Morgunblaðið - 03.12.1961, Blaðsíða 10

I
10
MORGVNBLAÐIÐ
Loginn hvíti
FYRIR nokkrum áratugum efuð-
ust fáir um, að íslendingasögurn-
ar væru sannar sögur í bókstaf-
legum skilningi. svo að jafnvel
samtölin þar vaeru höfð orðrétt
eftir, eins og þau hefðu verið
tekin upp á segulband. Nú vita
menn og vissu reyndar flestir þá,
að þær voru ekki færðar í letur
fyrr en nokkrum mannsöldrum
eftir að þær gerðust, svo að ekki
var þess að vænta, að samtöl
gætu geymzt óbreytt og óhögguð
allan þann tíma. Menn hafa líka
gert sér ljóst, að tilgangur höf-
undanna var ekki sá að semja
þurran annál eða visindalega
igreinargerð um löngu liðna at-
burði. beldur að semja læsilega
sögu, sem bæði gat orðið fræði-
lestur og skemmtilestur eða
„underholdnings-litteratur". Til
þess varð að klæða endurminn-
ingu atburðanna í búning, sem
bæði var að sniði og litavali mót-
aður af listrænum smekk sagna-
ritarans auk þest. sem samúð eða
andúð hans með einstökum sögu-
persónum hlaut að ráða því nokk
uð, hvemig hann túlkaði orð
þeirra og athafnir. Þetta frjáls-
ræði leyfði bæði sköpunargáfu,
frásagnargleði og persónulegum
viðhorfum höfundarins að njóta
sín.
Á síðari árum hafa margir ís-
lendingar gefið út sjálfsævisögur
sínar. Sumar þeirra eru mest-
megnis þur upptalning atburða,
oft svo hversdagslegra, að þær
hafa lítið fræðigildi og lélegt
skemmtigildi. Aðrar em skrif-
aðar af mönnum, sem hafa gert
sagnaskájdskap að lífsstarfi sínu,
og þar gætir að vonum meiri
sjálfstærðrar sköpunar, atvikum
og persónum er hagrætt eftir
smekk og listrænum kröfum höf-
undarins því að skáldið hefur
Kristmann Guðmundsson
þau forréttindi fram yfir ann-
álaritarann, að það getur tekið
sér skáldaleyfi notað endurminn
ingar ævi sinnar sem uppistöðu,
en skáldlegt ímyndunarafl sitt
sem ívaf og andúð sína eða sam-
úð sem jjósa eða dökka liti í vef-
inn til þess að hann verði ekki
nein hversdagsvoð, heldur lit-
klæði, og skáldum hæfir ekki
annað en litklæði.
Því hef ég haft þennan langa
fcrmája að ritdómi um Logann
hvíta. að ýmsum hefur fundizt
margt ósennilegt í tveimur fyrstu
bindunum af sjálfsævisögu Krist
manns skálds, bæði frásagnir
hans af dulrænum atvikum, sem
fyrin hann hafa borið, og af ásta-
málum hans. Þeir hafa í raun
og veru krafizt þess af honum,
að hann skrifaði sem hlutlaus
annálaritari sinnar eigin ævi, en
til þess er Kristmann of mikið
skáld. of draumlyndur og of til-
finninganæmur gagnvart því,
sem honum hefur mætt á lífs-
leiðinni. É% tel frásagnirnar um
Ingilín, huldumeyjuna, sem hann
lék sér við og þráði, en fékk
aldrei að snerta, mjög mikla
prýði á bókinni. án þess að ég
sé með nokkrar vangaveltur xun
það, hvað sé draumur og hvað
virkileiki í heimi barnshugans.
Þær minna á gamalt jistbragð
íslendingasagna, eins og drauma
Þorsteins Borg í upphafi Gunn-
laugssögu, eru fyrirboði ókom-
inna örlaga, lýsa flótta hins mun
aðarlausa bams frá ástúðar-
snauðum mannheimi inn í óska-
]önd álfheima. Sagan um kon-
una í rauða bílnum, sem birtist
í Loganum hríta verður manni
líka ógleymanleg í dul sinni,
hvort sem þar er um skáldlegan
draum eða raunverulegan at-
burð að ræða. En vissulega hefur
Kristmann átt samleið um stund
með ýmsum konum í rauðum
bíl, án þess að fylgja þeim á
leiðarenda.
