Morgunblaðið - 24.12.1961, Page 10

58
MORCVNBLAÐIO
Sunnudagur 24. des. 1961
Ráðskonan var eins og milt
ljós, sem enginn fær ofbirtu
í augun af að horfa í. Andlitið
var fölt. nærri því hvitt eins og
snjór, en ekki skerandi heldur
eins og blæja eða sæng. Hárið
var mikið, fléttað á daginn en
slegið um nætur, og það var
einnig hvítt eða gulhvítt eins og
geislabaugur.
Hún gekk hægt um húsið eins
og hún væri að forðast að vekja
einhvern eða eitthvað um há-
bjartan dag. Eða var hún eins og
svefngéngill með blá augu, sem
voru hlutlaus eins og stjörnumar
en sáu þó allt og kunnu því ekki
að dæma? f>annig hafði hún
gengið um húsið í þrjátíu ár og
sinnt verkum sínum. Menn komu
og fóru — lifnuðu — uxu — og
dóu í þessu húsi eða annars
staðar, en ráðskonan var kyrr og
breyttist ekki.
Ef til vill mundi ráðsmaður-
inn eftir henni öðruvísi. En hann
sagði þá aldrei frá því. Hann
hafði verið nærri því jafnlengi
ráðsmaður og hún ráðskona og
var auk þess sveitungi hennar,
einhvers staðar að norðan. Fólk-
ið sagði að hann væri í rauninni
ráðskonan á heimilinu. Hann
hafði smám saman hrifsað af
henni öll völd innanhúss, pantaði
sjálfur allan mat til bæjarins og
sagði til um hvaða matur skyldi
vera á borðum. Allir urðu að
standa og sitja eins og honum
þóknaðist.
„Hann er af gamla skólanum",
sagði eldra fólkið, „sýslumanns-
sonur“, og lét þá skýringu nægja.
En unga fólkið hrakyrti hann og
fór ekki dult með andúð sína á
honum ef hann var hvergi ná-
lægur eða ráðskonan.
Þeir sem voru nýir á heimilinu
lærðu fljótlega að gæta tungu
sinnar þegar ráðskonan var
nærri. Hún sagði nálega ekkert
eða reýndi að verja hann. Hún
horfði á þá og breytti ekki
um svip, sagði í mesta lagi:
„Voruð þið að segja eitthvað ljótt,
drengir mínir“ og þeir litu und-
an og skömmuðust sín þótt þeim
fyndist þeir vera í fullum réttL
Þetta var því einkennilegra
sem enginn varð meira fyrir
barðinu á ráðsmanninum en hún.
Hann lítillækkaði hana næstum
dag hvern í viðurvist allra —
jafnvel þegar fínir menn úr borg
inni komu í eigin persónu til að
líta á rekstur búsins — kallaði
matinn þernuræpu og spurði
hvort hún léti þvo diskana upp
úr hlandforinni.
„Ósköp er að heyra til þín,
maður“, var það eina sem ráðs-
konan sagði, eða: „hvernig læt-
urðu, Gísli minn“.
En jafnaðargeð hennar — svip-
urinn sem kom öðrum til að
fyrirverða sig ef hugur þeirra
var ekki hreinn — virtist aðeins
espa hann. Æ meir með árunum.
Stundum strunsaði hann upp á
loft með hundinn sinn á hælun-
um án þess að borða. Ekkert
eærði ráðskonuna meira. Hún lét
vinnukonu fara með mat upp á
loft handa ráðsmanninum og
hundinum. Ráðsmaðurinn snerti
ekki á matnum, en hundurinn át
sitt. Það virtist nægja henni að
hafa sent matinn upp og að
minnsta kosti hundurinn hefði
gert honum skil.
