram, var hann fær
um að líta á líf sitt svo sem
framandi sjálfum honum. Að
þessu loknu varð hugur hans
heiðbjartur eins og morgunloft-
ið og hann var fær um að finna
sitt eigið einstaklingseðli. Þar
sem hann var nú kominn til
skilnings á þessu, varð hann
fær um að vísa á bug öllum
hugmyndum um hið liðna og um
nútímann. Þegar hann hafði nú
losnað við þær, varð hann fær
um að þrengja sér inn í (sann-
indin um) lífið og dauðann.. .. “
Meinið mikla er að valdhafar
og kennarar hafa spillt mönn-
um og rangsnúið náttúru þeirra
með alls konar afskiptum, álög-
um og ofhleðslu í menningunni.
Þar með knýja þeir menn til
þess að spreyta sig unz þeir
detta dauðir niður — án þess
að hafa fundið Tao.
Chwang-tze segir: „Maður
einn var svo hræddur við
skugga sinn og honum var svo
illa við sín eigin spor að hann
tók þá ákvörðun að flýja frá
hvorutveggja. Þegar hann svo
tók til fótanna, fjölgaði óðum
fótsporum hans, og þrátt fyrir
mikla spretthörku, skildi skugg-
inn aldrei við hann. Þar af dró
hann þá ályktun að hann færi
of hægt. Hóf hann þá. að hlaupa
eins hratt og hann gat og hvíldi
sig aldrei, en afleiðingin varð
sú að þrek hans þraut og hann
datt dauður niður“.
„Hann gætti þess ekki að
skuggann gat hann skilið við sig
með því að ganga inn í (annan)
skugga og með því að nema
steðar, gat hann losnað við fót-
spor sín“.
Spyrja mætti hvað Chwang-
tze myndi segja um allt tækni-
æðið og allan hamagang hins
nýja Kína og heimsins í heild
á vorum dögum, ef hann mætti
til vor tala. Ég hef þó grun um
að eitthvað af anda hans lifi í
þeirri litlu sögu, sem smogið
hefir út undan Bambustjaldinu
ekki alls fyrir löngu. Kjarni
hennar er á þessa leið: Maður
nckkur dó og fór til helvítis.
Djöfullinn lét púka sína þegar
hefjast handa um að kynda
undir honum. Þegar kyndingin
var búin að ná hámarki sínu,
leifur tók það hvorki nærri sér
né fannst óeðlilegt, enda hafði þá
hlaðizt upp hjá honum svo mik-
ið af biluðum klukkum, einkum
framan úr sveit, að hann hefði
nóg að gera næstu árin. Að vísu
náðu margir í klukkur sínar aft-
ur, þegar faglærður úrsmiður
var setztur að í plássinu, og fóru
með þær til hans.
Eftir að Ingileifi tók að heppn
ast að koma í ganjf biluðum
klukkum í allstórum stíl, taldi
hann úrsmíðar vera eitt aðal-
starf, þótt hann gæfi sig ekki að
þeim nema á kvöldin eftir vinnu.
Og þegar hann hætti að þola al-
menna verkamannavinnu, fyrir
aldurs sakir, og gat sinnt úrvið-
gerðum lengur á degi hverjum,
átti hann það til að skrifa Ingi-
gekk valdhafi Vítis til mannsins
og spurði hvernig honum félli
þetta hitastig. „Þakka þér fyrir,
fé!agi“, segir maðurinn brosandi.
„Hitinn hérna er alveg mátu-
legur, getur ekki betri verið“.
„Hvaðan kemur þú?“ spurði
Dj öfullinn.
,,Úr stáliðnaðarborg í hinu
nýja Kína“, svaraði maðurinn.
Lengri er sagan' ekki. En
framhald hennar í huga lesand-
ans er alveg andstætt í austri
og vestri. Mat manna á lausn
undan menningarlegri kúgun
fer eftir því hvort kúgunin er
raunveruleiki eða ímyndun.
