Morgunblaðið - 15.01.1961, Blaðsíða 13

Sunnudagur 15 jan. 1961
MORGUNBLAÐIÐ
13
starfi, og er þó vandfyllt skarð um uppruna, harla ólíkur hiiv |
þeirra, sem því hafa aður gegnt. I um frönskumælandi íbúum suð-
f>á hefur Gunnar Helgason ur-hluta landsins. Vaxandi ótti
verið ráðinn framkvæmdast.ióri við yfirgang Þjóðverja þrýsti!
verkalýðsráðs flokksins og ráðn- þjóðarbrotunum lengi vel sam-
ing hans verið staðfest af mið- an, en eftir -að andúð gegn kaþ- í
stjórn. Gunnar hefur lengi starf-1
að fyrir flokkinn einkum að
verkalýðsmálum hin síðari ár.
Hefur Gunnar getið sér ágætt
orð fyrir árvekni, dugnað og
umhyggju fyrir málum verka.
lýðsins og ber að fagna því, að
hann fær nú betri starfsskilyrði
en hingað til.
m 1 •
1 vær pjoöir
Belgía er eitt þeirra ríkja, sem
Fi*á átökunum í Belgíu
REYKJAVÍKURBRÉF
I
Ragnhildur
á Háteigi
Ragnhildur á Háteigi andað-
ist áttræð að aldri sl. mánudag.
Hún var ein áhugamesta og at-
hafnasamasta kona iiér á landi
um sína daga.
Ragnhildur hafði forystu úm
stofnun Kvenfélagasambands ís
lands og var formaður þess fram
an af. Hún beitti sér fyrir stofn-
un Húsmæðraskólans í Reykja-
vík og það var fyrir hennar at-
ibeina að keypt var hús það á
Sólvöllum, er skólinn starfar í.
Hún var lengst af í stjórn þess
skóla og stundum formaður
skólanefndar. Af bæjarmálum
Reykjavíkur hafði hún mikil
skipti sem varabæjarfulltrúi tvö
kjörtímabil. Hún var lengi for-
maður Hins íslenzka kvenfélags,
sem stofnað var nokkru fyrir
aldamót af Þorbjörgu Sveins-
dóttur og Ólafíu Jóhannsdóttur
En af þjóðfrelsisbaráttu þeirra, ar“.
. Laugard. 7. janúar
þessar tvær nýútkomnu ævisög-
ur mjög með sitt hvorum brag.
Finnur Sigmundsson lands-
bókavörður hefur skrifað sögu
Bólu-Hjálmars. Hún er stuttorð
og heldur sér við að rekja þær
staðreyndir um líf Hjálmars,
sem hægt hefur verið að hafa
upp á. Samúð höfundar með
söguhetju sinni leynir sér samt
ekki, en leiðir hvergi til þess,
að hann halli á aðra. Við lest-
ur bókarinnar hljóta menn að
fyllast aðdáun á því andans
þreki, sem Bólu-Hjálmar bjó yf-
ir, a<5 bugast aldrei heldur yrkja
svo, að hann er talinn hlutgeng-
ur meðal helztu skálda þeirrar
aldar þegar fleiri ágæt Ijóðskáid
lifðu en nokkru sinni fyrr eða
siðar í sögu þjóðarinnar.
Óblíð voru ævikjör Hjá'mars
og við mikið andstreymi át.ti
hann að etja. Býsna mikið heíui
að kveðið, þegar svo grandvar
maður sem Indriði Einarsson
kemst þannig að orði: „Aidrei
heyrði ég jafnilla talað um nokk
urn mann í Skagafirði og Hjálm
frændsystra hreifst Ragnhildur
ung að árum og starfaði ætíð í
þeirra anda. Allar lögðu þær
megináherzlu á frelsi þjóðarinn-
ar og töldu aukna menningu og
fullt jafnrétti kvenþjóðarinna,r
vera sjálfsagðan þátt í þvi.
Hér er talið fátt eitt af al-
mennum störfum Ragnhildar.