Þetta var annars skrýtinn
hundur. Það er eðlilegt að hund-
ar tileinki sér persónuleika hús-
bænda sinna, en þessi hundur
gekk það langt að hann virtist
í ýmsu afneita hundseðli sínu:
Enginn fékk nokkru sinni að
klappa honum nema ráðskonan,
því hann urraði oe fór undan í
flæmingi. Hann var einnig ó'likur
öðrum hundum að því leyti að
hann gelti aldrei. Að einu leyti
hagaði hann sér þó eins og flestir
hundar: Hann gat ekki séð bíla
í friði, þótt ráðsmaður-
inn hundskammaði hann. Hann
þeyttist eins og byssubrendur á
eftir bíl sem ók úr 'hlaði —
samt ekki fyrr en hann var kom-
inn alllangt frá bænum — háði
þögult kapphlaup við hægra
framhjólið á bílnum og gafst
seinna upp en aðrir hundar.
Á eftir varð hann lúpulegur
og virtist hafa misst persónu-
leika húsbónda síns. Þá labbaði
hann venjulega niður í eldhus til
ráðskonunnar, mændi á hana unz
hún veitti honum athygli, talaði
til hans og klappaði honum á
gult höfuðið. Svo íaumaðist
hann út og fann ráðsmanninn og
setti fljótlega upp bokkasvipinn
sem sumir kölluðu svo.
Aðrir hundar voru ekki á bæn-
um, en þeim mun fleiri kettir og
rottur. Sennilega hafa hvergi
verið svo margir kettir og rottur
á einum bæ. Kettirnir — hvað
þá rotturnar —• voru bókstaflega
óteljandi, villtir og um allt húsið
og útihúsin. Þetta hafði eitt sinn
verið stærsta bú á landinu og
húsin þar eftir mörg og stór, svo
stór að ekki nema hluti þeirra var
í. raunverulegri notkun. Þarna
áttu kettirnir og rotturnar sér
gósenland meðan ráðskonunnar
naut við. Mestallar matarleifar
á þessu stóra heimili fóru til að
fæða þessi dýr.
Ráðskonan valdi einhvern
unglingspilt á bænum, sem enn
var óspilltur, til að fara mcð
matinn í húsin seint á kvöldin
þegar flestir voru gengnir til
náða. Hann skammaðist sín
venjulega fyrir þessa þjónustu,
því þeir eldri hæddust að honum
undir rós, en var jafnframt dá-
lítið upp með sér. Allir vissu að
ráðskonan valdi ekki nema góða
pilta tíl kattarstarfans. Það var
viðurkenning og að vissu leyti
heiður — eins og að eiga eitthvað
inni hjá forsjóninni.
Hún lét einnig fæða rotturnar,
en háðfuglarnir létu í það skína
að henni væri mest í mun að
kettimir væru aldrei svangir, svo
þeir ætu ekki rotturnar. Sumum
fannst þessi kattar- og rottuást
ráðskonunnar til skammar, eink-
um rottuástin, en aðrir þögðu og
létu ekki álit sitt í ljós. Enginn
minntist á kettina og rotturnar
við hana nema ráðsmaðurinn.
Hann kallaði hana kattarmömmu
og rotturáðskonuna, en tók þó
ekki fram fyrir hendurnar á
henni í mörg ár. Aðeins í þessu
fékk hún að fara sínu fram....
þar til ólánið læddist eitt sinn
inn í eldhúsið í líki hálfvaxinnar
rottu.
Ráðskonan ætlaði að koma
rottunni út, en tókst ekki betur
til en svo að hún komst inn í
einn matarskápinn. í sama mund
kom fólkið og ráðsmaðurinn í
mat. Ráðsmaðurinn heimt-
aði annan mat en hann hafði
sagt fyrir og var á borðum. Ráðs-
konan varð þá að opna þennan
skáp. Hún tvísteig nokkra stund
fyrir framan hann, en ráðsmað-
urinn skipaði henni að koma
strax með matinn. Þá opnaði hún
skápinn hikandi og sennilega
með jafnmiklum hjartslætti og
rottan í skápnum. Um leið og
hún opnaði hann skauzt rottan
fram á gólfið og ætlaði að fara
sömu leið og hún kom, en ráðs-
maðurinn hafði þegar komið
auga á hana, reis upp úr sæti
sínu og kallaði á hundinn, sem
var enn frammi á gangi.
