Morgunblaðið - 31.05.1961, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 31. maí 1961
— Grein
Kristmann
Framh. af bls. 14.
mjög við það, eins og góðum
skáldum er títt. Sagði hann mér
margt frá þeirri baráttu og lærði
ég af því fleira en í fljótu bragði
verður sagt. Ekki var hann heilsu
sterkur og varð alloft að leggjast
á sjúkrahús, meðfram vegna
fullmikillar drykkju.
Kunningi minn góður var Olav
Duun einkum síðustu fjögur ár?
in, sem ég átti heima í Noregi.
Hann var maður smávaxinn, en
( með afbrigðum hraustur og snar.
í Atti hann til að beita kröftum
r sínum ef í hann fauk, og helzt þá,
1 er hann hafði drukkið. Hann
var lengst ævinnar kennari á
'kyrrlátum stað úti með Oslófirð-
inum, en skrifaði bækur sínar í
sumarfríum sínúm. Það er of
fáum kunnugt á íslandi að hann
var eitt af stórskáldum Norður-
landa, og er ekki vansæmdar-
laust að mesta verk hans,
„Juvikingar“, skuli ekki hafa
verið þýtt á íslenzku. Hann átti
eina dóttur barna og harmaði það
mjög að eiga ekki syni. Vinfast-
ur var hann og hinn traustasti
maður.
Traustur maður og góður var
einnig Sven Moren, en ekki mik-
ið skáld. Hafa þó ein eða tvær
af bókum hans verið þýddar á ís-
landi, að minnsta kosti „Stór-
viðri“. Hann var jafnan hlýr og
Ijúfur, - ekki sízt er hann hafði
fengið sér bragð. Dóttir hans er
gi£t góðskáldinu Tarjei Vesás.
Einn af nánustu vinum mínum
var Peter Bendow. Peter var
réttarskrifari í Osló, en samdi
lögreglusögur í frítímum sínum,
Og síðar bókmenntalegar skáld-
sögur, en auk þess var hann
Egyptalandsfræðingur góður.
Hafa verk hans um Egyptaland
hið forna vakið mikla athygli á
Norðurlöndum og víðar. Skap-
gerð Peters var traust Og góð, og
sá er eitt sinn eignaðist hann að
vini átti þar öruggan vin æ síð-
an. Hann viar lágvaxinn maður
Og firna gildur, enda matmaður
mikill og hinn ágætasti kokkur.
Ungkarl var hann lengi vel, en
bauð samt kunningjum sínum
Og vinum í matarveizlur til sín og
eldaði þá matinn sjálfur. Laps-
kássa hans þótti dýrindis rétt-
ur, og ekki var baunasúpan hans
síðri. Á seinni árum sínum gift-
ist hann ágætri konu og voru þau
mjög hamingjusöm. Nú er Peter
nýlega dáinn og var hans hlýlega
minnzt í öllum stórblöðum Norð-
urlanda.
Við Johann Bojer vOrum um
skeið góðir kunningjar. Hann
var einn af víðfrægustu rithöf-
undum Noregs, en norskir gagn-
rýnendur virtust alltaf eiga bágt
með að viðurkenna snilld hans.
iÞó var hann mikið lesinn í
Noregi og bækur hans seldust
vel. Hann var dálítið rogginn í
framkomu, og jafnan hnarreist-
ur mjög, enda undirforingi í
hernum á yngri árum sínUm, Og
þótti það loða nokkuð við hann.
En greindur og skemmtilegur var
hann í viðtali, sjálfmenntaður
vel og hafði ferðazt talsvert. —
Sandemosemálið alkunna varð
okkur að vinslitum. Bojer var þá
formaður rithöfundafélagsins og
átti mestan þátt í að reka Sande-
mose úr því. Var þar stuðst við
einhverjar lagagreinar félagsins,
•er mæltu svo fyrir að menn
skyldu, vera norskir borgarar.
En lítið hafði verið farið eftir
þeim, því að hvorki meira né
minna en sex af meðlimum fé-
lagsins höfðu útlendan borgara-
rétt, þar á meðal ég.
Sandemosemálið var leiðinlegt,
og segi ég nánar frá því í ævi-
sögu minni. En Sandemose sjálf-
ur gat verið skemmtilegur ná-
ungi, þegar vel lá á honum, en
mislyndur var hann mjög og
kom ekki skapi við alla. Mennt-
un hafði hann litla en gáfur ágæt-
ar. Við vorum kunningjar um
nokkurra ára skeið og kom hann
þá oft til mín. Hafði ég þá stund-
um gaman af að ræða við hann,
en við vín var hann leiðinlegur
maður, og siðfágun ekki það sem
mest bar á í fari hans.