Um einkahagi hennar á ekki við
að ræða hér. En einnig í þeim
efnum var hún óvenju heil-
steypt kona. Ættrækni hennar
og vinfesti mun lengi verða við
brugðið. Hún var gæfusöm í
öllu sínu lífi, ekki síst því að
búa nær hálfa öld í hamingju-
sömu hjónabandi með Halldóri
Kr. Þorsteinssyni, einum íremsta
skipstjóra og athafnamanni þjóð
arinnar á mestu sjósóknar. og
athafnaöld íslendinga.
Sag
a
Bólu-Hjálmars
Fyrir skömmu eru komnar út
ævisögur tveggja manna, sem
lengst af lifðu samtímis og báð-
ir létust 1875. Þessir menn eru
Bólu-Hjálmar og Jón ritstjóri
Guðmundsson. Þótt menn þessir
væru samtímamenn og báðir
væru blásnauðir í upphafi varð
ævi þeirra harla ólík, enda eru
Þeim manni, sem hóf sig yfir
alla fordóma á þann veg, er
Hjálmar gerði, hefur vissulega
verið mikill kraftur í blóð bor-
inn.
Ævisaga Jóns
Cuðmundssonar
Sennilega er Jón ritstjóri Guð-
mundsson minna þekktur meðal
núlifandi manna á Island; en
Bólu-Hjálmar. Bar þó ólíkt
meira á hinum fyrrnefnda með-
an báðir lifðu og áhrif hans á
atburðarásina urðu miklu meiri.
Er því þakkarvert, að Einar Lax
ness, ungur fræðimaður, skuli
nú hafa skrifað rækilega sögu
Jóns.
Margt má af bók þessarrí læ- »
ekki einungis um ævi og hagi
Jóns sjálfs heldur einnig um
á þótt nær sjálfsagt, að Jón Sig
urðsson hlyti að hafa haft rétt
fyrir sér. Hann var slíkf ofur-
ólsku kirkjunni barzt til hinna
frönskumælandi íbúa frá sjálfu
Frakklandi slitnuðu bau bönd,
sem upphaflega hörðu verið
helzti tengiliðurinn. j
Þessi saga er rakin hér vegna
þess, að hörmungar.atburðir
þeir, sem nú gerast suður þar,
verða ekki skildir nema menn
geri sér grein fyrir hversu ósam
stætt ríkið er. Þar eigast við
tvær ólíkar þjóðir, sean fyrir
ytri aðstæður eru í einu ríki, en
fátt er sameiginlegt og eiga þess
eru sett saman af ólíkum þjóð- vegna erfitt með að ieiða deilu-
arbrotum, er aldrei hafa runn- mál sin tii iykta með lýðræðis- i
ið í eitt. Héruð þau, sem ríkið iegnm hætti. Þess vegna var
mynda nú, hafa löngum lotið valda-afsal Leopolds konungs
erlendum drottnurum og urðu fyrir nokkrum árum, leyst
ekki sérstakt konungsríki fyir með götuóeirðum þvert ofan
en þau klofnuðu frá hinum Sam ( þjóðarvilja. — Meirihlutinn
einuðu Niðurlöndam eftir bylt. taldi sér þá ekki fært að
inguna 1830. Það ríki hafði ein- fylgja fram vilja sinum af ótta
ungis staðið frá 1814, og „var við það> að ríkið kiofnaði; ef
sú ætlun þeirra, er þar áttu hlut iogiegum ákvörðunum væri
að máli, að ríki þetta skyldi vera fyigt. Minni hlutinn hefur aftur
skjólgarður fyrir Þýzkaland á moti gripið tii þessara óyndis.
gegn árásum Frakka^ , eihs og úrræðaj af þvi að minnihluta-
komizt er að orði í fréttum 1830, j aðstaða hans skapaðist ekki af
er birtust í fimmta árgangi Skirn ágreiningi um einstök mál held-
is 1831. Er þar síðan haldið á-jur af þjóðernis-hlutföllum, sem
fram að ræða um þessa þvinguðu ekki verður breytt.
sameiningu Hollendinga og,
Belga 1814 á þessa leið: .