Áhrif Taospekinnar
í mynd heimspekilegrar hugs-
unar náði Taokenningin hámarki
í fornöld. Síðan hefir lítið verið
um nýmyndanir, enda var Tao-
stefnan oft ofsótt, þar eð sumar
af kenningum hennar urðu al-
þýðuspeki, er kynti undir bylt-
itigum gegn margs konar kúgun
og áþján yfirstéttanna, en þær
töldu kenningar Kung-tze heppi
legri siðfræði sér til handa, þar
eð „höfðinginn", chun-tze, hinn
konungborni maður, geymir hið
æðsta siðalögmál í sínu eigin
hjarta, en „siao-jen“, hinn ó-
lærði maður, alþýðumaðurinn,
þekkir ekki hið sanna siðferði.
En áhrif Taohyggjunnar lifa
í hinum miklu leiklistar bók-
menntum Kinverja, einnig í öðr
um skáldskap og ekki síður í
myndlist.
Siðfræðina er einkum að
finna í Iitlu kveri, Kan Ying
Pien, en það hefir sennilega
verið nokkrar aldir að mynd-
ast. Þó mun það fullmótað
nokkru fyrir siðabótina á Vest-
urlöndum. Það geymir örstuttar
sögur og meitlaðar lífsreglur
undir hverri sögu. Skulu hér
tilfærðar nokkrar þeirra:
„Lao-tze sagði: Góð eða ill
örlög mannsins ákvarðast ekki
af framtíðinni; með lífemi sínu
móta menn örlög sín. Endur-
gjald hins góða og illa fylgja á
sama hátt og skugginn líkaman-
um“.
„Þegar menn drýgja stórsynd,
dragast 12 ár frá ævi þeirra, en
fyrir litla, synd dragast 100 dag-
ar frá“.
„Hreinsaðu sjálfan þig og
leiddu aðra til afturhvarfs".
„Vertu miskunnsamur við
munaðarlausa og sýndu ekkjum
samúð“.
„Sá sem verða vill ódauðlegur
á himni, verður að vinna 1300
góðverk. Sá sem verða vill ó-
dauðlegur á jörðu, verður að
vinna 300 góðverk“.
„Hrækið ekki í norðurátt og
eldið ekki mat með óhreinum
viði“.
„Sá sem vinnur illvirki að degi
til, hlýtur refsingu af mönnum.
Sá sem vinnur illvirki í leynd-
um, hlýtur refsingu af djöflum".
Þessi síðasta setning er talin vera
eftir Chwang-tze.
í annarri siðfræði Taómanna
segir svo: „Klæðið hina nöktu,
jarðið hina framliðnu og fæðið
hina hungruðu“. „Notið rétt mál
og rétta vog. Bjargið dýrum frá
dauða og haldið yður frá blóðs-
úthellingum“. „Látið ljós loga í
gluggum svo að langferðamenn
fái ratað“.
„Sá sem svíkur sitt eigið
hjarta, svíkur einnig Guð“.
„Þrjá hluti ber að óttast: Sjálfan
sig, skálkaskjól myrkursins og
leynileg svik. Því hinn Hæsti
horfir á þig, hann athugar allt,
með 10 augum er á þig horft og
með 4 höndum er á þig bent.
Hann veit um sérhvert hár, sem
fellur til jarðar“. „Safna þú fjár
sjóðum, sem duga í ríki hinna
framliðnu". Þegar þú talar um
náunga þinn þá skalt þú „dylja
hið illa, en draga hið góða fram“.