Loginn hvíti lýsir einum ára-
tug í lífi skájdsins, 2-3 hjóna-
böndum, einni megatonna kyn-
ir hann geislamögnuðu r; ki sínu,
bombu, sem dreifir um skeið yf-
svo að hann svíður í merg og
bein, en heldur samt áfram ferð
sinni um álfur ástarinnar, eins
og Gyðingurinn gangandi leit-
andi lausnar frá álögum sínum,
en finnur hana hvergi. Hann hef-
ur öðjast frægð og frama, getur
veitt sér mörg af gæðum lífsins,
ferðast til suðrænna landa og
gefið sér góðan tíma til að safna
efniyiði í þær sögur sínar sem
gerast fyTr á öldum. Hann hittir
ýmsa landa sína í Kaupmanna-
höfn og gezt ekki sem bezt að
þeim, en samt leitar hugur hans
heim, eins og hann hafði í æsku
leitað til þeirrar móður. sem
hann hafði a]drei notið hjá
neinnar móðurblíðu. En aðkom-
an er ekki glæsileg, þegar komið
er heim til íslands, heimskrepp-
an er í algleymingi, honum finnst
hann aðeins mæta andúð og
misskilningi og sjálfur finnur
hann ti] vonbrigða og ósjálfráðs
viðbjóðar á flestu því, sem fyrir
augun ber. Andrúmsloftið er allt
annað en hann átti að venjast
meðal skáldbræðra, vina og dá-
enda í því landi, sem hafði fóstr-
að hann og fært honum viður-
kenningu. Við þetta bætist, að
kommúnisminn dafnar eins og
graftarsýkill í fúasárum kreppu-
áranna og hin mik]a sókn hans
á menningarsviðinu er í algleym-
ingi, ungum skáldum og lista-
mönnum sem ganga honum á
hönd, er hælt upp í hástert, og
þau hlaða skjalli og skrumi
hvert á annað. en hina er reynt
að þegja í hel eða troða skóinn
niður af þeim, ef þöginin er ekki
einh]ít. Ýmsar tilraunir eru gerð
ar til að lokka hann eða hræða
til þess að láta spenna sig fyrir
orustuvagn hinnar rauðu fram-
sóknar, en hann lætur hvorki
freistast af fagurgala né bugast
við hótanir. Heimsstyrjöldin
skellur á, greiðslur utanlands frá
fyrir skáldverk hans bregðast og
hann tekur það ráð að kaupa sér
hænsnabú inn við Elliðaár, en
svo kemur hérnámið og land
hans er tekið undir herskála og
Sunnudagur 3. des. 1961
hann á ekki í önnur hús að venda
en smáhýsi austur í Hveragerði,
sem hann fær á leigu fyrir lít-
inn pening. Við skiljum við
skáldið horfandi til hafs af Arn-
arhóli á heiðríkri og stjörnu-
bjartri frostnóttu, einmana og
uggandi um sinn hag, eins og
stundum á æskuárunum, en á-
kveðið í því að láta ekki bug-
ast, frekar en þá.
Loganum hvíta svipar að von-
um um margt til fyrri binda
ævisögunnar, en hann er að mínu
áliti meiri bók en Dægrin blá.
Málið er fallegt og laust við all-
ar tiktúrur stíllinn víða hugð-
næmur, ástalífslýsingarnar aldr-
ei klúrar eða æsilegar og þótt
allmikillar beiskju kenni víða,
þá gætir hennar aldrei í garð
þeirra kvenna, sem bundust
skáldinu, enda þótt þau bönd
trosnuðu stundum óeðlilega
fljótt. Auðmýkt er ekki áber-
andi þáttur í skapgerð skáldsins,
en það reynir aldrei að afsaka
skipbrot sín í hjúskaparmálunum
með því að velta sökinni á kon-
urnar. Mynd sumra þeirra verð-
ur því nokkuð óljós, það er hlífzt
við að draga dökku drættina.