Vildu sækja rétt
simi með löoum
Þegar á þetta er litið, sýnist
brugðnir að háttum, þeinkingar gogna furðu, að á íslandi
hætti, málfæri og trúarbrögðum,1 skuli lýðræðisflokkur sem segist
menni, að enginn hefur viljaðjog gat þvi varla hjá því farið, vera> nu ðag eiiir öag vitna til
„En bráðum varð það ljóst að
sameining þessi, ei var svo auð-
veld sem til var ætlað, og voru
þar til fleiri orsakir; má hér eink
um nefna, að hvorutveggja þjóð,
Belgir og Hollendingar, eru frá.
gera ráð fyrir, hvað þá halda
því fram að honum kynni stund
um að hafa missýnzt. Með þessu
hefur minningu þessa mesta ís-
lendings raunár verið lítili greiði
gerður þvi að á þann veg verð.
ur mynd hans íremur glans-
mynd en með þeim litbrigðum,
sem öllu lífi eru samfara.
Einar Laxness sýnir fram á,
svo ekki verður um deilt, að
þegar þá nafna greindi á, sá Jón
Guðmundsson samt ekki siður
rétt en nafni hans. Við þetta vex
vegur beggja, enda sóttu báðir
eftir hinu sama, auknu frelsi og
vaxandi velgengni þjóðar sinna^.
Hitt er einnig rétt að hér komi
fram, að á verki Einars Laxness
eru þau lýti, að honum er allt
of tamt að kveða sjálfur upp
dóma um hvað eina, hæla sögu-
hetju sinni með óþarflega mörg-
um orðum en hnýta í flesta þá,
sem honum höfðu andstæðar
skoðanir, — aðra en Jón Sigurðs
son — í stað þess að láta stað-
reyndimar tala. Fyrir þessar
sakir verður bók Einars lengri
og leiðinlegri aflestrar en ella.
Engu að síður er hún merkileg
frumsmíð ungs manns, sem með
henni sýnir mikinn dugnað, góða
þekkingu og þrátt fyrir of marga
dóma, glöggskyggni i flestu því,
er máli skiptir.
Nýr framkvæmda-
stjóri Sjálfstæðis-
fiokksins
Þorvaldur Garðar Kristjáns-
son hefur nú verið ráðinn fram-
'kvæmdastjóri Sjálfstæðisflokks
ins í stað Magnúsar Jónssonar.
Þorvaldur Garðar hefur alit frá
skólaárum sýnt frábæra hæfi.
að misklíð og sundurþykkja
yrðu hér of mjög drottnandi;
eins og síðan hefir fram komið“.
í rauninni voru það hin sömu
hinna hörmulegu óeirða í Belgíu
sem fordæmis fyrir íslendinga.
Þetta er enn verra af því, að
slíkur málflutningur er ekki
settur fram í óðagoti eða að óat-
stórveldi sem stofnað höfðu hin huguðu máH Hér ta]a somu
Samemuðu Niðurlönd, se *
sundruðu þeim, eins og segir
hinu sama Skírnis-hefti:
„Varð Vilhjálmur konungur i
Hollandi að láta sér þetta lynda,
og endaði svoleiðis stjórn hans
yfir Belgíu er lögð var undir
veldi hans af þeim sömu rikj-
um, sem nú slitu sambandið“.
Um horfurnar snemma árs
1831 segir í þessafi samtíma-
heimild:
„Mörgum þykir það líldegt,
að Belgir að lokum mum sam.
mennirnir, sem eftir skrílsæðið í
1 Japan í sumar hótuðu þjóð sinni
með „japönsku ástandi“, ef á
móti vilja þeirra væri farið. , \
Betur skoðað er þessi talsmáti
og hugarfarið, sem á bak við býr,
ekki eins nýstárlegt og ætla
mætti. Engin samtengdari og í
bókstaflegum skilningi náskyld-
ari þjóð er til í heiminum en ís-
lendingar, hvar sem þeir búa f
landinu. Lífskjör eru hvergi jafn
ari né mannamunur í einu og
einast Fránkaríki, og mætti það °llu minni. Engu að síður höfðu
að vísu verða þeim notadrjúg- J Framsóknarmenn áratugum sam
ara, enn að vera ríki út af fyrirjan yfirráð í íslenzkum stjóm.
