Morgunblaðið - 31.05.1961, Blaðsíða 14

14
MORCVNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 31. maí 1961
Hvernig er að vera ís-
efiir K:
MEÐ því að.' p&kkuð ógreitt rn.m
vera að ná td'li' a"ír þfeím :sfghyáti.'
Þórðarsyni, Þornióði. ^oibrúííár-.
Skáldi, GraúiárrHglia > og- öðrurn.
þeim andans jöfrtim, er stundað
•hafa skáldskaþ meðai frænda
vorra, Norðmanna, hef ég verið
beðinn að hJaupa í skarðið og
fara um það nolokrum orðum,
hvernig sé að vera ísienzkt skáld
i Noregi.
Um efni þetta hef ég að vísu
gefið út heila bók og mun bráð-
lega birta aðra, er að mestu fjall-
ar um það, en eigi að síður finnst
mér þetta fljótt á litið dálítið
örðugt viðfangsefni. Aðalgallinn
er sá, að ég get fátt um það sagt
frá almennu sjónarmiði, og verð
því að nota rtokkuð mikið orðið
ég í grein þessari, en um það hafa
vitrir menn sagt, að það sé eitt
Ijótasta orð hverrar tungu. Mun
ég þó reyna að bæta nokkuð úr
með því að segja dálítið
frá höfðingjum og stórmenni
ýmsu, er ég kynntist í Austur-
vegi.
íslenzkum skáldum hefur alla-
jafna verið vel tekið í Noregi, og
var ég þar engin undiantekning.
Ég kom þangað blásnauður og
nær dauða en lífi af langvarandi
hungri og efnaskorti, en öll þaú
ár, sem ég átti þar heima, skorti
mig aldrei mat að eta, óg flést
gæði lífsins önnur féllu mér þar
einnig í skaut. Þetta var mér
mikilsvert, en þó var annað betra,
að mikill fjöldi manna og kvenna
sýndi mér hlýleika í orði .og verki
og veitti mér ýmsar fyrirgreiðsl-
ur, sem ég bjóst ekki við af er-
lendum mönnum. Raunar leið
ekki á löngu, áður en Norðmenn
hættu að vera útlendingar í mín-
um augum og hafa aldrei verið
það síðan. Ég kom til þeirra ung-
ur, samdist að siðum þeirra og
hugsunarhætti án þess að bíða
nokkurt hjón á minni íslenzku'
sál. Ég var Íslendingur og
Norðmaður í senn, og þekki
nú að ég held báðar þjóðir jafnt
og skil viðhorf þeirra, veraldleg
sem mdleg.
C sleymanleg er mér fyrsta
landsýn í Noregi. Það var
snemma morguns og skipið kom-
ið inn í skerjagarðinn, þegar ég
vaknaði. Óveður hafði verið
mestan hluta leiðarinnar frá ís-
landi, en nú var komið dúnalogn,
og þegar ég kom upp á þilfarið,
var loftið hlýtt eins Og á ís-
lenzku sumri, og allt í kring var
bláleit hillingamóða. Svifu í
henni vingjamleg fjöll inn til
landsins að sjá, en lágar eyjar
og skef kringum skipið og óx
á þeim meiri gróður en ég hafði
áður séð. Sól var ekki enn kom-
iin upp, en himinninn heiður og
bjartur. Ég draslaðist í land með
eigur mínar: bóka- og handrita-
kassa og strigapoka með fötum.
Dótinu kom ég fyrir á jámbraut-
arstöðinni, en labbaði síðan upp
á Flöifjellet. Þar kynntist ég
fyrstu vinum mínum í Noregi,
góðu og drengilegu fólki; hélt
ég vináttu við eitt þeirra ung-
menna allt þar til stríðið og
dauðinn skildi okkur að.
Síðar sama dag kynntist ég
svo höfðingjanum og mannvin-
inum Guttormi Vatndal á Gar-
nes. Hann tók við mér í brauð
sitt og hús að hætti fornkonunga,
og studdi mig síðan með ráðum
og dáð, meðan ég þurfti þess við.