Rottan og hundurinn mættust
á þröskuldinum, horfðust andar-
tak í augu — eins og lífið og
dauðinn — svo klippti hundurinn
hana sundur með vígtönnunum.
Ráðskonan kipptist við um leið,
en ekkert hljóð kom fram fyrir
varir hennar. Hún horfði .tján-
ingarlaust á eftir hundinum, sem
laumaðist frain á gang aftur og
skildi blóðvolgan og sundur-
klipptan rottulíkamann eftir á
þröskuldinum.
En ráðsmaðurinn var ekki orð-
laus. Hann settist ekki aftur nið-
ur en jós sér yfir ráðskonuna
þar sem hann stóð ásamt þöglum
áhorfendum og tilheyrendum við
matarborðið:
„Svo þú ert farin að ala þessi
fósturbörn þín í matarskápnum,
þess verður þá ekki langt að bíða
að þessi kvikindi fari að labba
hér um matarborðið og dansa á
diskunum og drulla í matinn.. “.
Það var dauðaþögn meðan ráðs
maðurinn lét dæluna ganga, en
þegar leið á ræðuna tók ráðs-
konan. sem virtist í öðrum heimi,
skúffu og ýtti henni undir dauða
rottuna. „Veslingurinn", tautaði
hún. Síðan rétti hún hægt úr sér,
horfði ekki á neinn og gekk út
með framrétta skúffuna.
Ráðsmanninum hafði fipazt við
athöfn ráðskonunnar eff kallaði
nú á eftir henni:
„Mundu eftir að setja líkið í
öskutunnuna en ekki grautar-
pottinn. Eða á ég kannski að láta
sækja prest —• rottuprest?"
Hann hló unz hann varð að
setjast niður. Svo tók hann til
matar síns eins og aðrir, en
kímidi milli bita. Enginn hló
með honum, en hann virtist
ekki veita því neina athygli.
í lok matmálstímans hvísl-
aði hann að búbílstjóranum, sem
sat næstur honum við borðið, að
sækja: „ekki rottuprest, ha, ha,
heldur rottueitur".
„Það er ekki hægt að búa
lengur við þessa sérvizku í kerl-
ingunni" sagði hann yfir borðið
eftir stundarkorn.
Bílstjórinn kinkaði kolli og
sagði:
„Nei, ætli það“.
Ráðsmaðurinn virtist vera að
bíða eftir því að ráðskonan kæmi
aftur, því hann sat lengi kyrr í
sæti sínu við borðið, unz allir
höfðu týnut út og hann var einn
eftir. Þá sagði hann einni af
vinnukonunum að gefa sér kaffi,
en það hafði fram til þessa verið
eitt af skylduverkum ráðskon-
unnar. Hann sötraði þegjandi
kaffið og labbaði svo upp með
hundinn á hælunum.
Ráðskonan lét ekki sjá sig í
eldhúsinu um kvöldið, sem var
þó vani hennar. Vinnukona
mætti henni þegar hún var á leið
inni upp í herbergi sitt og sagði
að sér hefði virzt vera tár í aug-
um hennar. Enginn á heimilinu
hafði séð ráðskonuna gráta fram
til þessa.
R
áðsmaðurinn lét ekki við það
sitja að fá rottueitrið. Hann
þessu", sagði hún við þær. „Gísli
er í rauninni bezti maður þótt
hann láti svona“.
Vinnukonurnar þorðu ekki að
segja henni sannleikann og urðu
niðurlútar, en hún hélt þá áfram
að fullvissa þær um að ráðs-
maðurinn væri eiginlega bezti
maður. Hún var glöð i bragði
þessa daga og reyndi að gera
ráðsmanninum allt til geðs, jafn-
vel fram yfir það venjulega.