Vitringar -Áusturlanda í Tao-
dómi eru meðal þeirra, sem hafa
fært Jesú Kristi gull, reykelsi og
myrru. Þeir hafa mótað fagurt
helgimál, sem var vel til þess
fallið að flytja á því fagnaðar-
boðskapinn. Þeir hafa mótað hug
tök, sem eru einkar vel til þess
fallin að lýsa konungi vorum
Kristi í hlutverki hans í hinni
víðu veröld, Kosmos. Enda
höfðu Taomenn, er kristna trú
tóku, hinar mestu mætur á Jó-
hannesar guðspjalli og þreyttust
aldrei á að lofa Guð fyrir að Tao
varð hold og bjó meðal vor —
fullur náðar og sannleika. Spurn
ingunni um hvernig Tao verði
fundinn og þekktur urðum vér
auðvitað að svara þeim í hlýðni
við konung vorn Krist: í honum
er Tao þekkjanlegur. En hinn ó-
þekkjanlegi Tao — hvernig hann
er, það vitum vér ekki. Það verð
ur ekki ljóst mannlegum skiln-
ingi fyrr en vér fáum að sjá Guð
og getum litið upplýstum augum
yfir tilveruna ofan frá sjónarhæð
um eilífðarinnar.
I Jóhann Hannesson.
leifur Stefánsson úrsmiður, aft-
an á bréf.
Eins og fyrr segir, hætti fólk
að snúa sér til hans með klukk-
ur, þegar úrsmiðurinn kom. Ingi
leifur gat því einbeitt sér að því
að gera við hinar, sem fólk sótti
ekki aftur og undantekningar-
laust voru framan úr sveit. Þeg-
ar hér var komið, var hann bú-
inn að lagfæra þá síðustu fyrir
nokkru og hafði skrifað öllum
eigendunum og sagt, að klukk-
urnar væru tilbúnar til af.
greiðslu. En af einhverjum á-
stæðum dróst að vitja þeirra.
Það fannst Ingileifi undarlegt, en
þekkti af reynslu, að sveltafólk
hefur í mörgu að snúast, þegar
það kemur í kaupstaðinn, og
hættir til að gleyma einu og
öðru, svo sem að ná í klukku úr
viðgerð.
Hann var búinn að festa við
þær miða, sem á stóð viðgerðar-
kostnaðurinn og skrifa nöfn eig-
enda á nótur, en ekki sjálfa
skuldina — það gerði hann við
afhendingu — af því hún breytt-
ist með tímanum, hækkaði eins
og skiljanlegt var, þar eð Ingi-
leifur þurfti oft að líta á klukk-
urnar aftur, hreinsa þær og
smyrja og vaka yfir því; að þær
gengjú hárrétt.Kostaði ekki litla
vinnu að stilla þær. Þær vildu
ýmist flýta sér eða seinka. Fylgd-
ist hann nákvæmlega með því á
hverju kvöldi, að þeim bæri sam
an við útvarpsklukkuna, þegar
hún sló átta. Ef einhver gekk
skakkt — sem var alvanalegt i
slíkum fjölda — settist hann
undir eins við að stilla hana og
vakti yfir því fram á nótt, ef
með þurfti.
Helzt hefði Ingileifur kosið að
lifa á úrsmíðum, því eins og Ól-
afur heitinn mágur hans hafði
sagt, var hann „fæddur úrsmið
ur, þó ekki værj hann lærður úr
smiður“; — þessi orð notaði Ingi-
leifur oft í samtölum við fólk.
En þar sem það dróst af ein-
hverjum ástæðum, að náð væri í
klukkurnar, þó hann hefði til.
kynnt bréflega, að þær væru til-
búnar til afgreiðslu, jafnvel skrif
að sömu heimilum oftar en einu
sinni, þá varð hann að fá sér
eitthvert létt starf, því hann
þoldi ekki lengur verkamanna-
vinnu. Og af því hann undi sér
bezt í herberginu hjá klukkun-
um og það var auk þess hag.
kvæmast fyrir hann að sitja þar
— gat þá gripið í að líta á þær
hvenær sem var að deginum —-
ákvað hann að prjóna leista fyrir
heimilisiðnaðarfélagið. Honum
þótti það reyndar — sem fædd-
um úrsmið — ósköp lítilfjörlegt
en einhvern veginn varð hann að
afla sér peninga, því talsverður
kostnaður er því samfara að
stunda úrsmíðar, ekki sízt þegar
það dregst, að viðgerðar klukk-
ur séu sóttar. Þær voru til dæm-
is orðnar ófáar könnurnar af
saumavélarolíu, sem hann hafði