sig eru og siðir, trúarbrögð, málum í skjóli þess að fólkið i
tungumál og aðrar landsvenjur | þéttbýlinu væri minna virði og
en náungar þess i
strjál'býli. Rangindi voru látin
gilda í stað réttlætis. j
Ef vilji hefði verið fyrir hendi,
hefði ekkert verið hægara fyrir
Reykvíkinga en að hrinda af sér
rangindunum með valdi. Til þess
ráðs var ekki gripið af því, að
Reykvíkingar vildu sækja rétt
sinn með lögum en ekki ofbeldi.
i hvorutveggja ríki násvipaðar j rettlægra
eða þær sömu, og gengur því
tilgáta þessi mjög eftir líkind-
um“.
stjórnmálaþróun hérlendis um j leika til félagsstarfa. Hann var
Á
miðbik 19. aldar. Á meðan báðir
lifðu gekk Jón Guðmundsson
lengst af næstur Jóni Sigurðs-
syni að virðingu í hugum lands-
manna. Báðir, og ekki síður Jón
Guðmundsson, sættu ofsóknum
af hálfu danska valdsins, enda
voru þeir oftast nánir samherj-
ar í baráttunni gegn því. Stund-
um varð þó nokkur ágreiningur
þeirra í milli og hefur etfir
á sínum tíma lífið og sálin i fé-
lagslífi laganema. Síðar varð
hann formaður Heimdallar og
því næst Várðar hvorttveggja við
mikinn orðstír. Þrautséigja hans
og dugnaður í að vinna Vestur-
ísafjarðarsýslu Sjálfstæðis
flokknum til handa er þjóðkunn.
ur. Miklar vonir eru þess vegna
Galli á P'öí
W w
Njarðar
Endalokin urðu önnur en þau,
sem spáð var i fimmta árgangi
Skírnis, því að eins og rakið er
í sjötta árgangi hans, var „Belgíu
ríki“ „sett á stofn“ 1831, en ekki
fyrr en eftir ítrekaða íhlutun og
afaákost stórveldanna, sem
höfðu það helzt í huga að reisa
skjólgarð sín á milli.. Þjóðverj-
ar gegn Frökkum og Englend.
ingar gegn hverri þeirri þjóð,
sem voldugust væri á megin-
Skammsýni
Framsóknar
Nú þegar Framsókn nýtur ekki
lengur valdanna í skjóli ranglátr-
ar kjördæmaskipunar, lætur hún
höfuðmálgagn sitt æ ofan í ae
hvetja menn til þess að torvelda
eða hindra með ofbeldi löglega
landinu. f Belgíu hafði oft verið ríkisstjórn. Þeir menn, sem svo
barizt um yfirráðin í Evrópu og j fara að> una ekki jafnrétti og
nægír þar að
loo-orrustuna,
minna á Water- | trúa ekki á, að málstaður þeirra
þar sem veldi se Svo góður, að hann geti sigr-
Napoleons var eytt. I að í frjálsum kosningum. En þeir
Sá galli var þó á þessarri gjöf sjá ekki einu sinni jafn langt og
Njarðar, að flestir hinir sömu nef þeirra nær. Því að engum en
annmarkar, sem háð höfðu hin.
um Sameinuðu Niðurlöndurn
loddu við hið nýja ríki. Kaþólsk
trú var að vísu yfirgnæfandi
meðal íbúa þess, en að öðru
leyti var að mestu hinn sami
skilsmunur þeirra í milli og tal-
inn hafði verið milli Hollend-
Framsóknarmönnum ætti að
vera skiljanlegra, hverjum er bú-
in mest hætta, ef ofbeldi í þétt-
býli ætti að ráða stjórn ríkisins. I
Við búið er, að þá kynni áður en !
langt um liði að koma fram, að ’
óþarft þætti að líta á hag ann-
arra en þeirra, sem bezta aðstöðu
bundnar við hann, þegar hann inga 0g Belga. í hinú nýja riki- hafa til að láta að sér kveða með ]
tejkur við hinu ábyrgðarmikla var meiri hlutinn enn af flæmsk 1 Framh. á bls. 14. / '