ímsar aðrar persónumyndir eru
skýrari, bæði þær skringilegu
og ógeðfelldu, þótt sumstaðar sé
brugðið huliðshjálmi yfir nöfnin.
Afstaða Kristmanns til manna
og málefna er sjaldnast hlutlaus,
heldur mjög persónuleg. Hann
hefur viðkvæma húð og hörð við-
brögð. Páll Kolka.
-------------------- j,
Velur ráðgjafa
NEW YORK, 1. des. — Talið er
fullvíst, að U Thant hafi tilnefnt
Amachree frá Nigeríu sem helzta
ráðgjafa sinn í Afríkumálum —
Og búizt er við að Buneh frá
Bandaríkjunum og Arkeday frá
Rússlandi verði einnig ráðigjafar
hans. Ráðgjafar hans verða sjö
samkvœmt samkomulaginu, sem
austur og vestur gerðu um kjör
hans.
2
LESBÓK BARNANNA
LESBÖK BARNANNA
3
prófí lauk hann þó árið
1886. Prófi í heimspeki
hafði hann lokið áður, ár-
ið 1881. Sama ár og hann
tók lögfræðiprófið, var
hann settur sýslumaður
Dalamanna og settist
hann þá að á Sauðafelli.
Heldur urðu viðbrigðin
honum mikil eftir Hafn-
arvistina og þótti honum
dauflegt þarna í fásinn-
inu. Eftir eitt ár flutti
Hannes til Reykjavíkur
og gerðist þar málfærslu-
rnaður og síðar ritari í
skrifstofu landshöfðingja.
En árið 1895 varð hann
sýslumaður í ísafjarðar-
sýslu og bæjarfógeti á
ísafirði, en þingmaður ís-
firðinga var hann kosinn
nokkru síðar (1900).
Þegar Hannes var sýslu
maður í ísafjarðarsýslu,
lenti hann eitt sinn í hin-
um mesta lífsháska. Er-
lendir togarar voru þá
sem oftar mjög ágengir
við íslandsstrendur, enda
var eftirlit með þeim lít-
ið. Eitt sinn barst sýslu-
manni sú frétt, að útlend-
ur togari væri að veiðum
uppi við landsteina og fór
hann þá ásamt nokkrum
mönnum á litlum báti út
að skipinu. Þegar þeir
ætluðu að leggja að tog-
aranum hvolfdi hann bátn
um undir þeim, svo að
mennirnir fóru allir í
sjóinn. Þá kom það sér
vel fyrir Hannes, að á
yngri árum sínum í Eyja-
firði, hafði hann iðkaö
sund og vanist sjó. Hon-
um tókst að halda sér á
sundi, unz bonum var
bjargað um borð í tog-
arann. Þetta atvik sýnir
ljóslega, hversu lítils ís-
lendingar máttu sín, gegn
erlendu ofríki, en ekki
lét sýslumaður hlut sinn
og sótti það fast að lög-
um yrði komið yfir hinn
ófyrirleitna veiðiþjóf.
Hinn 1. febr. 1904 varð
Hannes Hafstein ráðherra
íslands, fyrsti íslenzki ráð
herrann með stjórnarráði
í Reykjavík. Áður höfðu
danskir menn gegnt þess-
ari stöðu og haft aðsetur
í Kaupmannahöfn.
Eitt mesta framfara-
málið, sem Hannes Haf-
stein beitti sér fyrir í rað-
herratíð sinni, yar síma-
málið. Fyrir hans for-
göngu kornst landið í rit-
símasamband við umheim
inn og talsími var lagð-
ur um landið. Miklar deil
ur og flokkadrættir urðu
um þetta mál meðal lands
manna. Margir töldu síma
lagninguna allt Og kostn-
aðarsama fyrir landið og
aðrir vildu að komið yrði
á loftskeytasambandi við
útlönd og innanlands í
stað símans. Þegar síma-
málið var efst á baugi,
fóru eitt' sinn margir
bændur víðs vegar að af
landinu til Reykjávíkur
um hásláttinn, til þess að
mótmæla framgangi síma
málsins við Hannes Haf-
stein.