Guttormur Vatndal stjórnaði
munaðarleysingjaheimili einu
fyrir drengi þarna á nesinu og
sýndi jc ; því starfi svo frá-
, bæra fórn.,, dugnað og ósér-
ixndsson, rithöfund v I að gergst .rithöfundur í Noregi.
‘>[.Aágahrd hé.t*;«inig verksmíðjur
plægni, að hann var fyrir íöngu el6únJ^ í Ytre^Arnfe. Háíirt opn-
orðinn nafnkunnur maður um
land allt, er ég kynntist honum.
Hann er enn á lifi, hálftíræður,
og starfar sífellt að menningar-
málum. Það var mjög heilnæmt
ungum manni að kynnast hon-
um, því að hann var flestum
mönnum heilbrigðari á líkama og
sáí; fóru saman hjá honum flest-
ir þeir kostir, er mann mega
prýða. Honum hefði vafalaust
verið innan handar að gerast
stórvirkur á hvaða sviði sem var
og öðlast bæði fé og völd. En
hann eyddi öllu lífi sínu í hvíld-
arlaust fórnarstarf fyrir mun-
aðarlausa drengi í Björgvinjar-
borg, drengi sem enga áttu að Og
margir hverjir voru komnir af
vondu fólki; hefðu þeir vafa-
laust sumir orðið glæpamenn,
þjóðfélaginu til stórskaða og
byrði, ef þeir hefðu ekki komizt
undir vemdarvæng mikilmennis-
ins. á Garnies. En hjá honum voru
þeir komnir í örugga höfn, og a
síð.an áttu þeir heimili á Gar
nes, er þeir þurftu þess með, og
fyrir hverjum dreng var séð allt
til fullorðinsára eða þar til hann
var kominn í góða stöðu ög líf
hans tryggt eins og hægt Var.
Náíega enginn þeirra misheppn-
aðist, en þess vom mörg dæmi,
að synir úrkynjaðs glæpafólks
urðu nytsamir fyrirmyndarborg-
arar í þjóðfélaginu éftir •uppeldi
Vatndals.
Landar hans létu hann njóta
sannmælis, en þó held ég, að hann
hafi aldrei hlotið verðugt hrós.
Hið risavaxna ævistárf hans var
unnið. í þarfir hinna minnstú
bræðra, Og séu rétt hermd orð
Krists um þá, mun Guttormur
Vatnsdal verða háttsettyr í ríki
Himnanna.
Um sumarið gisti ég stórbónda
einn í Harðangri, Hans Jakobson
Vik, og börn hans, er sýndu mér
fádæma gestrisni og ljúflyndi.
Sonur hans, vinur minn Lars
Vik, vildi mér allt vel gera Og
var ég þarna í heimboði hans.
Gengum við til selja og dvöld-
umst þar nokkra unaðslega sól-
skinsdaga. Kynntist ég þá þessu
aði mér heimili sitt, og voru þau
hjón bæði, svo og börnin, elsku-
leg við mig á alla lund. Aagaard
útvegaði mér létta vinnu við mitt
hæfi um sumarið og borgaði
hana vel.
Um haustið fór ég svo í skóla
Lars Eskelands og kynntist þeim
nafnfræga manni allvel. Var þar
sama ljúflyndinu að mæta, því
að hann bauð mér þegar í
byrjun, að ég þyrfti ekíki að
greiða allan kostnaðinn á skól-
anum, fyrr en þá ef ég yrði ein-
hvem tíirua svo vel efnaður, að
mig munaði ekkert um það.
Lars Eskeland var maður
merkur á ýmsa lund, sérkenni-
legur persónuleiki og ágætur
kennari. Nokkuð þótti mér hann
þó tilfinningasamur í tímum,
einkum er hann kenndi sögu, því
að alloft kom gráthljóð í rödd
hans, og þess jafnvel dæmi að
Knud Hamsun
rómantíska seljalífi, sem orðið
hefur mörgum skáldum yrkis-
efni og mikið er um skrifað.