Hann lét ekki á neinu bera, en
glotti annað veifið í kampinn
þegar hún sá ekki til. Fólkið var
óvenjulega hljótt við matarborð-
ið og flýtti sér að borða til að
komast sem fyrst út.
Eftir að dauðar rottur fóru að
finnast í húsunum voru margir
eins og á nálum. Unglingspiltur,
sem hafði fóðrað fyrir ráðskon-
una undanfarinn vetur, stóðst
loks ekki þessa þolraun lengur.
Þegar flestir voru háttaðir eitt
kvöld læddist hann út og að-
gætti hvort ljós væri í gluggaí
ráðskonunnar: það var dauft Ijós
fyrir innan gluggatjöldin. Hann
tvísteig nokkra stund fyrir fram-
an dymar. Það var sagt að eng-
inn karlmaður hefði nokkruí
sinni stigið fæti inn í herbergil
ráðskonunnar. En einhver varð
að segja henni þetta. ►
Góð stund leið áður en harmi
heyrið hreyfingu fyrir innan
dyrnar eftir að hafa barið laust
á þær. Hann var farinn að haldai
að hún væri sofnuð eða hefðil
ekki heyrt til hans, en þá opnuð-
ust dyrnar í hálfa gátt og hún
horfði á hann. *
„Hvað er það, væni minn?“
spurði hún eftir að hafa virt
hann fyrir sér nokkra stund. •
s
J
mciócicjci
d^riencl
ngimcir
Sic^urÉóóon
skipaði nokkrum vinnumönnum
að eitra alla staði í húsunum, þar
sem hugsanlegt væri að rottur
héldu sig. Þeir unnu verkið sam-
vizkusamlega. Ráfðskonan vissi
ekkert um herferð þessa og hafði
orð á því við vinnukonurnar hve
ráðsmaðurinn hefði stillzt eftir
atburðinn í eldhúsinu.
Hann hefur kannski séð eftir
Rottan og huudurinn mættust á þröskuldinum
„Ég þarf að tala dálítið við
þig“, sagði pilturinn og vafðist
tunga um tönn, „það — það er
út af dýrunum",
Ráðskonan horfði enn S hann
út um dyragættina og sagði:
„Er nokkuð að?“
„Nei, já“.
Þá opnaði hún dymar upp á
gátt og sagði honum að komat
innfyrir. Það fyrsta sem hann
sá voru fimm kettir sem lágit
í stólunum. Ráðskonan fór upp
í rúm, klædd hvítum náttserki,
og hallaði sér útaf. Þegar hún
sá að hann horfði á kettina sagði
hún brosandi: '
„Ég hef þessa hjá mér á nótt-
unni þegar mér leiðist, því ég er
svo oft andvaka" '
„Já“, sagði pilturinn. >
„Þér þykir vænt um dýr",
sagði hún eftir stundarþögn.
„Já, mér þykir vænt um dýr",
sagði hann, „en kannski ekki
rottur". *
„Það á ekki að skilja þær út-
undan“, sagði ráðsikonan, „það á
líka að vera pláss fyrir þær í
hjartanu. Skaparinn ætlast tii
þess að hjartað sé nógu stórt tii
að rúma allt sem lifir, og stærsta
plássið er fyrir þá sem eru
minnstir og eiga oft bágast".
„Já“, sagði pilturinn og horfði
á kertaljós sem logaði í glugga-
kistunni.
„Ég þekkti einu sinni pilt“,
sagði ráðskonan annars hugar,
„honum þótti vænt um öll dýr“,
„Líka rottur?“
„Já“, sagði ráðskonan. „honunj
þótti vænt um allt og alla“.
„Hvar er hann núna?“ spurði
pilturinn hikandi.
Hún svaraði ekkl og lokaðl
augunum. Kertaljósið varpaði
skugga á augnalokin. Pilturinnl
leit undan og á kettina. Þá sagði
I hún allt í einu: _