Svo fór samt, að hans
stefna sigraði, og ekki
liðu mörg ár þar til allir
viðurkenndu, að hann
hefði haft rétt fyrir sér
í þessu mikilvæga máli.
Hannes Hafstein var
ráðherra árin 1904—1909,
var síðan bankastjóri um
nokkurt árabil, unz hann
varð aftur ráð^errs. 1912
I —1914.
Eftir það var hann oft-
ast mjög heilsuveill og
gat lítt sinnt opinberum
málum. Hann andaðist 13.
des. 1922.
Hannes Hafstein var
ekki aðeins þjóðkunnur
sem stjórnmálamaður,
heldur engu síður sem
skáld. Eitt af fyrstu kvæð
unum, sem flest íslenzk
börn læra er: „Blessuð
sólin elskar allt“. Þær
vísur mælti Hannes eitt
sinn fram er hann var
ásamt hóp af fólki í
skemmtiferð á hestum að
sumarlagi.
Af þekktari kvæðum
hans miá nefna Aldamót-
in, \ I hafísnum, Áfram,
Skarphéðinn í brennunni,
Hraun í öxnadal og
Sprettur.
Hannes Hafstein var
flestum þeim beztu kost-
um búinn, sem nokkurn
mann mega prýða. Hann
var fríður maður og glæsi
legur, svo að af bar flest-
um öðrum, hann var gáfu
maður og skáld gott og
hann var einnig atorku.
og framkvæmdamaður í
stjórnmálaafskiptum sin-
um.
Slíkir menn eru vel
fallnir til að vera foringj-
ar sinna samtíðarmanna
og fyrirmynd þeirra, sem
á eftir koma.
Ráðningar
Gátur í síðasta blaði: —
1. Varðan. 2. Gröfin. 3.
Valur (salur, alur). 4.
Ljón (Jón).
J. F. Cooper
sIðasti mum
44. Róleg og virðuleg
fylgdist Córa með hon-
um á brott, en Aiisa féll
í yfirlið og konurnar
urðu að taka hana í sina
umsjá. Uncas hrópaði á
eftir Magúa: „Farðu bara,
húroni, en líttu fyrst til
sólar. Nú skín hún milli
greina stóra trésins. En
þegar hún er kominn upp
fyrir tréð er gisti-friður-
inn úti og hraustxr lier-
menn munu rekja slóð
þína“.
Tamenud leit á Uncas
og sagði: „Loks hefi ég
fundið hermann, sem get
ur tekið við af mér og
orðið höfðingi Delawar-
anna eftir minn dag“.
Uncas dró sig í hxé í
kofa sínum og hugsaði ráð
sitt, en nokkru siðar kom
haim út aftur. Hægt og
rólega tók hann að dansa
stríðsdansinn. Einn eftir
annan leituðu hermenn-
irnir inn í danshópinn,
heillaðir af hinum bátt-
bundnu hreyfingum og
fyrr en varði voru allir
vopnfærir menn gengriir
í lið með Uncasi.
45. Þegar fresturinn,
sem Maúa hafði verið gef
inn, var útrunninn, skipti
Uncas liði sínu í marga
hópa. Fálkaauga var for-
ingi þess flokks, sem
skiþaður var hraustustu
hermönnunum. Njósnarar
voru sendir af , stað og
skömmu síðar lögðu her-
mennirnir upp. Heyward
fylgdist með Fálkaauga.
Þegar þeir voiu komnir
spölkorn inn í skóginn,
mættu þeir Davíð. Hann
kvaðst hafa flúið úr húr-
Onaþorpinu og sagði að
skógurinn væri nú fullur
af húronum. Davíð hafði
heyrt, að Magúa hefði
lokað Córu inni í hellis-
skúta. m
Uncas lét herflokk-
ana sækja fram úr öll-
um áttum. Bráðlega hófst
skothríð á víð og dreif
um skóginn. Fálkaauga og
menn hans lentu í bar-
daga við nokkra húrona.
Um tíma lá við, að þeir
lytu í lægra haldi, en til
allrar hamingju komu
faðir Uncasar og Munró
gamli hershöfðingi þá á
vettvang og veittu þeim
lið. í sama mund voru
Uncas og hermenn hans I
áköfum bardaga við
fjölda húiona