Þegar fyrsta árið mitt í Noregi
liitti ég ýmsa höfðingja, sem
greiddu götu mína, fúslega og
vel, er þeir heyrðu að ég ætlaði
Sigrid Undset
tárin flytu niður kinnarnar á
honum. Þótti okkur íslendingum
þetta nokkuð nýstárlegt og ekki
laust við, að við brostum dálít-
ið að því. En allt um það festust
orð Eskelands vel í huga manns,
svo að enn man ég allsæmilega
margt af því, er hann sagði úr
sögu Noregs.
Ólíkur Eskeland var Olav
Sletto skólastjóri á lýðháskóla
einum í Austur-Noregi. Dvaldist
ég nálægt honum hálfan annan
vetur og hlýddi kennslu við skól-
ann. Slettó er kunnur rithöfund-
ur Og hefur margt dável skrifað,
en auk þess var hann frábær
kennari. Hann var maður glað-
vær og gæfur hversdagslega, en
þó fastur fyrir. Víðlesinn var
hann í bókmenntum heimsins, en
mig gruniar, að nokkuð hafi skort
á menntun hans að öðru leyti.
Hann hafði eitt sinri verið á
Askov lýðháskóla, og fæ ég ekki
betur séð en að hann komi við
sögu hjá Gunnari Gunnarssyni í
Fjallkirkjunni.
Næsti höfðinginn sem ég gekk
fyrir í Noregi var sjálfur Will-
iam Nygaard, forstjóri og eig-
andi bókaútgáfunnar Aschehoug.
Hann var þá þegar orðinn gam-
all maður, þótt hann lifði nokkuð
fram yfir síðustu heimsstyrjöld
og kæmist á tíræðisaldur. Vel
líkaði mér við hann, og alltaf
vék hann góðu að niér, en í for-
laginu hafði ég lítil samskipti við
hann, en því meiri við son hans
Mads Nygaard magister. Meist-
ari Mads tók við prókúru í for-
laginu sama haustið og fyrsta
Skógivaxnar fjallshlíðar liggja í sæ fram.
bókin mín kom út á norsku. Var
ég og fyrsti rithöfundurinn er
hann átti skipti við og féll ævin-
lega vel á með okkur. Þetta var
fáskiptinn maður Og ekki greind-
ur nema í góðu meðallagi, en
menntaður vel ög meðal annars
ágætlega að sér í frönskium bók-
smenntum.
Skömmu eftir að ég fór að gefa
út bækur á norsku var mér boðið
að gerast meðlimur í rithöfunda-
félaginu. Kynntist ég þar smám
saman flestum rithöfundum
Noregs, og eru margir þeirra mér
minnisstæðir. Skal fyrst fræga
telja Sigrid Undset. Hún var
stórkostlegur persónuleiki. Ég
minnist þess sem Erik Lie, sem
þá var ritstjóri „Hjemmet“ sagði
eitt sinn um hana, það var að-
eins ein setning, en öllum kom
saman um að hann hefði hitt
naglann á höfuðið: „Hun er et
jevla menneske!" Það verður að
vísu ekki mikið úr þessari setn-
ingu, ef á að þýða hana, en í
henni felst meira en sést fljótt
á litið. Það var ekki létt að skil-
greina Sigrid í fáum orðum, en
alloft heyrði ég hana nefnda
„sagakvinde“; var þá jafnað til
Hallgerðar Langbrókar og Berg-
þóru konu Njáls. Lærð var hún
vel og ágætlega máli farin en
ekki ávallt rökföst að sama skapi.
Hún gat verið mjög skemmtilega
meinfýsin og illt að verða fyrir
háði hennar, en ekki heyrði ég
hana misbeita því. f rithöfunda-
félaginu hafði hún sig ekki mjög
í frammi, en mun þó hafa ráðið
þar flestu er hún vildi, ef henni
þótti slíkt í húfi, að vert væri
að blanda sér í málin. Nokkuð
var hún tekin að fullorðnast,
þegar ég köm til Noregs, Og glæsi
legasta verk hennar, Kristín
Lavransdatfer þá nýkomið út.
Aldrei heyrði ég hana örðaða við
karlmann, en nokkrar sögur vOru
sagðar af ástamálum hennar frá
fyrri árum, eins og gengur. Hún
hafði verið gift Svarstad málara,
en var skilinm við hann áður en
hún gerðist kaþólsk. Þó var haft
fyrir satt að hún teldi sig enn
gifta honum, eftir að hún hafði
tekið hina nýju trú, því að ka-
þólskir munu naumast geta feng-
ið hjónaskilnað.