Sjálfan stórmeistara norskra
bókmennta, Knut Hamsun, hitti
ég á bíó! Áður höfðum við skrif-
azt lítils háttar á, út af því til-
efni að ég sendi honum eina af
bókum mínum. Myndin var léleg,
og í hléinu var ég að hugsa um
að fara mína leið. En er ég ætl-
aði að standa upp, leit ég í krjng-
um mig og sá, að við hlið mína
sat sjálfur galdramaðurinn Knút-
ur úr Hamssundi. Við litum sam-
— Grein Skúla
Framh. af bls. 16.
ari. Árið 1950 var skipaflotinn
samt orðinn rúmar 5 milljón
lestir og jókst á næstu fimm ár-
um um tæpar 2 milljónir lestir,
tímis hvor á annan og brostum;
karlinn hafði mjög fallegt bros.
Ekki skiptumst við á orðum fyrr
en myndin var á enda og ég
hneigði mig fyrir gamla mann-
inum í kveðjuskyni. Þá fór hann
að tala við mig og fylgdist méð
mér út. Samtalið var raunar
nokkuð einhæft, því að hann
heyrði mjög illa og ég hlífðist
við að hækka röddina. Virtist
hann kunna því vel og röbbuð-
um við saman alllanga stund unz
hann kvaddi mig og tók sér
leigubíl þangað sem ferð hans
var heitið. Öðru sinni hitti ég
hann og töluðum við þá einn-
ig nokkuð saman. Hamsun var
maður höfðinglegur með eðlileg-
an tíguleik og göfgi í fasi sínu
öllu. Gnannur var hann fil efstu
ára og bar því meira á hæð hans,
andlitið var frítt Og fyrirmann-
legt í senn, tillitið kaldlegt nokk-
uð, ef svo bar undir, en brosið
hlýtt. f svipbrigðum og fasi líkt-
ist hanh allmikið Agli Thoraren-
sen.
Margar myndir manna og
kvenna bera fyrir hugaraugu
mín, er ég minnist þess tíma,
þegar ég var íslenzkt skáld í
Noregi. Einn af þeim sem ég
minnist með gleði er faðir Thom-
as. Hann var kaþólskur maður,
hámenntaður, Og sérfræðingur í
kristnum dulfræðum. Margar
stundir sátum við Og töluðum
saman um lífið Og gátur tilver-
unnar. Hann var vitur Og hlýr,
víðsýnn Og skilningsgóður; rödd
hans djúp Og mild; enn kemur
það fyrir á hljóðum augnablik-
um að ég heyri hana gegnum nið
áranna: „Minnstu þess, sonur
minn, að Guð dæmir engan; það
eru verk mannanna og hugsanir
þeirra er sitja til dóms yfir
þeim.“
Meira en tveir tugir ára eru
liðnir síðan ég yfirgaf Noreg, en
þó er landið Og þjóðin jafnlifandi
í minni mínu og ég hefði verið-
þar í gær. Það var gott að vera
íslenzkt skáld í Noregi.
og nú var tankskipaflotinn orð-
inn meiri en helmingur flotans
alls. Á næstu fjórum árum óx
flotinn enn um 3 milljón lestir,
upp í 9,9 milljónir. Og 1. apríl
í ár telur norska hagstofan kaup-
flotannn vera orðinn 2.201 skip,
samtals 11.086.000 lestir, og eru
þá skip minni en 100 lestir ekki
méðtalin. Af þessum flota eru
535 tankskip, samtals 6.25 milljón
lestir — eða nærri 60%.
Árið eftir stríðslok var olíu-
framleiðslan orðin 379 milljón
tonn og var komin upp í 880
milljón tonn árið 1957. Og olíu-
flutningar sjóleiðis eru nú ferfalt
meiri en fyrir 20 árum, svo að
tankskipin eiga nóg verkefni fyr-
ir höndum. En samkeppnin er
hörð á þessu sviði. Norðmönnum
gremst ekki síst við tankskipa-
kóngana (m.a. gríska), sem láta
skrásetja skip sín hjá Liberiu,
Panama og Honduras og sletta
einhverri fúlgu í ríkisstjórnir
bessara landa fyrir að nota flaga
þeirra sem lepp_ en sleppa hins-
vegar við skatta og skyldur og
hlíta ekki alþjóðlegum samþykkt
um um aðbúð og kjör sjómann-
anna. Þessi leppaskip náðu við-
skiptum við ýms olíufélög, er
Norðmenn höfðu siglt fyrir áður,
með því að nota tækifærið með-
an Norðmenn voru að endurnýja
skipastól sinn. Sum þessara lepp
ríkja siglingapna haf« skrásettan
undir flaggi sínu stærri flota en
Noregs er, þó að þau eigi tæp-
lega nokkra haffæra fleytu sjálf.