Hversdagslega var Sigrid þurr
á manninn ög jafnvel svo, að
sumum þótti kenna hroka í fari
hennar. Man ég eitt sinn, er ég
kyrmti hana í veizlu vini mín-
um, en þýðanda hennar, Emil
Walter hinum tékkneska, sem
þá mun hafa verið við sendiráð
lands síns í Stokkhólmi. Leit hún
naumast á manninn og rétti hon-
um ekki einu sinni hendina.
En Walter var tilfinninganæm-
ur og tók þetta svo nærri sér að
hann gekk afsíðis og mátti sjá
að honum var brugðið. Sagði ég
Sigrid frá þessu með þykkju
nokkurri, því að mér leiddist
steigurlæti hennar og fannst
henni ekki slík framkoma sam-
boðin. Leit hún þá nokkuð hvasst
á mig, en síðan í áttina til manns-
ins. Sá ég litlu síðar að hún gekk
til hans og er ég gætti að, voru
þau sezt ein saman út í horni,
djúpt niðursokkin í samræður.
Fór Emil að lokum mjög ánægð-
af fundi hennar. ►
Ekkert mátti Sigrid aumt sjá
og á síðari árum líknaði hún af
öllum mætti flóttafólki og stund-
um fleirum en þess þurftu með.
Gott hjarta hafði hún, en nokk-
uð hrjúfa skel. Ég hygg að hún
sé ógleymanleg kúnningjum sín-
uirt Og vinum, og víst er um það,
að ekki get ég hugsað mér hana
farna úr heiminúm, * svo lifandi
er hún í minnirigu minni.
Herman Wildenvey hitti ég
snemma veru minnar í Noregi.
Hann hafði þá lengi verið eftir-
lætisljóðskáld mitt, eða frá því
ég byrjaði að geta lesið norsku
mér til nokkurs gagns. Herman
var ljúfmenni hið mesta og glað-
ur jafnan, en enginn baráttu-
maður, “Og heyrði ég hann aldrei
taka til máls á fundum í rithöf-
undafélaginu. Laglegur var hann
og kvennagull hið mesta, en þó
held ég að hann hafi verið trúr
konu sinni og heyrðist ekki ann-
að. Hét hún Gisken, og skrifaði
skáldsögur nokkrar, sem hlutu
verðugt lof. Hún var prýðis-
manneskja og samkomulag hjón-
anna gott, en kannski ekki laust
við að Hermann hefði nokkurn
beyg af henni. Hún var hávax-
in mjög. Það var eitt kvöld er
Herman sat að sumbli með kunn-
ingjum sínum að hann stökk úr
sæti sínu rétt um miðnættið og
segir: „Nei, jeg ma nok hjem
jeg. Gisken har sikkert lagt sig,
og nú ligger hun der meter eftir
meter og venter paa mig.“
Mörg af tilsvörum Hermans
urðu fræg um Noreg og jafnvel
Skandinavíu, en hann gat verið
mjög 'hnyttinorður og fyndinn.
Annað mikið ljóðskáld var þá
í Noregi, — af sumum talið meira
en Hermaa, það var Olaiv Bull.
Hann var gæfur hversdagslega
og prúðmenni, en drykkjusjúk-
lingur var hann orðinn að ein-
hverju leyti, þegar ég hitti hann
fyrst, og víns neytti hann víst
daglega, sást þó sjaldan ölvaður.
Honum kynntist ég aðallega síð-
asta veturinn sem ég var í Noregi
þótt við hefðum oft hitzt áður.
Hann lagði þá í vana sinn um
tíma að kóma til mín milli þrjú
og fimm á daginn, ræða við mig
stundarkorn og súpa úr nokkr-
um staupum. Tókust með okkur
hlý kynni Og sagði hann mér
ýmsa smámuni úr lífi sínu, er
mér virtist hafa verið allsorglegt
og erfitt. Annars var hann fá-
orður um sjálfan sig. Hann var
meistari formsinis og stríddi
Framh. á bls. 18. -