Stærri skip eru hagkvæmari i
rekstri en þau smærri og þess
vegna fer stærð skipanna sívax-
andi, einkum tankskipanna. Árið
1920 var meðalstærð norskra
tankskipa 4500 lestir og annarra
skipa 17,47 lestir. En 1959 var
meðalstærð tankskipa 11.400 lest-
ir og annarra skipa 4200 lestir.
Skipunum fjölgar lítt þó flotinn
stækki. Og enn stefnir í sömu
átt. Nýlega var fullsmíðað i Stav
anger tankskipið „Bergebonde“
sem er 51.000 smálestir og
stærsta skip í Noregi og stærsta
skip, sem smíðað h-efur verið í
Noregi. En tærsta tankskip í
heimi er 104.000 lestir.
Þrátt fyrir hinn gífurlega vöxt
flotans er hlutdeild Noregs í
tankflota heimsins ekki eins mik-
il nú og hún hefur orðið mest
áður. En þrátt fyrir örðuga sam-
keppni hafa Norðmenn fullan hug
á að efla þennan flota og byggja
nú meira af stórum tankskip-
um en nokkurntíma áður.
Norðmenn reka siglingar sín-
ar á heimsmælikvarða. Aðeins
tíundi hluti flotans siglir milli
Noregs og útlanda, en 9/10 sigla
milli fjarlægra hafna árið út og
árið inn, og fjöldi norskra skipa
hefur aldrei í norska höfn komið.
Skipverjar á þessum skipum fá
með ákveðnum millibilum langt
leyfi og fara þá heim til konu og
krakka, á útgerðarinnar kostnað.
Rúmlega 40 þúsund Norðmenn
og 7000 útlendingar vinna á þess-
um skipum að jafnaði, auk þeirra
6000, sem starfa í innanlandssigl-
ingum. Og um 30 þúsund manns
starfa í norsku skipasmíðastöðv-
unum, sem ekki mundu vera til ef
Norðmenn væru ekki siglinga-
þjóð.
Tíundi til sjöundi hluti skatta
og útsvara í Noregi kemur frá
þeim, sem atvinnu hafa af sigl-
ingum. En þó er þjóðinni enix
meira virði hve miklar gjaldeyr-
istekjur hún hefur af siglingun-
um. Vöruskiptajöfnuður þjóðar-
innar er jafnan óhagstæður, en
það eru siglingarnar sem jafnað
hafa hallann eða dregið úr hon-
um. Fimmtungur allra gjaldeyris
tekna þjóðarinnar stafar af er-
lendu siglingunum og stundum
jafnvel þriðjungur, eða jafnvel
meira. Á árunum 1945—58 keyptu
Norðmenn skip frá útlöndum fyr-
ir 14 milljarð krónur og höfðu
borgað 4/5 af því fé jafnóðum.
En á sama tímabili fékk flotinn
22,5 milljarð krónur í erlendum
gjaldeyri fyrir farmgjöld, eftir að
erl. kostnaður hafði verið dreg-
inn frá. Á sama tíma fengu skipa
eigendur 6.700 milljónir í gjald-
ey-ri til skipakaupa, þannig að
gjaldeyristekjur af siglingunum,
sem runnu til annara'þarfa þjóð-
arbúsins urðu 15,800 milljónir.
Og norska flotanum er það að
þakka, að nafn Noregs er víð-
kunrlara um allan heim en nafn
nokkurrar annarrar smáþjóðar.
Varla er svo ómerkileg höfn til,
að norski fáninn sjáist þar ekki
og í hinum meiri háttar höfnum
koma og fara norsk skip dags dag
lega og oft fleiri en eitt. Á haf-
inu eru Norðmenn heimsveldi
hins vopnlausa flota, sem berst
fyrir hag þjóðarinnar og ber hróð
ur hennar kringum hnöttinn og
milli ísa heimskautanna.
I
«
*
*
11 v ■ ■ v ww~w w wwr f f i'fyi'f iy'ytTWií'i ^ wrw
*
NORSK ÍSLENZK SAMVINNÆ... :
■
Það er hölt vinum að vinna saman og styðja
að tæknilegum framförum hvor hjá öðrum.
Fyrirtæki okkar sem er fyrsta gólfteppaverk-
smiðja á íslandi sem vefur ullargólfteppi, var
sett upp með tæknilegri aðstoð sérfræðinga
MANDAL TEPPEJVÆVERI í Noregi. Er sam-
vinnan við frændur okkar í Noregi okkur til
hinnar mestu ánægju og gagns.
a
m
m
m